Дезинформациите и манипулациите со информации и странско влијание (ФИМИ) ги поткопуваат демократските процеси, ја еродираат јавната доверба, ги засилуваат социјалните поделби и ги ослабуваат аспирациите на Северна Македонија за евроатлантска интеграција. Затоа, без решителна акција, индустријата за манипулација со информации ќе продолжи брзо да се адаптира, надминувајќи ја регулативата и искористувајќи ги системските слабости.
Ова беше централната порака на денешниот валидациски состанок во Скопје, кој беше фокусиран на нацрт-извештајот „Овозможувачи и стимулирачи на изборни ФИМИ во Северна Македонија“. Настанот собра претставници на институции, медиуми, граѓанскиот сектор и меѓународни организации за заеднички преглед на наодите и нивно унапредување преку партиципативен дијалог.
Во своето воведно обраќање, Кушбу Агравал од Интернешенал ИДЕА го истакна поширокиот обем на иницијативата:
„Овој извештај на нашиот партнер Метаморфозис е дел од поголем проект за ФИМИ поддржан од Global Affairs Canada. Иако не е прв извештај на оваа тема во земјата, се обидуваме да создадеме „една точка за пристап“ каде ќе бидат консолидирани сите релевантни знаења и истражувања поврзани со изборни ФИМИ во Северна Македонија, особено во однос на ранливостите и поттикнувачите кои ѝ овозможуваат на оваа појава да се вкорени и да напредува“, рече Агравал.
Горан Ризаов, менаџер на програмата Информациски и медиумски интегритет во Метаморфозис и коавтор на извештајот, ја презентираше методологијата развиена од Интернешенал ИДЕА, заснована на разграничување на овозможувачи и поттикнувачи на ФИМИ.
„Покрај другото, се обидовме да објасниме и како се користат родово базирани дезинформации, употребата на вештачка интелигенција и глобалните поврзувања за манипулација со информации во изборен контекст. Политичката поларизација, често по етнички или меѓуетнички линии, како и системската корупција, ја ослабуваат институционалната отпорност. Имплементацијата на изборните реформи е слаба, а злоупотребата на јавни ресурси останува широко распространета“, рече Ризаов.
Матеј Тројачанец, Горан Ризаов и Деспина Ковачевска се ко-автори на нацртт-извештајот кој беше презентиран | Фото: Ванчо Џамбаски, CC BY
Деспина Ковачевска и Матеј Тројачанец, истражувачи од Метаморфозис и коавтори на извештајот, ги претставија увидите за општествените овозможувачи и улогата на социјалните мрежи, со дополнителен фокус на родовите наративи и дезинформации генерирани преку ВИ.
Ковачевска го нагласи користењето на пораки што се базираат на страв и се насочени кон жените и ЛГБТИ+ заедниците:
„Видовме наративи во кои се тврди дека ако Северна Македонија влезе во ЕУ, децата ќе станат трансџендер или девојчињата ќе бидат принудени да се облекуваат како момчиња. Во проруските дезинформации, Украинките се претставени како хероини што остануваат да се борат, додека мажите се прикажуваат како кукавици што бегаат. При нападите на претседателот Зеленски, често мета е неговата сопруга и нејзината наводна расипничка потрошувачка. Постои поширок наратив во кој традиционалната мајка се спротивставува на „жената од Запад“ – осамена, себична, па дури и демонизирана преку религиски содржини“, рече Ковачевска.
„Овие родово обоени наративи се темелат на страв – страв од вакцини, од Западот, од морална деградација. Ниската медиумска писменост, која дополнително опаѓа, им овозможува на ваквите манипулативни содржини да се шират“, додаде таа.
Ризаов зборуваше и за ранливоста на медиумскиот простор:
„Независните медиуми се речиси неодржливи. Постојаното зголемување на бројот на медиуми создава илузија за плурализам, но во реалноста тие често се политички или комерцијално ориентирани. Копи-пејст новинарството доминира во мејнстрим медиумите. Ако единствено што правите е да пренесувате туѓи содржини, тогаш манипулацијата лесно може да се протне – особено ако доаѓа од моќен центар на влијание“, рече Ризаов.
Тројачанец го истражуваше влијанието на алгоритмите на социјалните мрежи и генеративната вештачка интелигенција во дезинформацискиот екосистем:
„Платформите го засилуваат екстремниот контент според однесувањето на корисниците. Иако сè уште немаме видено длабоко фалсификувани видеа со локални политичари, идентификувавме ВИ видеа што промовираат лажни лекови, често со гласови клонирани од познати лекари. Најчесто се адаптирани од шаблони на бугарски јазик, па така се релативно лесно препознатливи. Сепак, употребата на ВИ во овој контекст засега останува ограничена“, рече тој.
Настанот заврши со сет на препораки насочени кон институциите, медиумскиот сектор, технолошките платформи и граѓанското општество. Тие се фокусираат на подобрување на законодавството, медиумската независност, дигиталната транспарентност и јавната свест, како и на потребата од посилна меѓусекторска соработка и усогласување со регулативите на Европската Унија.
