Author: Фондација Метаморфозис

На покана на Хелсиншкиот комитет за човекови права, Мила Јосифовска Даниловска, програмска менаџерка во Фондација „Метаморфозис“ беше говорничка на тркалезната маса на тема: „Дигитализација на јавна администрација во контекст на Европската интеграција – предности и предизвици” која се одржа на 6 март, 2025 година во Скопје.
Заедно со Станислав Василковски од Министерството за дигитална трансформација и Валентин Фетаџокоски од Агенцијата за заштита на лични податоци, Јосифовска Даниловска даде осврт на состојбата со дигитализацијата на јавната администрација во Република Северна Македонија, од аспект на граѓанскиот сектор и државните институции.

Извор: Хелсиншки комитет за човекови права
Клучни предизвици во дигиталната трансформација
Во своето излагање, Јосифовска Даниловска потенцираше дека дигитализацијата не треба да се гледа само како дел од евроинтегративниот процес, туку како суштинска реформа што ќе донесе подобрување на јавните услуги и зголемување на квалитетот на живот на граѓаните. Таа истакна дека новиот План за раст на ЕУ поставува конкретни обврски и рокови во областа на дигитализација кои државата мора да ги исполни за да обезбеди континуиран напредок.
Јосифовска Даниловска посочи дека сајбер безбедноста е еден од најголемите предизвици кој меѓудругото бара усогласување на законодавството со NIS2 Директивата, и формирање и операционализирање на национални и владини CERT во согласност со ЕУ стандарди, со цел овозможување на високо ниво на сајбер безбедност за сеопфатна заштита и понатамошен развој на општеството.
Покрај тоа, таа нагласи дека е неопходно усогласувањето со Регулативата за дигитален идентитет на ЕУ и eIDAS2, како и спроведувањето на единствен систем за управување со документи во сите државни институции. Јосифовска Даниловска додаде дека без интероперабилност, дигитална писменост и функционални е-услуги, дигиталната трансформација нема да даде вистински резултати. Особен акцент стави на важноста за потребата од Паричник за дигитален идентитет усогласен со ЕУ стандардите и потребите на граѓаните, со цел сигурен, брз и унифициран пристап до јавни и приватни е-услуги, олеснување на прекуграничното признавање на дигиталните документи и зголемување на довербата, безбедноста и ефикасноста во дигиталните трансакции на граѓаните.

Извор: Хелсиншки комитет за човекови права
Дигитална писменост и отворени податоци – клучни фактори за успешна дигитализација
Јосифовска Даниловска нагласи дека дигиталната писменост е еден од предусловите за успешна дигитална трансформација. Без дигитално писмени граѓани и јавна администрација, дигитализацијата нема да даде ефективни резултати. Таа истакна дека е потребен стратешки пристап кон дигиталното описменување, преку формално и неформално образование, прилагодени едукативни активности и масовни кампањи за подигање на свеста, со цел граѓаните да ги разберат и искористат придобивките од дигитализацијата.
Поврзано со воведување на решенија базирани на вештачка интелигенција во испорака на јавните услуги, Метаморфозис спроведе истражување за влијанието на вештачката интелигенција врз човековите права, анализирајќи европски и меѓународни регулативи и етички стандарди. Јосифовска Даниловска нагласи дека, пред примена на вештачка интелигенција во јавниот сектор, неопходно е да се воспостават јасни стратегии и политики што ќе осигурат дека технологијата нема негативно влијание врз човековите права, особено при автоматското донесување на одлуки. Таа исто така додаде за важноста за усогласување со Законот за вештачка интелигенција на ЕУ, усвојување на етички стандарди за креирање и употреба на вештачката интелигенција, како и потпишување и ратификување на Рамковната конвенција на Советот на Европа за ВИ и човекови права, демократија и владеење на правото.
Дополнително, таа ја истакна важноста на отворените податоци за успешна дигитална трансформација. Отворените податоци не се значајни само заради транспарентноста, туку и затоа што системите базирани на вештачка интелигенција се подобруваат само ако имаат пристап до релевантни информации и податоци. Во таа насока, таа потенцираше дека е неопходно усвојување и спроведување на Закон за отворени податоци и повторна употреба на податоците во јавниот сектор усогласен со ЕУ Директива за отворени податоци (2019/1024/ЕУ).
„Сите овие процеси директно ги засегаат граѓаните. Затоа, сметаме дека институциите треба да бидат отворени за соработка со граѓанскиот сектор, кој нуди експертиза за поддршка на реформите и пристап до различни категории граѓани – уште од фазата на осмислување на политики и решенија, па сè до нивната примена и евалуација. Само така можеме да изградиме дигитално зајакнат екосистем што вистински ќе им служи на граѓаните.“ – заклучи Јосифовска Даниловска.

МРЕЖАТА НА ГРАЃАНСКИ ОРГАНИЗАЦИИ ЗА ПАРТНЕРСТВО ЗА ОТВОРЕНА ВЛАСТ објавува:

ОТВОРЕН ПОВИК

за изразување на интерес за повторно избирање на 5 (пет) членови од заинтересираните граѓански организации од Мрежата на ГО за ПОВ во Управниот комитет на Мрежата на ГО за ПОВ

Секоја членка на Мрежата може да номинира свој претставник во Управниот комитет.
Номинацијата на новите членови на Управниот комитет се прави по писмен пат, преку поднесување форма за номинација која служи да ја потврди подобноста на номинираниот кандидат.

Критериуми за подобноста на номинираните кандидати се следните:
Најмалку 5 години активен ангажман во една од областите на приоритетите;
Професионален кредибилитет кој се докажува преку кратка професионална биографија;
Специфични постигнувања во областите на делување на Мрежата и поконкретно областите на ПОВ. Истото се докажува со приложени трудови, анализи и сл.
Изјава на лична мотивација и краток план со идеи на кој начин номинираниот кандидат може да придонесе преку кон ПОВ со ангажманот во Управниот комитет.

Со овој повик се покануваат сите заинтересирани граѓански организации членки на Мрежата на ГО на ПОВ да се пријават преку доставување на приложената пријава и потребните документи наведени во повикот со кои се докажува исполнувањето на критериумите.
Рокот за поднесување на пријавите е 31 март (понеделник) 2025 година.

Пријавувањето за членство во Управниот комитет на Мрежата на ГО за ПОВ се врши по електронски пат, со доставување на пополнета пријава и потребните документи на следната електронска адреса: danche@metamorphosis.org.mk

Пријавата може да се преземе тука.

Потребно е да се зајакне транспарентноста и надзорот на платеното политичко рекламирање во онлајн медиумите за време на предизборната кампања. Ова е основната премиса од која што започна имплементацијата на проектот „Пари, медиуми и избори во Северна Македонија“, кој го имплементираа Меѓународната фондација за изборни системи (IFES) заедно со Метаморфозис Фондација. А како кулминација на спроведувањето на активностите во проектот, на 4 и 5 март 2025 година, во Скопје, се одржа меѓународната конференција „Кликови, пари и влијание: улогите и одговорностите на онлајн медиумите во изборите“.
Јоана Козма, директорката на Канцеларијата на ИФЕС во Северна Македонија, во своето воведно обраќање истакна дека целта на овој настан е да се олесни размената на меѓународните добри практики и регулативи за надзор на политичките кампањи и онлајн медиумите во текот на изборите, како и да се види, дали некои од тие практики може да се вклучи во националната практика и во правната рамка.
Во својот поздравен говор извршниот директор на Метаморфозис, Бардил Јашари, истакна дека при спроведувањето беа идентификувани критичните празнини и слабости од политичкото платено рекламирање кај онлајн медиумите за време на предизборната кампања за парламентарните избори.
Во рамките на сесијата „Одбројување до изборите во Северна Македонија: Како да се зајакне транспарентноста и надзорот на платеното политичко рекламирање за време на медиумската кампања, вклучително и на интернет порталите?“, имаше дискусија за можните начини на подобрување на надгледувањето, известувањето и транспарентноста на интернет порталите за време на изборите – осврт на тековните регулаторни, етички и практични предизвици по однос на идните избори.
Максим Ацевски, главен државен ревизор во Државниот завод за ревизија, истакна дека институцијата троши драгоцени човечки ресурси и пари кога станува збор за следење на изборен процес, кој, целокупен сектор составен од овластени ревизори континуирано го следат.
„Со години кажуваме дека има потреба од измена на Изборниот законик, кој го носат политичките актери, без да се консултираат со нас“, истакна Ацевски. Според него, потребно е уредување на оваа област посебно во делот на интернет порталите, во насока да се пропишат критериуми за распределба на средства, како и да се доуреди делот на казнената политика.
Директорот на Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, Зоран Трајчевски, во своето излагање повтори дека АВМУ смета оти не треба да има платено политичко рекламирање од државниот буџет. Тој зборуваше и за тенденцијата на пренасочување на изборните кампањи на социјалните мрежи. Кажа дека за време на претседателските избори, забележливо било дека носителите на јавни функции и кандидати, своите Фејсбук профили ги користеле за отворено вршење на кампањата, со преноси во живо, нивни говори, фотографии, видеа од средби со граѓани.
„Така тие мобилизираа поголем број поддржувачи и добиваа повеќе гледачи. Водењето кампања на социјални мрежи кај нас воопшто не е регулирано“, додаде Трајчевски.
Министерот за дигитална трансформација Стефан Андоновски, на настанот истакна дека ова министерство презело една од надлежностите кои се однесуваат на политики од областа на медиумите.
„Порталите се во многу поголем број во споредба со традиционалните медиуми, иако голем број од нив се фантомски. Во напредна фаза е подготовката на законот за медиуми, кој очекувам дека на владина седница ќе биде наскоро, а потоа и на Собрание“, кажа министерот.
Вториот ден на конференцијата го отвори заменик-амбасадорот на Британската амбасада во Скопје, Даниел Филер, со почесен говор.
„Важно е да се извлечат поуки од секој изборен циклус како следен чекор за подобрување на интегритетот на идните избори. Проектот „Пари, медиуми и избори“, финансиран од Обединетото Кралство, обезбедува докази и предлози за подобрен надзор на јавните трошења во онлајн изборната кампања и улогата на медиумите во обликувањето на јавниот дискурс“ – истакна Филер.
Следуваше сесијата „Надгледување на платени политички реклами: институционалните улоги и променливите услови во динамичната дигитална ера“, во која беше дискутирано за националните и меѓународните практики (и предизвици) во надгледувањето на платеното политичко рекламирање и обезбедување усогласеност, особено по однос на онлајн кампањата за време на изборите. Говорници беа Емилија Јаневска, раководител на Секторот за програмски работи на Агенција за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, Магнус Оман, директор на Регионалната канцеларија на ИФЕС за Европа и виш советник за политичко финансирање и Ноеми Арчидиаконо од Канцеларијата на ОБСЕ за демократски институции и човекови права (ОДИХР). Сесијата ја модерираше Данче Даниловска-Бајдевска, програмската директорка во Метаморфозис Фондација.
Во последната сесија на конференцијата „Алатки и методологии за етичко следење и известување на онлајн медиумите“, говорниците Сем Пауер, меѓународен експерт за политичко и партиско финансирање, Универзитет во Бристол и Билјана Георгиевска, извршна директорка на Советот за етика во медиумите на Македонија, се осврнаа на примената на алатки и методологии за следење и известување за активностите на онлајн медиумите за време на изборите. Сесијата отвори дискусија за добрите практики, технолошките решенија (вклучувајќи употреба на ВИ) и регулаторни пристапи за да се обезбеди транспарентност, отчетност и точност во надзорот на дигиталните медиуми. Модератор на сесијата беше Златко Симоновски од Меѓународната фондација за изборни системи (ИФЕС).
Преку 70 учесници и 12 говорници присутни на дводневната конференција „Кликови, пари и влијание: улогите и одговорностите на онлајн медиумите во изборите“ дискутираа за начините како онлајн порталите за време на избори и во време на пораст на дигиталните кампањи и нивното влијание може да придонесат кон етично и праведно известување за кандидатите и партиите кои учествуваат во изборите, а произлегоа следниве заклучоци:

Нема конкретни закони кои го регулираат политичкото рекламирање онлајн, па оттаму потребата од законско регулирање на оваа област преку давање надлежности на дадена институција или тело.
Додека се дојде до конкретни законски решенија, пожелно е утврдување механизми за спроведување и следење на штетни содржини преку соработка со граѓански организации и дигитални алатки.
Итно се потребни критериуми кои ќе гарантираат дека државните пари за изборни кампањи ќе завршат кај кредибилни портали.

Постојат добри меѓународни практики кои може да помогнат во регулирањето на работата на онлајн порталите и воопшто финансирањето и известувањето за потрошените пари во изборните кампањи, вклучително и алатки со вештачка интелегенција.

Треба да се внимава и на сопствеништвото на онлајн порталите бидејќи неретко истото може да открие невидлива спрега помеѓу партиите и фаворизирачката содржина која се пласира.

Конференцијата „Кликови, пари и влијание: улогите и одговорностите на онлајн медиумите во изборите“ е организирана во рамките на проектот „Пари, медиуми и избори во Северна Македонија“ финансиран од Владата на Велика Британија со поддршка на Британската амбасада Скопје.

Фондација Метаморфозис активно работи на зајакнување на капацитетите на граѓанските организации за сајбер безбедност во поддршката на нивните конституенти, особено ранливите групи, за да ја зголемат нивната отпорност на сајбер закани и да практикуваат редовна сајбер хигиена.
Како дел од активностите за подобрување на познавањата од полето на сајбер безбедноста, а во рамките на проектот „СајберШтит: Омоќени граѓани за сајбер отпорност“, Фондација Метаморфозис планира две еднодневни обуки за претставници на граѓанските организации и граѓански активисти.
Првата обука ќе се одржи на 9-ти април 2025 година, додека втората обука ќе се одржи на 7-ми мај 2025 година. Двете обуки ќе се одржат во Скопје, во канцелариите на Фондација Метаморфозис. За учесниците кои доаѓаат надвор од Скопје ќе бидат подмирени патни трошоци во висина на повратен автобуски билет.
Обуката ќе вклучува практични совети за создавање и управување со силни лозинки, важноста на двостепената автентикација (2FA), како да се препознаат фишинг напади и малициозен софтвер, безбедно користење на јавни Wi-Fi мрежи, како и препораки за заштита на личните податоци на социјалните мрежи. Покрај тоа, ќе се разговара за ризиците од користење на несигурни апликации и линкови, важноста на редовно ажурирање на софтверот и користење на антивирусни решенија. Обуката има за цел да ги зајакне дигиталните навики на учесниците и да ги заштити од потенцијални сајбер закани во нивното секојдневно користење на интернетот.
Организациите кои ќе бидат дел од обуките ќе имаат можност да се пријават за менторство за дизајнирање на персонализирани планови за дигитална безбедност, со цел да се зајакнат нивните капацитети и да се поттикне ефектот на зајакнување на колективната отпорност на сајбер закани преку овие омоќени активисти.
Формуларот за пријавување е достапен на следниот линк.
Пријавувањето на учесници е до 1-ви април 2025 година.

Проектот „СајберШтит: Омоќени граѓани за сајбер отпорност“ е поддржан со грант Национална интервенција на регионалниот проект „СМАРТ Балкан – Граѓанско општество за поврзан Западен Балкан“ имплементиран од Centar za promociju civilnog company (CPCD), Центар за истражување и креирање политики (ЦИКП) и Институтот за демократија и медијација (ИДМ, а финансиски поддржан од Министерството за надворешни работи на Кралството Норвешка.

Онлајн рекламите требаат да имаат т.н. (дигитални) отисоци, како би можело да се следи кој плаќа за тие реклами, за или против кого се наменети. А, ваквите отисоци од рекламите не само што треба да содржат што е можно повеќе информации и детали, туку треба и да бидат собрани во соодветни датотеки и како би можело да има поголема транспарентност и би можело истите полесно да се следат. Ова беа некои од заклучоците коишто д-р Магнус Оман, виш советник за политички финансии при Меѓународната фондација за изборни системи (IFES), ги сподели на денешниот брифинг со новинарите во Скопје, организиран од Фондацијата Метаморфозис и IFES, во рамки на проектот „Парите, медиумите и изборите во Северна Македонија“. Д-р Оман даде компаративна перспектива на политичко рекламирање низ светот, како и некои од добрите практики, велејќи:
– Платеното онлајн финансирање, како што е очекувано, претставува најголем дел од политичкото финансирање за време на изборите. На пример, само последните два месеци од минатогодишните претседателски избори со САД беа потрошени 700 милиони долари и тоа само на Мета и Гугл, од вкупните 1.2 милијарди што биле потрошени за онлајн рекламирање за време на кампањата.
Д-р Магнус Оман (Фото: лична архива)
Д-р Оман нагласи дека не треба да се земе една држава како пример и целосно да се препише системот, законот за пријавување на финансиите, особено затоа што, според него, многу од регулаторните рамки и закони доцнат зад новите начини на политичко рекламирање. Тука го издвои примерот на Доналд Трамп кој за претседателските избори имал одвоено помалку средства за политичко рекламирање и повеќе се осврна кон инфлуенсерите и интернет коментаторите.
Токму за ова зборуваше и Емилија Петреска Камењарова од Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги на минатонеделната панел дискусија. Таа посочи дека медиумската регулатива ги опфаќа инфлуенсерите што споделуваат видеа на онлајн платформите со цел да ги информираат, забавуваат или едуцираат корисниците, и од тоа остваруваат економска добивка. А со новиот правилник што Агенцијата треба да го донесе оваа година, ќе се прецизираат критериумите за тоа кои инфлуенсери ќе бидат предмет на законска регулација.
„Доволно е во [изборниот] законик да се спомене онлајн рекламирање“ вели д-р Оман, со што ќе се даде соодветен надзор и со тоа ќе им се даде можност на регулаторните комисии може да го појаснат каков би било начинот на пријавување и известување за средствата на онлајн рекламирањето, што би се сметало како онлајн политичко рекламирање, а што не.
Исто така, тој потенцира дека не се само „државите“, односно политичките субјекти, должни да бидат максимално транспарентни за рекламното финансирање, туку и самите платформи и огласници каде се пласираат овие реклами. Со други зборови, колку средства одвоиле кандидатите, колку и од кого имаат добиено платформите.
Тој потенцира дека ЕУ регулативите дури сега ќе треба да се усогласуваат меѓу земјите членки, особено заради тоа што и самите имаат различни закони за политичко рекламирање. Така, ќе се
мониторираат усогласувањето сите членки посебно, а ЕУ комисија ќе го прави мониторингот во земји кандидати како С. Македонија.
Понатаму, д-р Оман сподели и неколку добри практики што е добро да се применат. Неколку пати беа нагласени т.н. (дигитални) отисоци или imprints, со кои би можело да се следи кој колку плаќа за тие реклами, за или против кого се наменети. Ваквите отисоци би се собирале во некакви датотеки, слично како библиотеките на реклами на Мета и Гугл. Како позитивен пример што наликува на ваков систем беше издвоен „Political Advert Repository“ (Складиште за политички реклами) или PADRE од Јужна Африка.
PADRE всушност e иницијативна на јужноафриканската изборна комисија што цели да ги систематизира токму онлајн и дигиталните политички реклами во лесно достапни библиотеки, кои ќе ја зголемат транспарентноста во изборните процеси.
Фото: Скриншот од јужноафриканската библиотека на политички реклами, PADRE
Иако, како што сподели д-р Оман и како што може да се види од самата веб-страница, библиотеката е празна и допрва треба да се наполни, целта е да се овозможи што полесно и побрзо да се постигне процесот. Ова е втората препорака за добра практика што д-р Оман ја сподели. Тој смета дека овој процес на известување за политичкото рекламно финансирање треба да се направи да биде поедноставен, за да може да биде мониториран.
Последен пример што го сподели д-р Оман е додавање на некаков вид на кодови на самите реклами. Тие кодови би оделе под рекламата и би можеле да се проверат во датотеката како PADRE. Или, пак, кодови кои би имале линк што ќе пренасочи до библиотеките каде што би можело да се види кој стои зад рекламите и колку средства биле платени за нив.

Преземено од Вистиномер

Со задоволство Ве известуваме дека Меѓународната фондација за изборни системи (IFES) во соработка со Метаморфозис организира меѓународна конференција на тема „Кликови, пари и влијание: улогите и одговорностите на онлајн медиумите во изборите“, која ќе се одржи на 4-5 март 2025 година во Хотел Holiday Inn, Скопје.
Овој дводневен настан ќе ги собере на едно место експертите и засегнатите страни за да се дискутира како на изборите да се зајакне транспарентноста и надзорот на платеното политичко рекламирање за време на медиумската кампања, вклучително и на интернет порталите. Сесиите ќе опфатат повеќе теми, вклучувајќи платените политички реклами, институционалните улоги и променливите услови во динамичната дигитална ера; ќе бидат споделени добри практики, технолошки решенија и регулаторни пристапи за да се обезбеди транспарентност, отчетност и точност во надзорот на интернет порталите.

Конференцијата е организирана во рамките на проектот „Пари, медиуми и избори во Северна Македонија“, поддржан од Канцеларијата за надворешни работи, Комонвелт и развој (FCDO) на Владата на Обединетото Кралство.

Фондацијата за интернет и општество „Метаморфозис“ беше дел од работилницата со засегнати страни за имплементација на Националната стратегија за спречување на корупцијата и судир на интереси (2021-2025) и патоказ за развој на нова антикорупциска стратегија (2026-2030) што се одржа на 27 февруари 2025 година, во Скопје. Настанот го орагнизираше Државната комисија за спречување на корупцијата (ДКСК) во соработка со Бирото на Обединетите нации за дрога и криминал (UNDOC) и Регионалната антикорупциска иницијатива (RAI), со поддршка на Австриската агенција за развој и соработка.
Програмската директорка Данче Даниловска-Бајдевска беше говорничка на сесијата „Патот до Новата стратегија“ во чии рамки се дискутираше за временската рамка, приоритетите и предизвиците за исполнувањето на активностите од актуелната Национална стратегија а се разменија и идеи во насока на изготвување на нова квалитетна, јасна и спроведлива Национална стратегија.
На оваа сесија и претходеше сесија во која претставниците на граѓанските организации имаа свои обраќања во однос на рефлексиите од граѓанското општество и приватниот сектор за имплементацијата на Националната стратегија за спречување на корупцијата и судир на интереси 2021–2025, а воедно изнесоа свои предлози и препораки за процесот на изготвување на новата стратегија.
На работилницата учество земаа претставници на граѓанското општество, приватниот сектор и меѓународните организации, како и претставници на државните.

Иницијативата на Фондацијата Метаморфозис за усогласување на нашето законодавство со Законот за дигитални услуги на ЕУ е прифатена од Владата на Република Северна Македонија и вклучена во нејзината Програма за работа за 2025 година.
Усогласувањето на законодавството со Законот за дигитални услуги ќе ги поддржи целите на Северна Македонија за интеграција во ЕУ, ќе ја подобри нејзината дигитална регулаторна рамка и ќе обезбеди побезбедна и попредвидлива дигитална средина за граѓаните и бизнис заедницата.
Оваа одлука претставува признание за напорите на Фондација Метаморфозис во промовирањето на дигиталните права и безбедноста на интернет, како и за важноста на создавање фер и отворена онлајн средина, а од друга страна оди во прилог на целисходноста на консултативниот механизам.
Фондацијата Метаморфозис изработи анализа за подготвеноста на Северна Македонија за усогласување на националното законодавство со Законот за дигитални услуги на ЕУ, која нуди детален преглед на постојната правна рамка, ги идентификува правните празнини и предизвици и дава конкретни препораки што може да послужат како водич за ефективно усогласување.

Безбеден интернет за сите!

Дигиталниот свет носи многу можности, но и предизвици. На Денот на побезбеден интернет ја нагласуваме важноста на дигиталните услуги и нашите права!
Погледнете го видеото и дознајте како Законот за дигитални услуги (DSA) на ЕУ го прави интернетот побезбеден за сите, односно како новите правила на Законот за дигитални услуги нè штитат онлајн – од транспарентност на алгоритмите до борба против дезинформациите.

Заедно можеме да создадеме подобар и побезбеден интернет!