Мето.jpg

ДОКУМЕНТАРЕЦ / ТАЈНИТЕ СЛУЖБИ ПОД ЛУПА: КОЛКУ Е ТРАНСПАРЕНТЕН БЕЗБЕДНОСНИОТ СЕКТОР ВО СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА?

„Безбедносниот сектор е синоним за тајност. Тајни операции, тајни служби, тајно следење, тајни агенти. Транспарентноста во овој сектор се смета за оксиморон, а отчетноста – за невозможна мисија“. Вака почнува докуемнатецот на Институтот БИРЦ, произведен со поддршка на од Женевскиот центар за управување со безбедносниот сектор – ДКАФ, каде се третираат реформите на безбедносниот сектор и нивните влијание во севкупниот демократски развој на државата.

Ѕидовите на тајноста околу работата на безбедносниот сектор беа изградени во име на националната безбедност. Јавноста немаше никаков увид во информациите за да не се загрози безбедноста на државата. Оваа состојба беше особено изразена за време на Студената војна. По 90-тите години, со распадот на Советскиот Сојуз и бранот на демократизација што го зафати светот, овие ѕидови делумно се урнаа. Тоа доведе до откривање на низа скандали за кои јавноста претходно немаше никакви информации.

Надзорот на безбедносниот сектор е исклучително значаен

Методи Хаџи-Јанев, експерт за безбедносни прашања и универзитетски професор, е ангажиран од Женевскиот центар за управување со безбедносниот сектор – ДКАФ, каде што спроведува обуки и работилници за претставници на граѓански организации и медиуми. Целта е да се поттикне ефективен граѓански надзор над разузнавањето и безбедноста. Тој е и дел од C3I, организација што разви индикатори за мерење на успешноста на разузнавачко-безбедносниот сектор, со фокус на транспарентноста, отчетноста и ефективноста.

„Надзорот на безбедносниот сектор во демократските земји е исклучително значаен бидејќи овој сектор акумулира огромна моќ, каква што нема ниту една друга институција. За да се спречи злоупотреба на таа моќ, потребен е надзор кој ќе делува како коректор и ќе ја насочува во вистинска насока“, вели Хаџи-Јанев.

Злоупотребите на безбедносниот сектор ја истакнаа потребата од поефективен надзор, поставувајќи ја оваа тема како клучен предуслов за нормално функционирање на една држава. Сепак, овој надзор не е лесна задача.

„Пречките за надзор варираат меѓу општествата и можат да бидат одраз на културолошки, историски или политички фактори“, истакнува Хаџи-Јанев.

Александар Стојановски е автор на студија за транспарентноста и отчетноста на британските, македонските и словенските тајни служби, изработена во рамките на програмата на ДКАФ за реформи во разузнавачкиот сектор. Тој заклучува дека балансот меѓу тајноста и транспарентноста останува контроверзна тема.

„Во 2023 година направивме компаративна анализа за тоа како тајните служби комуницираат со јавноста. Ги споредивме македонските, словенските и британските служби. Нашите служби немаат ист степен на отвореност како оние во Западна Европа, особено во Велика Британија, но не се ни целосно затворени“, вели Стојановски

Потребни се законски основи за контрола на службите

Безбедносниот сектор во Северна Македонија помина низ повеќе реформи, кои создадоа рамка за демократско функционирање и заштита на граѓанските права. Актуелното законодавство нуди простор за подобрен надзор и поголема транспарентност, но реформите бараат континуиран и инклузивен процес со учество на сите релевантни чинители.

„Потребни се законски основи за контрола на службите. Актуелните закони не се лоши, но проблем е имплементацијата. Тешко се добиваат безбедносни сертификати, дури и за оние што се овластени за надзор. Исто така, треба да се едуцираат вработените во службите дека подлежат на контрола и дека мора да бидат отчетни“, вели Искра Коровешовска, уредник во ТВ Алфа.

И покрај напредокот, безбедносниот сектор во Северна Македонија сè уште е обвиткан со тајност, слично како и во регионот и пошироко, каде националната безбедност често има предност пред човековите права.

„Нашите служби се делумно отворени – имаат веб-сајтови, годишни извештаи и одредена комуникација со јавноста. Агенцијата за разузнавање, на пример, дава информации за своите активности. Но, во споредба со МИ5 и МИ6 од Велика Британија, каде има поотворен пристап и алатки за вклучување на граѓаните, ние сме далеку зад нив“, вели Стојановски.

Искра Коровешовска објаснува дека „транспарентноста не значи откривање тајни, туку градење доверба меѓу граѓаните и службите преку соработка со медиумите и граѓанскиот сектор.“

Ефективниот надзор е клучен за поголема транспарентност и отчетност

Aleksandar Stojanovski

Без квалитетен надзор, тајноста во безбедносниот сектор може да стане загрижувачка, особено во време на глобални конфликти кои ја зголемуваат опасноста по безбедноста. Ефективниот надзор е клучен за поголема транспарентност и отчетност, но бара конкретни чекори.

„Прво треба да се подигне свеста, а потоа да се градат капацитети. Дебатата треба да објасни зошто е важна транспарентноста и какви се нејзините придобивки за националната безбедност“, вели професорот Методи Хаџи-Јанев.

Стојановски, пак, истакнува дека „медиумите имаат одреден капацитет да ја следат работата на службите, но тој треба да се зголеми. Граѓанскиот сектор, пак, сè уште е ограничен во оваа област.“

Собранието и владата играат важна улога во надзорот, но граѓанските организации и медиумите се подеднакво значајни за независен надзор. Транспарентноста подразбира јавност и достапност, додека отчетноста бара механизми за одговорност. Овие принципи се дел од Патоказот со индикатори развиен од ДКАФ, кој служи како алатка за мерење на напредокот во разузнавачко-безбедносниот сектор.

„Индикаторите се резултат на опсежен процес со работилници и анализи. Тие помагаат да се зголеми транспарентноста и да се намалат сомнежите кај јавноста, истовремено обезбедувајќи ефикасност во работата на службите“, вели Хаџи-Јанев.

Ефективноста на граѓанскиот надзор зависи од капацитетот на медиумите и невладините организации. Во Северна Македонија, малку медиуми имаат ресурси за длабински анализи, а граѓанските организации не се доволно специјализирани. Обуките, како оние на ДКАФ, се клучни за подобрување на овој капацитет.

Една од учесниците на овие обуке е и Коровешовска. Таа вели: „Медиумите имаат минимален капацитет за надзор. По 20 години работа, дури минатата година, преку обуките на ДКАФ, научив како да ја покривам работата на службите. Тоа покажува колку ни недостасуваат едуцирани новинари.“

Стојановски подвлекува дека „обуките на ДКАФ се основа за граѓанските организации и медиумите да ја разберат работата на службите и да ја подобрат својата надзорна улога.“

Транспарентноста и отчетноста се столбовите на доброто управување со безбедносниот сектор. Иако има напредок, потребни се дополнителни напори. Граѓанските организации и медиумите, со својата независност, остануваат клучни за иднината на овој процес.

(Документарецот е реализиран во април 2024 година)

This post was originally published on this site

Продолжи со читање

  • Метаморфозис го одбележува Меѓународниот ден за универзален пристап до информации – 28 септември преку промоција на резултати од Индексот на отвореност на извршната власт

    Според Индексот на отвореност за 2024 година, исто како и претходната година, Владата на Северна Македонија е најотворена институција меѓу групите од извршната власт, министерства и органи на државната управа, исполнувајќи 77,32 % од критериумите. Во споредба со претходната година има забележано пад од минимален 1 отсто, кој се повторува втора година по ред. Фондација […]
    The post Метаморфозис го одбележува Меѓународниот ден за универзален пристап до информации – 28 септември преку промоција на резултати од Индексот на отвореност на извршната власт first appeared on Metamorphosis.

  • Програма за Текстилијада #9

    📢 ТЕКСТИЛИЈАДА 9 – Штип03–04 октомври 2025 📅 Петок, 03.10.2025 10:00 – Отворање на „Текстилијада 9“ – Откривање на мурал „Иднината

  • МЛАДИТЕ УЧЕА КАКО ДА ВРШАТ МОНИТОРИНГ НА РЕЧНИТЕ КОРИТА

    Младите од Општина Карпош, Општина Зелениково и Општина Ѓорче Петров, учеа како да вршат мониторинг на речните корита.

    Вчера, во Домот на култура во општина Ѓорче Петров се одржа едукативен настан посветен на мониторинг на водните текови, во организација на граѓанските организации Resource Environmental Center – REC North Macedonia, Center for Environmental Democracy – Florozon и Еко Логик.

    Настанот е дел од проектот „Брза проценка на водотеците на Западен Балкан – Фаза 2“, поддржан од U.S. Forest Service and Department of Defense EUCOM and Forest Service International Foundation.

    Настанот започна во 09:30 часот со едукативна сесија, по што следеше практична теренска вежба на реката Лепенец. Таму младите учесници и претставници од општините имаа можност директно да ја применат СВАП методологијата (Stream Visual Assessment Protocol) и да научат како се проценува состојбата на едно речно корито. Дополнително, беа идентификувани и жешки точки долж реката Лепенец.

    Целта на овој настан беше да ги запознае младите и претставниците од општините со современи методи за проценка на квалитетот на водните текови, да ги зајакне капацитетите на локалните чинители – институции, граѓански организации и експерти, како и да поттикне поширока јавна дискусија за заштита и одржливо управување со водните ресурси.

    Настанот беше наменет за млади на возраст од 15 до 30 години како и за претсавници од општините од општините Карпош, Зелениково и Ѓорче Петров, кои преку интерактивна едукација и теренска работа стекнаа нови знаења и вештини за мониторинг и заштита на речните корита.

  • Младите од општина Карпош, општина Зелениково и општина Ѓорче Петров,  учеа како да вршат мониторинг на речните корита

    Скопје, 24 септември 2025 година Вчера, во Домот на култура во општина Ѓорче Петров се одржа едукативен настан посветен на мониторинг на водните текови, во организација на граѓанските организации Центар за ресурси во животната средина (РЕЦ) – Северна Македонија, ФЛОРОЗОН – Центар за еколошка демократија и Еко Логик. Настанот е дел од проектот „Брза проценка […]

  • Локалната самоуправа сè уште далеку од вистинска отвореност – просекот порасна на 40%

    Фондација Метаморфозис и Рурална Коалиција ги претставија наодите од Процената на доброто владеење во единиците на локалната самоуправа во Република Северна Македонија изготвена преку Индексот на отвореност за 2025 година на тематскиот форум „Отворена општина – активна заедница“. Процената претставува длабинска анализа на работата на локалната самоуправа која дава резиме на вкупните перформанси на локалната […]
    The post Локалната самоуправа сè уште далеку од вистинска отвореност – просекот порасна на 40% first appeared on Metamorphosis.

  • Пријави се за коучинг сесија за справување со родово базирано сајбер насилство во Штип

    Иницијатива за европска перспектива во партнерство со ГО Заеднички вредности а во рамки на проектот Младите жени против онлајн насилство, започнува спроведување на групни коучинг сесии во 4 градови низ земјата (Скопје, Куманово, Штип, Струмица).  ✨ Што добиваш?🔹 Специјално развиена програма за коучинг🔹 Мултисекторско учење: правници, психолози и експерти за сајбер-безбедност Повикот…

Регистрирај се и добивај новости, информации и можности од Цивика мобилитас. Испраќаме не повеќе од 1 до 2 пораки месечно.

Регистрирај се за информатор