Author: Здружение ХЕЛСИНШКИ КОМИТЕТ ЗА ЧОВЕКОВИ ПРАВА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Скопје

Платформата на граѓански организации за борба против корупцијата  реагира на препораките на Државната комисија за спречување на корупцијата (ДКСК), презентирани на јавна седница на ДКСК, а пренесени преку медиумите, во рамки на антикорупциската проверка на Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер.
Наместо да придонесе за поголема транспарентност, отчетност и борба против корупцијата, ДКСК, преку своите наводни укажувања за „регулаторни ризици“, испраќа сериозно загрижувачки сигнали за затворање на институциите и креира можности за ограничување на правото на јавноста да знае. Ваквите препораки не само што ја поткопуваат улогата на ДКСК како клучна институција за спречување на корупцијата, туку и директно отвораат простор за нови коруптивни злоупотреби, особено во сферата на јавните набавки.

Намалена транспарентност – зголемени ризици од коруптивни и штетни јавни набавки

Прво, ДКСК препорачува да се „преиспита членот што ја регулира обврската за објавување на целокупната документација за јавните набавки. ДКСК смета дека поимот „целокупна документација“ во однос на јавните набавки не е прецизно дефиниран поради што може да се случи да се објават доверливи информации и повреда на правата на трети лица.“
Платформата укажува дека примената на одредбата од Законот за слободен пристап за пристап до целокупната документација за јавните набавки, концесиите и за договорите за јавно-приватно партнерство (член 10 став 1 алинеја 18) до сега во примената овозможувала зголемена транспарентност и пристап до релевантни документи од страна на граѓанските организации и медиуми. На овој начин беа обелоденети сторени злоупотреби во голем број на тендерски постапки за кои се водат судски постапки, но и се спречени можни коруптивни и штетни јавни набавки.
Исто така, ДКСК требала да земе предвид дека заштитата на доверливите податоци во јавните набавки веќе е регулирана во Законот за јавни набавки (член 30). Исто така, и укажуваме на ДКСК дека во Законот за слободен пристап уреден е делумниот пристап, како и предвидени се исклучоци во случаи кога е потребна заштита на информации со степен на тајност. Ја потсетуваме ДКСК и јавноста дека во јануари 20205г. веќе беше направено уназадување на заштитата од корупција во јавните набавки со измените на Законот за јавните набавки на тој начин што беше укината управната контрола на јавните набавки што ја спроведуваше Бирото за јавни набавки.  Во услови кога според оценките на сите релевантни меѓународни и домашни чинители корупцијата во јавните набавки е широко распространета и при историски највисок државен буџет, нови задолжувања и секојдневни индиции за злоупотреба на јавните пари, ДКСК дава препораки за ограничување на транспарентноста со што ја поткопува улогата на клучна институција за спречување на корупцијата.

Препораки со долгорочни негативни последици кои влијаат на независноста

ДКСК дава насоки за пропишување и допрецизирање на постапка, како и утврдување на рок за Собранието на РСМ во случаите кога констатира престанок на функцијата и разрешувањето на директорот на Агенцијата за заштита на правото на слободен пристап до информации од јавен карактер и неговиот заменик, пред истекот на мандатот.
За Платформата оваа препорака е политички мотивирана затоа што е дадена непосредно по обид на пратеници во Собранието на РСМ да се усвојат измени на Законот за слободен пристап во кои беше предвидено предвремено разрешување на Директорот на Агенцијата во случај кога парламентарното мнозинство нема да го усвои годишниот извештај за работа. И укажуваме на ДКСК дека независните регулаторни тела, како што е Агенцијата за заштита на правото на слободен пристап, па и самата ДКСК имаат мандат подолг од мандатот на избраните функционери во извршната власт, со цел да бидат партиски и политички независни. За дадената препорака веќе е регулирано во Законот за слободен пристап дека во случај на престанок на функцијата или разрешување на директорот на Агенцијата, до изборот на нов директор на Агенцијата, функцијата на директор на Агенцијата, ја врши заменикот на директорот, со сите овластувања кои ги имал директорот. Така што не може единствен аргумент за оваа препорака на ДКСК да биде „евентуално одолговлекување, селективност и неизвесност во управувањето со институцијата“.

Препроаки за воведување критериуми со кои ќе се намали постојната транспарентност

ДКСК се осврнува на обврската на имателите на информации редовно да ажурираат листа на информации со кои располагаат и јавно да ја објавуваат. ДКСК смета дека оваа одредба „нема прецизни критериуми за тоа кои информации треба задолжително да бидат објавени, ниту на кој начин и во кој формат, што остава широк дискрециски простор на имателите на информации да одлучуваат што ќе објават и како. ДКСК смета дека тоа е „ризик од ограничена транспарентност со можност за селективно објавување или прикривање на информации од јавен интерес““.
Платформата е загрижена што ДКСК нашла ризик од ограничена транспарентност во услови кога во Законот за слободен пристап е утврдена формата за објавување на информациите и документите и тоа: (а) се објавува информација во која било форма што ја создал или со која располага имателот на информацијата согласно со неговите надлежности и (б) се обезбедува пристап до документ без оглед на неговата физичка форма или карактеристики, пишан или печатен текст, карти, шеми, фотографии, слики, цртежи, скици, работни материјали, како и звучни, гласовни, магнетски или електронски, оптички или видео снимки во која било форма, како и пренослива опрема за автоматска обработка на податоци со вградени или преносливи мемории за складирање на податоците во дигитална форма (член 3). Дополнително, загрижува непознавањето на проблематиката од страна на ДКСК кога вели дека „нема прецизни критериуми за тоа кои информации треба задолжително да бидат објавени“. Законот за слободен пристап уредил дека сите информации кои ги создаваат и со кои располагаат институциите, освен исклучоците (член 6) се информации од јавен карактер. Дури има предвидено и институт на „активна транспарентност“, а тоа значи утврдени се  информации кои задолжително треба да објавени без да бидат побарани. Какви критериуми препорачува ДКСК е нејасно, а уште повеќе загрижува што зборуваат за формат не земајќи го предвид најавениот почеток на процесот за подготовка на Законот за отворени податоци и повторна употреба на податоците од јавниот сектор.

Задоцнети препораки во тек на активен процес за измени на Законот

ДКСК за прекршочните одредби утврдила постоење несразмера одговорност. Предвидени се само 500 евра глоба за раководното лице ако не назначи службено лице за посредување со информации и не обезбеди информирање на јавноста за тоа лице, но предвидени се и 250 евра казна за службеното лице за повеќе прекршоци  – ажурирање на листата на информации, помагање на барателите, почитување рокови за одговор на барањата. ДКСК препорачала јасно да се разграничи и прекршочната одговорност меѓу раководното и службеното лице за информации во Агенцијата, согласно нивните реални надлежности. 
За Платформата индикативно е што ДКСК посочува на наводни „регулаторни ризици“ во Законот за слободен пристап, за кој е најавен почеток за изменување на Законот пред 5 месеци, односно на 21 ноември 2024г., а во моментот се одвиваат јавни консултации преку ЕНЕР за предложените измени. ДКСК посочила на несразмерност во одговорноста на одговорните и службените лица, но отсуствуваат предлози што конкретно препорачува. Укажуваме дека граѓанското општество со години наназад се залага за постоење одредби за прекршочна одговорност на одговорните лица   кои неосновано не овозможат пристап до информацииите или го попречуваат службеното лице да го спроведе второстепеното решени за обезбедување пристап до информациите.
Оттука, Платформата смета дека предлог решенија кои може да влијаат негативно врз борбата против корупцијата, се неприфатливи и спротивни на европските заложби за демократско, инклузивно и стручно креирање на јавните политики.
Дополнително, Платформата е загрижена што при проверката на Законот за слободен пристап од страна на ДКСК отсуствуваат клучните аспекти на антикорупциската проверка, како што е вклучувањето на повеќе актери, односно при подготовка на Извештајот немаат обезбедено соработка со граѓанското општество што би обезбедило независност и објективност при анализата.
Потсетуваме дека антикорупциската проверка на (предлог) законите превентивен механизам со цел детектирање, спречување и минимизирање на ризиците во однос на можноста за корупција и судир на интереси кои може да резултираат при спроведување на законите. Со вакви насоки, ДКСК не само што не го унапредува системот за спречување на корупција, туку ризикува да даде легитимитет за политики и практики што водат кон заробување на институциите и недостапност на информациите од јавен интерес, кои во моментов се информации од јавен карактер.
Ги повикуваме надлежните институции, особено Министерството за правда и Собранието, да ги земат предвид постојните законски механизми и да не подлегнуваат на насоки што ја ограничуваат транспарентноста, која е клучна алатка во борбата против корупцијата.

Говорот на омраза како малигна општествена појава е постојано присутен во јавниот дискурс во Република Северна Македонија. Постојаното видоизменување на оваа појава и проникнувањето во различните сфери од општествениот живот бараат адекватно приспособување на правниот систем, но и на реакциите од страна на институциите.
Хелсиншкиот комитет за човекови права во рамки на проектот „Борба против говорот на омраза во Република Северна Македонија“ поддржан од  Советот на Европа, на 16 април , во Скопје, организираше панел дискусија за актуелната состојба со говорот на омраза во Северна Македонија. Модераторка на дискусијата беше адвокатката  Бојана Неткова.
Марија Андреева, проектна раководителка во Програмската канцеларија на Советот на Европа во Скопје, рече дека борбата против говорот на омраза и нетолераницијата се остварува во партнерство со граѓанските организации и другите здруженија, како и во соработка и поддршка на надлежните институции. Препораката на  Комитетот на министри за борба против говор на омраза, усвоена во 2022 година е клучен документ кој  ги повикува владите да развиваат сеопфатни стратегии за спречување и борба против говорот на омраза. Притоа се издвојуваат неколку пристапи: соодветна правна рамка, собирањето на податоци и подигнувањето на свеста, а ова е можно со градење на квалитетна соработка на сите засегнати страни во општеството.
Билјана Георгиевска, извршна директорка на  Советот за етика во медиумите, рече дека од вкупно 86 жалби до Советот во 2024 година, 4 се однесувале на говор на омраза. Но нивниот број зависи од препознавањето на прекрушувањето. Најголем број на прекршители, кога станува збор за говорот на омраза во медиумската сфера, се онлајн медиумите, поточно нивниот однос кон коментарите на нивните профили на социјалните мрежи. Тие одбиваат да ги модерираат коментарите на нивните содржини со изговор дека немаат доволно ресурси. Георгиевска нагласи дека жалбите за говор на омраза доаѓаат главно од невладините организации кои се најактивни во овој дел. Подобрување на состојбите можно е само со соработка меѓу институциите, а недоволната соработка доведува до нерешавање на случаите на говор на омраза.
Славица Анастасовска, правна советничка во Хелсиншкиот комитет за човекови права, ги претстави податоците од минатата година за случаите на говор на омраза, при што се покажува дека се повторуваат вкоренетите предрасуди. Регистрирани се вкупно 1590 случаи во периодот од 1 јануари 2024 до 31 март 2025 година, од кои најголемиот број се однесуваат на говор на омраза врз основа на етничка или национална припадност, а по нив следува сексуалната ориентација и родовиот идентитет. Хелсиншкиот комитет за овој период  иницирал вкупно 10 постапки и тоа пет до Секторот за компјутерски криминал и дигитална форензика при Министерството за внатрешни работи, една до Секторот за економски и компјутерски криминал при Сектор за внатрешни работи Скопје,  две до Основното јавно обвинителство во Скопје, една до Комисијата за спречување и заштита од дискриминацијa.  За ниту една постапка која е инцирана пред органите на прогонот до овој момент нема јавно обвинителска одлука.
Подигнувањето на општествената свест во борбата против говорот на омраза се недоволни без јасна и сеопфатна законска рамка и ефикасна имплементација од страна на институтциите, беше кажано на дискусијата.

Со одлука на Владата, Петар Богојески е именуван како директор на Националната агенција за европски образовни програми и мобилност (Еразмус +) и треба да ја преземе функцијата на 15 мај 2025 година. Мрежата за заштита од дискриминација бара повлекување на одлуката за именување на Петар Богојески како директор на Националната агенција за европски образовни програми и мобилност, поради неговите изјави со вознемирувачки говор, навреди и говор на омраза, како и постапки кои се спротивни на европските вредности.
Програмата Еразмус+ се стреми кон промоција на еднакви можности и пристапност, инклузија, диверзитет и правичност во сите активности кои ги поддржува. Програмата исто така ги цени националните агенции како клучни во поддршката на проекти кои овозможуваат што е можно поголема инклузивност и застапеност на различноста. За постигнување на овие цели, постои Рамка за мерки за инклузија и Стратегија за инклузија и прифаќање различности.[1]
Сметаме дека назначување на човек кој со своето однесување на социјалните медиуми секојдневно ги гази овие принципи и ги презира луѓето кои ги почитуваат, не само што не е основано, туку претставува и навреда на Програмата која постои повеќе од 35 години и која постојано вложува во развојот на младите. Истовремено сме и крајно загрижени од реакцијата на Министерката за образование која на укажувањата на повеќе чинители во општеството, вклучително и на Министерот за европски прашања изјавува дека неговата работа ќе се следи со поголем фокус.[2] 
Од друга страна, јавноста подолго време ја има можноста да го следи работењето на именуваниот директор – преку неговите изјави и коментари на социјалните мрежи. Мрежата за заштита од дискриминација интегрално ги пренесува искажаните изјави и однапред се извинува за цитирање на зборови коишто не се соодветни за било каква комуникација, особено не од страна на именувани функционери.
Искажани ставови и начин на комуникација
Преку неговите социјални мрежи (во прилог), именуваниот директор Петар Богојески има употребено вознемирувачки говор, навреди, говор на омраза и/или поттикнување на дискриминација, нетолеранција и/или насилство кон следниве заедници:

Македонци – Во коментари кон неговите следбеници кои искажале спротивно мислење од неговото, има изјавено „нема попросто од македонче!“, „па пола од Македонците немаат прочитано една книга во животот и мислат дека Букефал бил крал!“ и „Нема позабеган народ од нас“. Во други преписки, се обраќа до граѓаните со зборовите „овци“, „магаре“, „стока јаничарска“, „стоко една“, „дебил“, „стоко неписмена“ итн.
Албанци – При обраќање до албанското малцинство, неретко го користи зборот „шиптар“ и има изјавено „шиптар може само коза да ебе! За друго не го бива“.
Жени – При онлајн препукување со негови следбеници, има реферирано на нечии сопруги, мајки, вујни итн. При преписка со следбеничка за промена на грбот, има изјавено „на грбот ништо, на вас ви фали почитувана госпоѓо. Ама тоа е Божја работа, не сте вие виновни.“ Поради контекстот, конкретната преписка можете да ја најдете во прикачените фотографии.
Лица што живеат со ХИВ – Во преписки со следбеници за изглед на луѓе што се поддржувачи на друга идеологија, има изјавено „оф завалијата со ХИВ68“, „незнаат да читаат…загреота се! Ги потепа ХИВ68“, „сериозно е ова пореметување поради ХИВ68“ и „не може фајде со зараза од ХИВ 68“.
Политичка основа: Во други наврати, преку својот профил, именуваниот директор Петар Богојески упатува навреди кон неистомисленици („, „има ли поглупо нешто од левичар“, , „абе вие на зајко измеќарите со јованка и до Дубаи отидовте! Баве тоа шутрачаааната“).
Користење на навредлив и вознемирувачки говор: Во преписка со следбеник, којшто исто користи вознемирувачки говор, именуваниот директор Петар Богојески изјавува „ти провери ги тоа твоите околу тебе чиви копилиња се! Да не испадне комшијата замешан?“. На прашање на следбеник дали поставеното прашање е наградно, Богојески одговара со „да! Ќе добиеш патување во Газа.“

Претходни постапки
Богојески е обвинет за ширење на говор на омраза, особено преку социјалните мрежи. Во август 2024 година, Коалицијата „Вреди“ поднесе кривична пријава против него за објави на Фејсбук кои се сметаат за поттикнување на национална, расна и верска омраза.[3]
Активисти од повеќе граѓански здруженија (Селма Ризвановиќ Мандал – Здружение на жени ЕДУ НИСА Скопје, Аделаид Каришиќ – Бошњачки Истражувачки Центар Скопје, Изета Бабачиќ – Здружение на бошњачката жена Диванхана Скопје, Мерсиха Смаиловиќ – Здружение на граѓани ЛЕГИС Скопје, Мухамед Шукурица – Форум на Бошњаците во Македонија и Јусуф Чоловиќ – Здружение на граѓани НАФАКА) до Министерството за внатрешни работи поднесоа пријава за говор на омраза и закани до Петар Богојески, државен советник во Министерството за одбрана.[4] Поради свои искажани ставови, Богојески доби и отказ од страна на Министерството за одбрана.[5]
Ширење дезинформации
На 3 декември 2023, Богојески одржа прес пред МВР и Обвинителството, објавувајќи опасна, етнички обоена дезинформација за грабнувањето на Вања Ѓорчевска, со која ги разгоре социјалните мрежи. Тој тврдеше дека властите прикриваат убиство, наведувајќи дека „осомничените биле пуштени на слобода од полициска станица“ и прашувајќи „дали се веќе пренесени на Косово?!?“
Токму поради ваквите шпекулации дека случајот има етничка позадина, од Јавното обвинителство во своето соопштение од 3 декември 2023 година нагласија дека сите петмина осомничени за убиството се Македонци.[6]
*****
Ваквите ставови и начин на комуникација немаат простор во јавниот дискурс, особено не од страна на именуван функционер. Нема простор ниту за  минимизирање на искажаните ставови на Богојески од страна на претставници на Владата, изјавувајќи дека „неговата работа посебно ќе се следи, поради реакциите во јавноста, но засега не може ништо да се комeнтира“. Агенцијата со којашто треба да раководи Богојески има мандат да „ја зајакнува улогата на доживотното учење во создавање на чувство за европско граѓанство засновано на разбирање и почитување на човековите права и демократијата и охрабрување на толерантноста и почитта кон другите народи и култури“. Целта на Националната агенција за европски образовни програми и мобилност е да работи на промоција и спроведување на европските програми во областа на образованието, обуката, младите и спортот во Република Северна Македонија. Националната агенција со остварување на овие програми придонесува во развојот на заедницата како општество засновано на напредно знаење, со одржлив економски развој, повеќе и подобри работни места и поголема социјална кохезија, истовремено обезбедувајќи заштита на средината за идните генерации а особено размена, соработка и мобилност во областа на образованието и обуката. Ставовите и изјавите на Богојески се спротивни на вредностите кои ги промовираат европските програми како Еразмус+, што го прави несоодветен за водечка позиција во институција која има за цел промовирање на европски вредности, инклузивност и меѓукултурна соработка.
Имајќи го предвид горенаведеното, Мрежата за заштита од дискриминација бара повлекување на именувањето на Петар Богојески од функцијата директор на Националната агенција за европски образовни програми и мобилност.

Платформата за родова еднаквост го следи судењето против 36-годишната Ванѓелица од Кратово, којашто е жртва на семејно насилство, а која Основнот јавно обвинителство ја гони за сторено кривично дело „Убиство со умисла“. 
Како што веќе нагласивме, сметаме дека во конкретниов случај станува збор за акт на самоодбрана, односно за институтот „нужна одбрана“, а не за сторено кривично дело „убиство со умисла“, како што тврди Јавното обвинителство.
Во текот на судењето беа презентирани и вештачење на обвинителството и вештачење на одбраната. Двете вештачења утврдуваат дека обвинетата немала намера да го стори делото и не го планирала, односно целта ѝ била да се одбрани од жртвите. Обвинетата поради повеќегодишните конфликти со жртвите носела во себе афектна тензија спрема нив, а во критичниот момент, поради чувство на животна загрозеност од сопругот којшто викал, ѝ се заканувал и ја тепал, довело до афектна ерупција при која таа посегнала по нож. Кога влегол свекорот и ѝ рекол дека ќе ја убие, тргнувајќи кон неа за да ја нападне, таа повторно посегнала по нож.
Афектот бил од конфликтните ситуации, фрустрациите од повеќегодишното малтретирање, закани, вербални расправии со сопругот и свекорот. Поради страв за сопствениот живот, ситуацијата кулминирала со силно афектно празнење што довело до убиство. За да настапи силна раздразнетост постојат четири критериуми: интензивен афект, афект што не е вина на сторителот, афект предизвикан од жртвата што настанува во краток временски период – миг. Настанот траел кратко, таа делувала во миг раздразнета од моменталното чувство дека животот ѝ бил загрозен.
И доказите на обвинителството, но и вештачењето на одбраната, потврдуваат дека станува збор за акт на самоодбрана, односно, за институтот „нужна одбрана“. Оттука, бараме обвинителството да го преквалификува делото, имајќи ја предвид и веќе постоечката судска пракса. Постапувањето на Јавното обвинителство многу наликува на случајот на Пале Иловска од Велес која исто така беше долгогодишна жртва на семејно насилство и во акт на самоодбрана го уби насилникот. Слично како и во овој случај, и неа Обвинителството ја гонеше за „убиство на миг“. Судот тогаш правилно донесе ослободителна пресуда.
Платформата за родова еднаквост бара доколку ОЈО Куманово не изврши преквалификација на делото, судот да постапува со должно внимание во овој предмет и да ги разгледа сите решителни факти и да ги земе предвид принципите утврдени со ослободителната одлука во случајот на Пале.

За неполна седмица мнозинството пратеници изгласаа трет штетен закон во образованието без јавна дебата – спротивен на интересите и потребите на децата и младите.
Платформата за родова еднаквост и Мрежата за заштита од дискриминација остро реагираат на усвојувањето на третиот последователен штетен закон во областа на образованието – Законот за средно образование. Со најновите измени на законите за основно и средно образование се озаконува насилство и дискриминација врз децата, а младите остануваат без пристап до здравствена едукација базирана на докази.
И покрај епидемијата на насилство меѓу младите, новиот Закон за средно образование не ја препознава дискриминацијата како форма на насилство и освен физичкото насилство не препознава емотивно, психичко и сексуално насилство. Законот целосно пропушта да предложи мерки за унапредување на сексуалното и репродуктивното здравје на младите, и покрај поразителните податоци.
Ниту една стручна или младинска организација не побара вакви измени. Загрижува што пратеници од ВМРО-ДПМНЕ од парламентарната говорница отворено изразија поддршка за т.н. „загрижени родители“ – групи кои под превезот на „заштита на децата“ шират говор на омраза, дискриминација и теории на заговор, вклучително и против вакцинацијата и здравствената едукација. За илустрација – Претставници од движењата коишто беа консултирани за овие измени сметаат дека луѓето коишто се вакцинирани се ГМО и веќе не се луѓе и со тоа не уживаат човекови права. Истите групи со години оркестрираат напади врз експерти, активисти, новинари и маргинализирани заедници. Особено разочарува што првата жена-претседателка на државата ги поддржа барањата на овие радикални структури и ги потпиша указите за овие закони, иако фактите укажуваат дека тие ќе имаат долгорочни и штетни последици за младите.
Со тоа, Владата, Парламентот и Претседателката дејствуваат во спротивност интересите на своите граѓани, национални и меѓународни заложби и препораки што државата ги има добиено изминатава деценија од телата на Обединетите Нации за почитување на човековите права, со заложбите преземени во рамки на Целите за одржлив развој – особено Целта број 5 за унапредување на родовата еднаквост – како и со националното законодавство за заштита од дискриминација и Националната развојна стратегија на државата.
Сите три закони беа донесени по скратена постапка, без јавна расправа и без вклучување на експерти и млади – што претставува сериозно загрозување на демократијата и човековите права. Со исклучување на здравствената едукација, и со бришење на темите поврзани со родова еднаквост, сексуално и репродуктивно здравје, државата не само што ги негира реалностите со кои се соочуваат младите, туку свесно ги препушта на дезинформации, стигматизација, насилство и дискриминација.
Ја потсетуваме Владата која декларативно изразува грижа за младите и промовира популациона политика, дека незнаењето за сексуалното и репродуктивно здравје во практика – ја намалува возраста на стапувања во први сексуални односи кај младите, ја зголемува стапката на малолетничка бремености и раѓања, стапката на небезбедни абортуси кај малолетниците, сексуално преносливите инфекции, и ги зголемува здравствените ризици и неплодноста кај популацијата.
Потсетуваме на алармантните податоци кај нас кој треба да ги загрижат сите родители, наставници и граѓани:

Податоците за насилство дискриминацијата и здравјето кај младите се алармантни и треба да ги загрижат сите родители, наставници и граѓани на оваа држава:
Насилството е нормализирано во Македонија, се почести се случаите на вознемирување, сексуално насилство, малтретирање и силување кај младите извршено од малолетници, како во училиштата, така и  во јавните простори;
Стапката на просечно стапување на прв сексуален однос кај младите во Македонија изнесува 15 години односно 16 години за девојчињата. За споредба со земјите каде здравствената едукација е интегрирана во училишните програми, младите го одложуваат влегувањето во прв сексуален однос, некаде дури и до 19 годишна возраст;
Стапката на тинејџерска бременост во 2023 година изнесува 13.4 на 1000 девојки на возраст од 15-19 години;
Младите на возраст од 15 до 18 години се најмногу изложени на насилство за разлика од другите возрасни групи во државата и младите кои ѝ припаѓаат на ЛГБТИ задницата се и до четирипати почесто малтретирани во училиште од хетеросексуалните врсници.
Дополнително, 15-годишници со хомосексуална и бисексуална ориентација страдаат два или повеќе пати почесто во споредба со своите хетеросексуални врсници, честопати со повеќе психосоматски симптоми (74%), чувства на тага и безнадежност (47%) или со сериозни самоубиствени мисли (30%).
Само во периодот од 2021-2023 се документирани 82 случаи на насилство во образованието врз ЛГБТИ млади, при што образованието е втора област по ред со најмногу документирани случаи на институционално насилство врз ЛГБТИ, после здравството.

Оттука, нашите барања остануваат непроменети:

Владата и Парламентот да ги реобмислат законите во образованието кои директно им штетат на здравјето на младите.
Отворање на широка дебата со младите, младинските организации, стручните здравствени организации и кои работат на заштита на правата на маргинализираните заедници, и подготовка на измени на Законот за основно образование, Законот за средното образование и Законот за учебници за основно и средно образование базирани на докази и наука, и во согласност со меѓународните документи за заштита на човекови права со кои суштински ќе се покаже вистинска грижа за младите.
Да обезбедат соодветни средства за спроведување на Законот за млади и да се инвестира во младинските центри во кои ќе се креираат безбедни простори за младите, обезбедат психолошки и здравствени услги за младите ширум државата.
Одржување на надзорна расправа за предизвиците и препреките во имплементација на Законот за спречување и заштита од дискриминација пред Постојаната анкетна комисија за заштита на слободите и правата на граѓанинот.
Итно и неодложно спроведување на подзаконски акти за заштита на децата од насилство и дискриминација во училишта.  
Уште еднаш бараме од Претседателката Сиљановска-Давкова да не го потпишува Указот за Законот за средно образование и покрај тоа што со потпишувањето на претходните два закони ги погази своите декларативни и кампањнски заложби за родовата еднаквост и недискриминација.

Хелсиншкиот комитет за човекови права, во рамки на проектот „Фундаменталните човекови права на прво место-активен придонес за владеење на правото“, финансиран од Европската Унија како дел од програмата IPA III Civil Society Facility and Media Programme 2023, согласно Договорот за грант потпишан меѓу Хелсиншкиот комитет за човекови права и Европската Унија бр. IPA III/2024/461-642, спроведува постапка на прибирање на понуди, со упатување на покана – барање за доставување на понуди.
Потребна е изработка на функционална анализа со цел подобрување на организациската ефикасност и ефективност (опишани под точка 1).
За горенаведениот предмет понудите да бидат испратени најдоцна до 18.04.2025 година (ден) во 12:00 часот, по електронска пошта на jana.sotirovska@mhc.org.mk.
Со оваа покана ви ја доставуваме потребна документација која ги содржи сите информации кои ќе ви помогнат за изработка на понудата.
1. Опис на бараната набавка
Опис на потребните услуги:
Функционалната анализа треба да обезбеди јасна и објективна проценка на подготвеноста на Комитетот во краток и среден рок да ги имплементира потребните подобрувања за оптимално извршување на своите дејности.
Овој процес треба да резултира со документ кој ќе оцени ефикасноста и ефективноста на работните процеси, како и начинот на дистрибуција на ресурсите, со посебен акцент на човечкиот капитал.
Наодите и препораките од анализата ќе послужат како основа за редефинирање на приоритетите и структурата, со цел насочување на способноста кон постигнување подобри резултати.
Понудувачот во склоп на својата понуда треба да достави предлог-методологија чиј квалитет ќе биде една од точките на оценка
2. Општи информации
Од понудувачот се бара да достави преглог методологија како и најекономична и најдобра понуда во согласност со горенаведените материјали. Со тоа што во понудата секоја од горенаведените ставки треба да биде посебно образложена. Критериумите за избор на понудата се наведени под точка 3 на овој документ.
Цените при наведената понуда да бидат изразени без ДДВ.
3. Критериум за доделување на договорот за набавка
Критериумите за доделување на договорот за набавка се:
· економски најповолна понуда
· најефективна предлог – методологија
· претходно искуство при изготвување на ФА
· најдобар квалитет
· најкраток рок на испорака
За носител на набавката ќе биде избран оној понудувач чија понуда е најсоодветна според наведените критериуми.
4. Евалуација на понудите
При евалуацијата на понудите ќе се земат предвид понудените цени, квалитетот на понудата, предлог-методологијата, претходното искуство и времето на изготвување. Евалуацијата на понудите ќе се врши од страна на Комисијата, формирана од страна на Хелсиншкиот комитет за човекови права за спроведување на постапкатa.
Доколку вашата понуда биде избрана ќе бидете информирани;
Наведете рок на испорака по прифаќање на работата;
Во случај на потреба од дополнително појаснувања, слободно контактирајте не.
Напомена: Проектот е ослободен од ДДВ. По направен избор за најповолен понудувач ќе биде доставено решение и потврда од УЈП и СЕП.

Младинската иницијатива за човекови права – Косово (YIHR KS) и институцијата Народен Правобранител на Косово организираа регионална конференција  на тема „Зајакнување на партнерствата меѓу Народниот правобранител и граѓанското општество за заштита и унапредување на човековите права“, одржана во Приштина од 2 до 3 април 2025 година.
Александра Трајановска, проектната координаторка во Хелсиншкиот комитет за човекови права од Скопје, на конференцијата зборуваше за соработката и предизвиците со Народниот правобранител во Република Северна Македонија.
Соработката меѓу Народниот правобранител и граѓанските организации е од клучно значење бидејќи граѓанското општество служи како глас на ранливите заедници, додека институцијата Народен правобранител има законско овластување да ги решава повредите на правата. Меѓутоа, во многу случаи, ова партнерство е или слабо, недоволно искористено или попречено од системски бариери.
Иако Народниот правобранител има соработка со дел од граѓанските организации, сепак има области каде соработката со граѓанскиот сектор е ограничена. Конкретно, кога се работи за прашањата поврзани со правата на ЛГБТИ заедницата и родовата еднаквост, соработката е недоволно развиена. Ова укажува на потребата од проширување на соработката на Народниот правобранител со граѓанските организации во сите области на човековите права, со цел да се обезбеди сеопфатна заштита и унапредување на правата на сите граѓани.
Во рамките на Канцеларијата на Народниот правобранител во Северна Македонија е формиран Граѓанска контролен механизам врз полицијата за да обезбеди независен граѓански надзор над полициското постапување, особено во случаи на недолично однесување, злоупотреба и кршење на човековите права. Во него беа избрани 3 претставници на граѓанските организации. Сепак, и покрај неговиот ветувачки дизајн, механизмот не успеа да функционира ефективно поради неколку системски пречки како финансиската и институционалната независност.
Иако постои значителен потенцијал во соработката и односот на Народниот правобранител со граѓанските организации во Северна Македонија, сепак останува простор за подобрување кој може да се постигне со зајакнување на партнерствата, обезбедување подобра заштита на човековите права и справување со институционалните ограничувања.

Денешниот празник 8 Април, меѓународниот ден на Ромите ги слави ромската култура и историја, како и нивниот придонес во различни сфери на животот. Во нашето општество и покрај заложбите за рамноправен статус на граѓаните Роми, тие сè уште не ги уживаат целосно сите права што им припаѓаат.
Ромските граѓани често се соочуваат со маргинализација,  им недостасува пристап до основни ресурси како што се чиста вода и доволна исхрана. Покрај тоа, постојаните нееднаквости во пристапот до клучни услуги, како што се квалитетно образование, вработување, станбени услови и здравствена заштита.
Дискриминацијата што се врши кон ромската популација води кон дехуманизација, а расизамот е во сржта на таа повеќекратна дискриминација со која Ромите секојдневно се соочуваат и тоа најмногу се гледа во односот на институциите кон нив, но и во третманот кој го добиваат од страна на општеството во целина. Ромите остануваат најзагрозена и економски најранлива заедница во земјата, а загрижувачки присутни се и појавите на стигма и предрасуди.
Во 2024 година, Основниот граѓански суд во Скопје утврди дека Владата на Република Северна Македонија, Министерство за образование и наука, Министерството за труд и социјална политика, Министерството за здравство, Државниот просветен инспекторат, Општина Битола и Општина Штип сториле дискриминација – сегрегација на децата Роми во образовниот процес. Тужбата за заштита од дискриминација од јавен интерес ја поднесе Хелсиншкиот комитет за човекови права.
Говор на омраза и вознемирувачки говор кон припадници на ромската заедница, речиси секој месец се регистрираат од страна на Хелсиншкиот комитет.
Расното профилирање на Ромите и понатаму останува клучниот фактор кој го спречува еднаквиот пристап до добра и услуги и го засилува нивниот маргинализиран статус во општеството. Поради ова, Хелсиншкиот комитет за човекови права смета дека реални подобрувања се можни само преку значителна промена на односот на државните органи кон ромската заедница, особено во областите како образование, здравство, домување и вработување. Само со системски промени се гради целосна инклузија и подобро општество.

Почитувана Претседателке Сиљановска-Давкова,
Минатата година, по повод Вашиот избор за Претседателка на државата, Ви упативме писмо со честитки и јасни очекувања – како прва жена на оваа функција, да бидете сојузничка на жените, младите и маргинализираните заедници, и да ги поддржите заложбите за родова еднаквост, социјална правда и почитување на човековите права. Истото писмо беше и повик за конкретна политичка акција – за поддршка на политики кои ќе ги унапредат правата на жените, младите и маргинализираните заедници, ќе ја зајакнат нивната безбедност и ќе ја зголемат нивната застапеност и учество во јавниот и политичкиот живот.
Денес, се обраќаме повторно, со длабока загриженост.
Платформата за родова еднаквост и Мрежата за заштита од дискриминација најостро реагираат на неодамна усвоените измени на Законот за основно образование и Законот за учебници во основно и средно образование, кои се носат без вклученост на стручната јавност, без консултација со младите и во целосна спротивност со принципите на инклузивност и научна заснованост. Со овие измени, се укинува здравствената едукација базирана на докази, а се легализираат форми на дискриминација и насилствоврз младите во образовниот систем.
Овие законски измени доаѓаат во период кога државата уште ја жали најголемата трагедија во поновата историја – загубата на 59 млади животи во Кочани – што претставува директна последица на системска негрижа, неказнивост и корупција. Наместо да одговориме со зајакнување на системите за заштита и грижа за младите, Собранието и Владата носат закони кои дополнително ги ставаат во ризик нивното здравје, нивната безбедност и нивните основни човекови права.
Овие законски измени се во директна спротивност со сите препораки што државата ги има добиено изминатава деценија од телата на Обединетите Нации за почитување на човековите права, со заложбите преземени во рамки на Целите за одржлив развој – особено Целта број 5 за унапредување на родовата еднаквост – како и со националното законодавство за заштита од дискриминација и Националната развојна стратегија на држвата.
Дозволете ни да потсетиме на дел од алармантните податоци:

Насилството е нормализирано во Македонија, се почести се случаите на вознемирување, сексуално насилство, малтретирање и силување кај младите извршено од малолетници, како во училиштата, така и во јавните простори;
Стапката на просечно стапување на прв сексуален однос кај младите во Македонија изнесува 15 години односно 16 години за девојчињата. За споредба со земјите каде здравствената едукација е интегрирана во училишните програми, младите го одложуваат влегувањето во прв сексуален однос, некаде дури и до 19 годишна возраст;
Стапката на тинејџерска бременост во 2023 година изнесува 13.4 на 1000 девојки на возраст од 15-19 години;
Младите на возраст од 15 до 18 години се најмногу изложени на насилствоза разлика од другите возрасни групи во државата и младите кои ѝ припаѓаат на ЛГБТИ задницата се и до четирипати почесто малтретирани во училиште од хетеросексуалните врсници[1]. Дополнително, 15-годишници со хомосексуална и бисексуална ориентација страдаат два или повеќе пати почесто во споредба со своите хетеросексуални врсници, честопати со повеќе психосоматски симптоми (74 %), чувства на тага и безнадежност (47 %) или со сериозни самоубиствени мисли (30 %);
Само во периодот од 2021-2023 се документирани 82 случаи на насилство во образованието врз ЛГБТИ млади, при што образованието е втора област по ред со најмногу документирани случаи на институционално насилство врз ЛГБТИ, после здравството.

Со исклучување на здравствената едукација, и со бришење на темите поврзани со родова еднаквост, сексуално и репродуктивно здравје, државата не само што ги негира реалностите со кои се соочуваат младите, туку свесно ги препушта на дезинформации, стигматизација, насилство и дискриминација. Загрижува податокот дека никој од стручната јавност, ниту младинските организации, не побараа ваков тип на законски измени во образованието. Токму затоа прашуваме, дали Владата и Парламентот се во директна спрега со неформални и формални радикални групи, кои под превезот на „заштита на правата на децата” секојдневно промовираат –дискриминација, омраза, насилство, шират теории на заговор против употреба на вакцините и други методи за здравствена превенција базираат на докази. Истите групи веќе неколку години промовираат антидемократски процеси и оркестрирано напаѓаат стручни лица, активисти од граѓанскиот сектор, новинари. Оваа насока е целосно спротивна на заложбите на државата за ЕУ интегративните процеси.
Во тој контекст, Ве повикуваме, како Претседателка на државата и како личност која јавно се залага за владеење на правото и родова еднаквост, да:

Не ги потпишете Указите за измените и дополнувањата на Законот за основно образование и Законот за учебници;
Ја искористите Вашата институционална и морална позиција за да побарате ревизија и повлекувањена овие измени;
Побарате отворање на јавна дебата со вклучување на млади, стручни лица, младински и граѓански организации;
Поддржите итна имплементација на подзаконски акти за заштита на децата од насилство и дискриминација во училиштата;
Се заложите за усвојување на политики базирани на наука, податоци и човекови права, а не на притисоци од неформални радикални структури.

Претседателке, Сиљановска-Давкова сега е моментот да покажете дека Вашата позиција не е само симболичка, туку суштинска. Да потврдите дека Вашите заложби а за поддршка на родова еднаквост, заштита на младите и ранливите групи и борба против дискриминација не се празни зборови. И дека женското лидерство значи вредносно лидерство – со визија и грижа за целата заедница.
Со почит,Платформа за родова еднаквостМрежа за заштита од дискриминација

На 02.04.2025 година во Собранието на Република Северна Македонија се одржа 24та седница на Комисијата за прашања на изборите и именувањата на која утврди Предлог – одлука за избор на член на Комисијата за спречување и заштита од дискриминација, во неполни 24 часа откако се одржа седницата за јавна расправа. Комисијата за прашања на изборите и именувањата до пратениците на Собранието го предложува Вецко Здравески за иден комесар со мандат од пет години, кандидат кој е партиски кадар и не ги исполнува критериумите за избор. Мрежата за заштита од дискриминација бара Собранието на Република Северна Македонија да не го прифати овој предлог и да не го изгласа овој кандидат како иден член на КСЗД.
Мрежата за заштита од дискриминација потенцира дека избирањето на овој кандидат за член на КСЗД не само што не e во служба на заштитата на човековите права, туку и би било погубно за човековите права, еднаквоста и недискриминацијата во нашата држава. Спроведеното интервју со кандидатот, неговото претставување, а особено одговорите на прашањата од публиката беа на незадоволително ниво по сите стандарди за избор на член на телото за еднаквост. Неговото интервју јасно покажува дека кандидатот не се чувствува сигурно при изговарање на  некои од основите за дискриминација, како, на пример, зборовите „сексуална ориентација“ и „транс жена“. Ваквиот однос ни укажува на целосно непочитување кон маргинализираните заедници, кои истовремено се едни од најчесто дискриминираните лица, и создава реално сомнение дека кандидатот кога би бил член на КСЗД би постапувал непристрасно и професионално кон сите граѓани. Од друга страна, сосема е нејасно како Комисијата утврдила дека кандидатот ги исполнува законските критериуми и е експерт за заштита од и спречување на дискриминација, кога на седницата немаше повеќе од 10% вкупниот број членови на Собранието, а од неговата биографија воопшто не произлегува ваква експертиза, па дури ни интерес.
Дополнително, кандидатот Вецко Здравески претходно бил член на Комисијата за верификација на факти, согласно Законот за лустрација, процес кој предизвика јавна загриженост и беше предмет на критика од страна на Европската Унија, во однос на можни неправилности и повреди на човековите права. За дел од работата во оваа Лустрациска комисија, кандидатот Вецко Здравески бил обвинет заедно со Антонијо Милошоски во случајот „Моќник“. Случајот беше затворен поради застареност на кривичните дела, а како директна последица на измените на Кривичниот законик.
Мрежата за заштита од дискриминација потенцира дека изборот на член на Комисијата за спречување и заштита од дискриминација повторно се прави по партиски клуч и со партиски кадри. Имено, кандидатот Вецко Здравески е несомнено симпатизер од владеачката ВМРО–ДПМНЕ и неговата наклонетост кон оваа партија тој јавно ја изразувал во неколку наврати, дури и директно со зборовите: „ВМРО е судбина и иднина за Татковината“. Ваквиот избор на партиски кадри без искуство и знаење од областа значи ризикување на досега постигнатите резултати од областа на антидискриминација, клучна и за процесот на интеграција во ЕУ. Изборот на кандидати коишто не ги исполнуваат законските услови и кај кои има сомнежи за нивната независност или непристрасност не може да резултира со мислења коишто ќе ги заштитат жртвите на дискриминација.
КСЗД е независно тело за еднаквост чија ефикасност, непристрасност и исполнување на надлежностите е директно зависно од знаењата, екпертизата и интегритетот на комесарите/ките. Кандидати кои немаат знаења и се избрани по партиски клуч не можат да штитат и да превенираат од дискриминација, особено имајќи предвид дека тие мандатот го должат на партиите, а не на сопственото знаења и искуство. Оттука, наместо еднаквоста на граѓаните, овие кандидати ќе ги штитат партиските и личните интереси од позиција на членови на КСЗД.
Помеѓу кандидатите имаше и независни експерти, со долгогодишно докажано искуство во областа на антидискриминацијата и човековите права, кои при самото претставување укажаа на важноста на избор на независен кандидат. Оттука, сметаме дека Собранието можеше да направи избор на квалитетни кандидати кои уште повеќе ќе ја унапредат работата на КСЗД. Законските критериуми за избор на членови на КСЗД се: седум години работно искуство од областа на човековите права од кои пет години во областа на еднаквост и недискриминација; 240 ЕКТС кредити; да е државјанин/ка на РСМ; во моментот на изборот со правосилна судска пресуда да не му е изречена казна затвор од над шест месеци или забрана за вршење на професија, дејност или должност и да не е носител на функција во политичка партија.
Од друга страна, загрижува праксата на закажување седници на нетранспарентен и неинклузивен начин мораме да потенцираме и дека седницата на Комисијата за прашања на изборите и именувањата беше организирана на нетранспарентен начин, со тоа што поканата за учество на расправата беше пратена во последниот работен ден пред одржување на расправата.
Оттука, Мрежата за заштита од дискриминација бара Собранието да не го именува кандидатот предложен од Комисијата за прашања на изборите и именувањата и да избере независни кандидати/ки по заслуга, кои ги исполнуваат законските критериуми.