Вести од граѓанските организации

Младинските организации низ Европа преземаат проактивен чекор кон обезбедување етичка употреба на вештачката интелигенција и нејзино почитување врз основа на човековите права. Студиската сесија „Open your AIs: Одговорна употреба на алатки за ВИ од страна на младински организации“ се одржа во Европскиот младински центар во Стразбур (EYCS) од 23 до 27 јуни 2025 година, со цел да се поттикнат критички дискусии околу етиката на вештачката интелигенција (ВИ) и да се оспособат младинските групи да усвојат внатрешни стандарди засновани врз заштитата на правата на младите луѓе.
Од причина што алатките за вештачка интелигенција сè повеќе го обликуваат начинот на кој функционираат младинските организации, оваа иницијатива ја нагласува потребата од свесна и информирана употреба, со тоа што ќе се обезбеди технологијата да им служи на младите луѓе, а не да ги загрозува нивните права.
Студиската сесија, исто така, се потпира врз принципите на новоусвоената Конвенција на Советот на Европа за вештачка интелигенција и човекови права помагајќи му на младинскиот сектор да дејствуваат како застапници и чувари во овој брзоменувачки пејзаж.
Студиската сесија има три клучни цели: да им помогне на младинските организации да бидат внимателни и одговорни при интегрирањето на ВИ во нивната работа, да ги поддржи да станат гласни застапници за етиката на ВИ во рамките на нивните структури и меѓу нивните корисници и да изградат знаење за полесно снаоѓање и придонесување во клучни политички процеси, како што се Законот за вештачка интелигенција на ЕУ и Конвенцијата на Советот на Европа за вештачка интелигенција, особено имајќи ги предвид сè поголемите грижи за дискриминацијата поттикната од ВИ.

Со поврзување на политиката со практиката, студиската сесија има за цел да ги позиционира младинските организации како значајни придонесувачи кон етичкото управување со вештачката интелигенција и заштитници на дигиталните права на младите луѓе.
Студиската сесија е навистина извонредно искуство за учесниците, нудејќи единствена можност да се поврзат и со членови на персоналот на секретаријатот на Советот на Европа од различни единици. Тие се сретнаа со претставници кои споделија увид во работата на организацијата на Конвенцијата за вештачка интелигенција, пресекот на вештачката интелигенција со говорот на омраза и злосторствата од омраза, како и различните форми на поддршка достапни преку Европската младинска фондација. Учесниците, исто така, истражуваа начини за значајно застапување на младите на повеќе нивоа, учејќи како би можеле да се вклучат во препознатливата структура на коуправување на Советот на Европа, со аплицирање за членство во Советодавниот одбор за млади или преку обезбедување застапеност преку нивните организациски мрежи.
Многу учесници се осврнаа на овој состанок, велејќи дека размената била влијателна и потврдувајќи ја важноста на вклучувањето на младите луѓе во процесот на креирање политики што ја обликуваат нивната сегашност и иднина.

Линк до оригиналниот текст: Open your AIs: responsible use of AI tools by youth organisations discussed in Strasbourg – Youth

Студиската сесија е организирана во рамките на програмата Youth for Democracy, во соработка со Connect International, со партнерот Curiosite Centre de Formation и експертизата на Metamorphosis Foundation.

Дезинформациите и манипулациите со информации и странско влијание (ФИМИ) ги поткопуваат демократските процеси, ја еродираат јавната доверба, ги засилуваат социјалните поделби и ги ослабуваат аспирациите на Северна Македонија за евроатлантска интеграција. Затоа, без решителна акција, индустријата за манипулација со информации ќе продолжи брзо да се адаптира, надминувајќи ја регулативата и искористувајќи ги системските слабости.
Ова беше централната порака на денешниот валидациски состанок во Скопје, кој беше фокусиран на нацрт-извештајот „Овозможувачи и стимулирачи на изборни ФИМИ во Северна Македонија“. Настанот собра претставници на институции, медиуми, граѓанскиот сектор и меѓународни организации за заеднички преглед на наодите и нивно унапредување преку партиципативен дијалог.
Во своето воведно обраќање, Кушбу Агравал од Интернешенал ИДЕА го истакна поширокиот обем на иницијативата:
„Овој извештај на нашиот партнер Метаморфозис е дел од поголем проект за ФИМИ поддржан од Global Affairs Canada. Иако не е прв извештај на оваа тема во земјата, се обидуваме да создадеме „една точка за пристап“ каде ќе бидат консолидирани сите релевантни знаења и истражувања поврзани со изборни ФИМИ во Северна Македонија, особено во однос на ранливостите и поттикнувачите кои ѝ овозможуваат на оваа појава да се вкорени и да напредува“, рече Агравал.
Горан Ризаов, менаџер на програмата Информациски и медиумски интегритет во Метаморфозис и коавтор на извештајот, ја презентираше методологијата развиена од Интернешенал ИДЕА, заснована на разграничување на овозможувачи и поттикнувачи на ФИМИ.
„Покрај другото, се обидовме да објасниме и како се користат родово базирани дезинформации, употребата на вештачка интелигенција и глобалните поврзувања за манипулација со информации во изборен контекст. Политичката поларизација, често по етнички или меѓуетнички линии, како и системската корупција, ја ослабуваат институционалната отпорност. Имплементацијата на изборните реформи е слаба, а злоупотребата на јавни ресурси останува широко распространета“, рече Ризаов.
Матеј Тројачанец, Горан Ризаов и Деспина Ковачевска се ко-автори на нацртт-извештајот кој беше презентиран | Фото: Ванчо Џамбаски, CC BY
Деспина Ковачевска и Матеј Тројачанец, истражувачи од Метаморфозис и коавтори на извештајот, ги претставија увидите за општествените овозможувачи и улогата на социјалните мрежи, со дополнителен фокус на родовите наративи и дезинформации генерирани преку ВИ.
Ковачевска го нагласи користењето на пораки што се базираат на страв и се насочени кон жените и ЛГБТИ+ заедниците:
„Видовме наративи во кои се тврди дека ако Северна Македонија влезе во ЕУ, децата ќе станат трансџендер или девојчињата ќе бидат принудени да се облекуваат како момчиња. Во проруските дезинформации, Украинките се претставени како хероини што остануваат да се борат, додека мажите се прикажуваат како кукавици што бегаат. При нападите на претседателот Зеленски, често мета е неговата сопруга и нејзината наводна расипничка потрошувачка. Постои поширок наратив во кој традиционалната мајка се спротивставува на „жената од Запад“ – осамена, себична, па дури и демонизирана преку религиски содржини“, рече Ковачевска.
„Овие родово обоени наративи се темелат на страв – страв од вакцини, од Западот, од морална деградација. Ниската медиумска писменост, која дополнително опаѓа, им овозможува на ваквите манипулативни содржини да се шират“, додаде таа.
Ризаов зборуваше и за ранливоста на медиумскиот простор:
„Независните медиуми се речиси неодржливи. Постојаното зголемување на бројот на медиуми создава илузија за плурализам, но во реалноста тие често се политички или комерцијално ориентирани. Копи-пејст новинарството доминира во мејнстрим медиумите. Ако единствено што правите е да пренесувате туѓи содржини, тогаш манипулацијата лесно може да се протне – особено ако доаѓа од моќен центар на влијание“, рече Ризаов.
Тројачанец го истражуваше влијанието на алгоритмите на социјалните мрежи и генеративната вештачка интелигенција во дезинформацискиот екосистем:
„Платформите го засилуваат екстремниот контент според однесувањето на корисниците. Иако сè уште немаме видено длабоко фалсификувани видеа со локални политичари, идентификувавме ВИ видеа што промовираат лажни лекови, често со гласови клонирани од познати лекари. Најчесто се адаптирани од шаблони на бугарски јазик, па така се релативно лесно препознатливи. Сепак, употребата на ВИ во овој контекст засега останува ограничена“, рече тој.
Настанот заврши со сет на препораки насочени кон институциите, медиумскиот сектор, технолошките платформи и граѓанското општество. Тие се фокусираат на подобрување на законодавството, медиумската независност, дигиталната транспарентност и јавната свест, како и на потребата од посилна меѓусекторска соработка и усогласување со регулативите на Европската Унија.

Вредни и креативни млади од Македонија, Црна Гора, Србија и Босна и Херцеговина, во тандем со искусни новинари и медиумски едукатори, работеа заедно на летниот камп за медиумска писменост кој се одржа во Мојковац, Црна Гора, од 19 до 22 јуни 2025 година.

Кампот им понуди на учесниците интензивна обука во препознавање дезинформации, медиумски стереотипи и говор на омраза, како и развој на позитивни наративи преку мултимедијални формати – видеа, подкасти, текстови и креативни објави за социјални медиуми.

Работата се одвиваше во интеркултурни тимови, каде младите заеднички развиваа идеи инспирирани од нивната реалност и регионалниот контекст. Под менторство на Огнен Јанески од Македонија, Николина Павичевиќ од Црна Гора и Тахир Жустра од Босна и Херцеговина, тимовите започнаа продукција на медиумска содржина што ќе биде објавена оваа есен.

Продолжуваме со менторскиот процес и со нетрпение го очекуваме финалниот производ!

Успешно ја завршивме активноста „Национални посети на одржливи проекти“ која е дел од Еразмус+ КА3 проектот “Академија за младински политики – Вклучи се, поврзи се, поттикни (Youth Policy Academy – Engage, Connect, Empower)”.

Активноста се спроведе во 2 дена:

Ден 1 имавме виртуелни средби и дискусии на младите луѓе од општина Кавадарци со претставници од одржливи и еколошки проекти и бизниси. Голема благодарност до Евгенија Најдоска од Тексомак, Драгица Чобанова од ECO LIFE и Катерина Илијовска од Yes for less за нивното учество.

Ден 2 бевме во посета на Zdruzenie Cerebralna коe веќе неколку години со успешност одгледува лаванда и други органски лековити билки на територија на општина Градско и од нив произведува природни етерични масла, масти и сапунчиња.

Потоа имавме можност да ја слушнеме интересната приказна за далеку познатата иницијатива Донирај Компјутер – Борче Стаменов лично од Борче Стаменов кој секојдневно успева да внесе радост во многу домови преку донирање на половни компјутери.

Фотографии на линковите:

На социјалните мрежи кружи вознемирувачко видео со физичко насилство врз четиригодишно дете, проследено со фотографија на која се видливи повредите на неговото лице и тело. Децата, поради нивната возраст и зависност од возрасните се особено ранливи на последици од насилство – особено кога тоа доаѓа од родител, старател или друго блиско лице.
Хелсиншкиот комитет најостро го осудува овој чин и бара најстрога казна за сторителот на насилство врз детето, како и засилена институционална заштита на најранливите членови на општеството.
Воедно, упатуваме апел до јавноста да се воздржи од споделување лични податоци, фотографии и информации за дете-жртва на насилство, особено на интернет и социјалните мрежи. Дури и кога е водено од добра намера или сочувство, ваквото споделување може да предизвика дополнителна траума, стигматизација и долгорочни психолошки последици врз детето.
Наместо тоа, ги повикуваме граѓаните да постапат одговорно и секоја информација или сомнеж за насилство да ја пријават до релевантни организации за човекови права или институциите – Центрите за социјална работа и Министерството за внатрешни работи. Само преку стручно постапување може да се обезбеди ефективна заштита и поддршка на детето. Јавноста има моќ да биде сојузник во борбата против насилството – таа моќ мора да се користи одговорно, со грижа и почит кон секое дете.
Хелсиншкиот комитет за човекови права ќе го следи овој случај со особено внимание и ќе инсистира на целосно и ефикасно постапување од страна на надлежните институции со должно внимание, а имајќи го предвид најдобриот интерес на децата и нивна заштита.

На 16 јуни 2025 година, во Europe House Скопје се одржа тематскиот форум „Од различност до праведност – еднакви во правото на здрава и одржлива животна средина за сите“, во организација на партнерските организации Центар за младински активизам КРИК, Центар за социјална иницијатива НАДЕЖ и Здружението на социјални работници на Македонија. Настанот беше дел од проектот „Заеднички за зелено застапување за заштита на животната средина (ЗЗЗ)“, поддржан од Владата на Швајцарија преку програмата Цивика мобилитас, и стави акцент на важноста од креирање инклузивни, правични и млади-информирани еколошки политики.

Употребата на психоактивни супстанции кај младите е алармантна. Според последните истражувања, речиси 40% од младите експериментираат од љубопитност, а 28.6% од лична незадоволност. Овие бројки не се само статистика – тие се повик за акција.Како одговор, започнавме иницијатива за воспоставување на „Национален систем за превенција на употреба на дроги во училиштата“, предводен од ХОПС во партнерство со граѓанскиот сектор и институциите.Нашите цели:Развој и усвојување на национални стандарди и програма за превенцијаИзработка на практичен прирачник за наставници, психолози и педагозиОбука на над 200 професионалциПилот програма во избрано средно училиштеДенес со задоволство објавуваме дека Министерството за образование и наука официјално ја поддржува и стана партнер во иницијативата за воспоставување на „Национален систем за превенција на употреба на дроги во училиштата“!Ова е клучен чекор кон институционализација на превенцијата – не како ад-хок активност, туку како системски пристап кој ќе го заштити здравјето и иднината на учениците во Северна Македонија.Благодарност до МОН за визијата и партнерството. Сега е време за заедничка имплементација.