Mark Zakerberg.webp

Отворено писмо до Марк Закерберг од проверувачите на факти низ светот

Меѓународната мрежа за проверка на факти (International Fact-Checking Network) објави отворено писмо до Марк Закерберг, сопственикот на технолошката компанија „Мета“ од која дел се социјалните мрежи Фејсбук, Инстаграм и Тредс, а во врска со неодамнешната изјава на Закерберг дека ќе ја укине програмата за проверка на факти во САД.

Во писмото, Мрежата потсетува дека целта на програмата, во која учествуваат независни и строго проверени организации, е да ја намали видливоста на невистинитите содржини без да ги цензурира. Според новинарите, ваквиот пристап придонесе корисниците да имаат посигурни информации, што е во согласност со основните вредности на слободата на говорот.

Во реакцијата се додава дека укинувањето на програмата може да го зголеми ширењето на дезинформации, особено во политички чувствителни моменти.

„Вашите коментари сугерираат дека проверувачите на факти биле одговорни за цензурата, иако Мета никогаш не им даде овластување да отстрануваат содржини или профили. Луѓето онлајн често ги обвинуваа и малтретираа проверувачите на факти за постапките на Мета. Вашите неодамнешни коментари несомнено ќе ги поттикнат ваквите перцепции. Но, реалноста е дека вработените во Мета одлучуваа дали содржината, која проверувачите ја означиле како лажна, треба да биде со намален досег или да биде етикетирана“, стои во писмото.

Фондацијата Метаморфозис е потписник на писмото и е дел од Меѓународната мрежа за проверка на факти.

Отвореното писмо го пренесуваме во целост:

Почитуван г. Закерберг,

Пред девет години, ви пишавме за реалните штети предизвикани од лажни информации на Фејсбук. Како одговор, Мета создаде програма за проверка на факти која помогна да се заштитат милиони корисници од измами и теории на заговор. Оваа недела, објавивте дека ќе ја укинете програмата во Соединетите Американски Држави поради загриженост за „преголема цензура“ – одлука која го загрозува речиси деценискиот напредок во промовирањето на точни информации онлајн.

Програмата која започна во 2016 година беше значаен чекор напред во поттикнувањето на фактичката точност онлајн. Им помогна на луѓето да имаат позитивно искуство на Фејсбук, Инстаграм и Тредс, намалувајќи го ширењето на лажни и манипулативни информации во нивните содржини. Ние веруваме – а и податоците покажуваат – дека повеќето луѓе на социјалните мрежи бараат доверливи информации за да донесат одлуки за своите животи и да имаат добри интеракции со своите пријатели и семејства. Целта беше да се информираат корисниците за лажни информации за да се успори нивното ширење, без да се цензурираат. Проверувачите на факти силно ја поддржуваат слободата на изразување и тоа го кажавме неколку пати, вклучително и во минатогодишното Сараевско соопштение. Слободата да се каже зошто нешто не е вистина е исто така слобода на говор.

Но, вие велите дека програмата станала „алатка за цензура“ и дека „проверувачите на факти биле премногу политички пристрасни и уништиле повеќе доверба отколку што создале, особено во САД“. Ова е неточно, и сакаме да појасниме, и во денешниот контекст и за историски записи.

Мета бараше сите партнери за проверка на факти да ги исполнуваат строгите стандарди за непристрасност преку верификација од страна на Меѓународната мрежа за проверка на факти. Ова значеше дека не смеат да имаат никакви врски со политички партии или кандидати, ниту пак да се залагаат за политики, и дека мораат да се придржуваат до непристрасност и транспарентност. Секој медиум годишно подлежеше на ригорозна верификација, вклучувајќи независна оценка и проверка од колеги. Мета доследно ги фалеше овие стандарди како ригорозни и ефикасни. Пред само една година, Мета ја прошири програмата и на Тредс.

Вашите коментари сугерираат дека проверувачите на факти биле одговорни за цензурата, иако Мета никогаш не им даде овластување да отстрануваат содржини или профили. Луѓето онлајн често ги обвинуваа и малтретираа проверувачите на факти за постапките на Мета. Вашите неодамнешни коментари несомнено ќе ги поттикнат ваквите перцепции. Но, реалноста е дека вработените во Мета одлучуваа дали содржината која проверувачите ја означиле како лажна треба да биде со намален досег или да биде етикетирана. Неколку проверувачи низ годините ѝ предложија на Мета како да ги подобри овие етикети за да бидат помалку наметливи и да избегнат дури и изглед на цензура, но Мета никогаш не ги послуша таквите предлози. Дополнително, Мета ги изземаше политичарите и политичките кандидати од проверка како претпазлива мерка, дури и кога тие ширеа познати невистини. Проверувачите, пак, велеа дека политичарите треба да се проверуваат како и сите други.

Низ годините, Мета обезбедуваше само ограничени информации за резултатите од програмата, иако проверувачите и независните истражувачи постојано бараа повеќе податоци. Но, од она што можевме да го видиме, програмата беше ефективна. Истражувањата покажаа дека етикетите за проверка на факти го намалуваа верувањето и споделувањето на лажни информации. И во вашето сопствено сведочење пред Конгресот, се фалевте за „водечката програма за проверка на факти во индустријата“ на Мета.

Рековте дека планирате да започнете програма „Белешки на заедницата“ (Community Notes) слична на онаа на X. Ние не веруваме дека ваквиот тип програма ќе резултира со позитивно корисничко искуство, како што впрочем покажува X. Истражувањата покажуваат дека многу „Белешки на заедницата“ никогаш не се прикажуваат, бидејќи зависат од широка политичка согласност наместо од стандарди и докази за точност. И покрај тоа, нема причина зошто „Белешките на заедницата“ не би можеле да коегзистираат со програмата за проверка на факти од трети страни; тие не се меѓусебно исклучиви. Моделот „Белешки на заедницата“ кој работи во соработка со професионалните проверувачи на факти би имал силен потенцијал како нов модел за промовирање точни информации. Потребата за ова е голема: ако луѓето веруваат дека социјалните мрежи се полни со измами и манипулации, нема да сакаат да поминуваат време таму или да прават бизнис на нив.

Ова нè доведува до политичкиот контекст во Соединетите Држави. Тајмингот на вашето соопштение дојде по потврдата на изборната победа на Доналд Трамп и како дел од поширокиот одговор од технолошката индустрија на новата администрација. Самиот г. Трамп рече дека вашето соопштение „веројатно“ е одговор на заканите што ги упати против вас. Некои од новинарите, кои се дел од нашата заедница на проверувачи на факти, се соочија со слични закани од владите во земјите каде што работат, па разбираме колку е тешко човек да се спротивстави на овој притисок.

Планот за укинување на програмата за проверка на факти во 2025 година засега важи само за Соединетите Држави. Но, Мета има слични програми во повеќе од 100 земји кои се многу различни, во различни фази на демократија и развој. Некои од овие земји се особено ранливи на дезинформации што поттикнуваат политичка нестабилност, мешање во избори, насилство на толпата, па дури и геноцид. Ако Мета одлучи да ја укине програмата на глобално ниво, тоа речиси сигурно ќе резултира со реални штети на многу места.

Овој момент ја нагласува потребата за повеќе финансии за новинарството во служба на јавниот интерес. Проверката на факти е од суштинско значење за одржување на заедничката реалност и дискусија базирана на докази – и во Соединетите Држави и на глобално ниво. Филантропскиот сектор има можност да го зголеми својот придонес во новинарството во критично време.

Најважно, веруваме дека одлуката да се укине програмата за проверка на факти од трети страни од страна на Мета е чекор назад за оние кои сакаат да видат интернет кој дава приоритет на точни и доверливи информации. Се надеваме дека во годините што следат на некој начин ќе можеме да го надоместиме овој изгубен напредок. Ние остануваме подготвени повторно да соработуваме со Мета или со која било друга технолошка платформа која е заинтересирана да ја ангажира проверката на факти како алатка за да им обезбеди на луѓето информации што им се потребни за да донесуваат информирани одлуки за нивните секојдневни животи.

Пристапот до вистината ја зајакнува слободата на говорот, овозможувајќи им на заедниците да ги усогласат своите избори со своите вредности. Како новинари, остануваме посветени на слободата на печатот, осигурувајќи дека потрагата по вистината ќе продолжи да биде темел на демократијата.

Со почит,

15min – Литванија

AAP FactCheck – Австралија

AFP – Франција

AkhbarMeter Media Observatory – Египет

Animal Político-El Sabueso – Мексико

Annie Lab – Хонгконг

Aos Fatos – Бразил

Beam Reports – Судан

BOOM – Индија

Check Your Fact – САД

Chequeado –Аргентина

Civilnet.am – Ерменија

Colombiacheck – Колумбија

Congo Check – Конго, ДР Конго, Централноафриканска Република

Doğruluk Payı – Турција

Dubawa – Нигерија

Ecuador Chequea – Еквадор

Ellinika Hoaxes – Грција

Estadão Verifica – Бразил

FactCheckHub – Нигерија

Fact-Check Cyprus – Кипар

FactCheck.org – САД

FactCheckNI – Северна Ирска

Factcheck.Vlaanderen – Белгија

Factchequeado – САД

Factly – Индија

FactReview – Грција

Factnameh – Иран

Faktisk.no – Норвешка

Faktograf – Хрватска

Fakt Yoxla – Азербејџан

Fatabyyano – Јордан

Full Fact – Обединетото Кралство

Greece Fact Check – Грција

Gwara Media – Украина

Internews Kosova KALLXO – Косово

Istinomer – Србија

Källkritikbyrån – Шведска

KOMPAS.com – Индонезија

La Silla Vacía – Колумбија

Lead Stories – САД

Les Surligneurs – Франција

Lupa – Бразил

Mafindo – Индонезија

Mala Espina – Чиле

MediaWise – САД

Metamorphosis – Северна Македонија

MyGoPen – Тајван

Myth Detector – Грузија

Newschecker – Индија

Newtral – Шпанија

Observador – Португалија

Open – Италија

Pagella Politica / Facta news – Италија

Polígrafo – Португалија

PolitiFact – САД

Pravda – Полска

PressOne.PH – Филипини

Probe – Филипини

Rappler – Филипини

RMIT Lookout – Австралија

Snopes – САД

Taiwan FactCheck Center – Тајван

Tech4Peace – Ирак

Telugu Post – Индија

The Stage Media-Liberia– Либерија

Tirto.id – Индонезија

The Journal FactCheck – Ирска

The Logical Indian – Индија

VERA Files – Филипини

Verify – Сирија

Оваа вест изворно е објавена на веб-страната на Фондација Метаморфозис

Продолжи со читање

  • Метаморфозис го одбележува Меѓународниот ден за универзален пристап до информации – 28 септември преку промоција на резултати од Индексот на отвореност на извршната власт

    Според Индексот на отвореност за 2024 година, исто како и претходната година, Владата на Северна Македонија е најотворена институција меѓу групите од извршната власт, министерства и органи на државната управа, исполнувајќи 77,32 % од критериумите. Во споредба со претходната година има забележано пад од минимален 1 отсто, кој се повторува втора година по ред. Фондација […]
    The post Метаморфозис го одбележува Меѓународниот ден за универзален пристап до информации – 28 септември преку промоција на резултати од Индексот на отвореност на извршната власт first appeared on Metamorphosis.

  • Програма за Текстилијада #9

    📢 ТЕКСТИЛИЈАДА 9 – Штип03–04 октомври 2025 📅 Петок, 03.10.2025 10:00 – Отворање на „Текстилијада 9“ – Откривање на мурал „Иднината

  • МЛАДИТЕ УЧЕА КАКО ДА ВРШАТ МОНИТОРИНГ НА РЕЧНИТЕ КОРИТА

    Младите од Општина Карпош, Општина Зелениково и Општина Ѓорче Петров, учеа како да вршат мониторинг на речните корита.

    Вчера, во Домот на култура во општина Ѓорче Петров се одржа едукативен настан посветен на мониторинг на водните текови, во организација на граѓанските организации Resource Environmental Center – REC North Macedonia, Center for Environmental Democracy – Florozon и Еко Логик.

    Настанот е дел од проектот „Брза проценка на водотеците на Западен Балкан – Фаза 2“, поддржан од U.S. Forest Service and Department of Defense EUCOM and Forest Service International Foundation.

    Настанот започна во 09:30 часот со едукативна сесија, по што следеше практична теренска вежба на реката Лепенец. Таму младите учесници и претставници од општините имаа можност директно да ја применат СВАП методологијата (Stream Visual Assessment Protocol) и да научат како се проценува состојбата на едно речно корито. Дополнително, беа идентификувани и жешки точки долж реката Лепенец.

    Целта на овој настан беше да ги запознае младите и претставниците од општините со современи методи за проценка на квалитетот на водните текови, да ги зајакне капацитетите на локалните чинители – институции, граѓански организации и експерти, како и да поттикне поширока јавна дискусија за заштита и одржливо управување со водните ресурси.

    Настанот беше наменет за млади на возраст од 15 до 30 години како и за претсавници од општините од општините Карпош, Зелениково и Ѓорче Петров, кои преку интерактивна едукација и теренска работа стекнаа нови знаења и вештини за мониторинг и заштита на речните корита.

  • Младите од општина Карпош, општина Зелениково и општина Ѓорче Петров,  учеа како да вршат мониторинг на речните корита

    Скопје, 24 септември 2025 година Вчера, во Домот на култура во општина Ѓорче Петров се одржа едукативен настан посветен на мониторинг на водните текови, во организација на граѓанските организации Центар за ресурси во животната средина (РЕЦ) – Северна Македонија, ФЛОРОЗОН – Центар за еколошка демократија и Еко Логик. Настанот е дел од проектот „Брза проценка […]

  • Локалната самоуправа сè уште далеку од вистинска отвореност – просекот порасна на 40%

    Фондација Метаморфозис и Рурална Коалиција ги претставија наодите од Процената на доброто владеење во единиците на локалната самоуправа во Република Северна Македонија изготвена преку Индексот на отвореност за 2025 година на тематскиот форум „Отворена општина – активна заедница“. Процената претставува длабинска анализа на работата на локалната самоуправа која дава резиме на вкупните перформанси на локалната […]
    The post Локалната самоуправа сè уште далеку од вистинска отвореност – просекот порасна на 40% first appeared on Metamorphosis.

  • Пријави се за коучинг сесија за справување со родово базирано сајбер насилство во Штип

    Иницијатива за европска перспектива во партнерство со ГО Заеднички вредности а во рамки на проектот Младите жени против онлајн насилство, започнува спроведување на групни коучинг сесии во 4 градови низ земјата (Скопје, Куманово, Штип, Струмица).  ✨ Што добиваш?🔹 Специјално развиена програма за коучинг🔹 Мултисекторско учење: правници, психолози и експерти за сајбер-безбедност Повикот…

Регистрирај се и добивај новости, информации и можности од Цивика мобилитас. Испраќаме не повеќе од 1 до 2 пораки месечно.

Регистрирај се за информатор