Author: Здружение ХЕЛСИНШКИ КОМИТЕТ ЗА ЧОВЕКОВИ ПРАВА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Скопје

Националната мрежа против насилство врз жени и семејно насилство, Платформата за родова еднаквост и Мрежата за заштита од дискриминација изразуваат длабоко несогласување и загриженост за предложените измени на Законот за полиција, кои значат чекор назад во заштитата на жртвите на семејно и други форми на насилство врз жени. Овие измени воведуваат несигурност и дополнителни бариери кои сериозно ја влошуваат безбедноста на жртвите.
Што предвидуваат измените?
Со важечкиот закон на полициски службеник кој сторил семејно насилство оружјето ќе му се одземе штом ќе се добие известување од надлежниот центар за социјална работа и одземањето трае се до правосилно завршување на судската постапка која се води против тој службеник.
Меѓутоа, со изменетиот член 31 од предлог законот, ја дерогира оваа можност и предвидува спроведување на цела постапка од внатрешната контрола при МВР, која потоа дава мислење дали треба на полицискиот службеник да му се одземе оружјето.
Ваква предложената измена на овој член е во спротивност со Истанбулската Конвенција и со Законот за спречување и заштита од насилство врз жени и семејно насилство и доколку би се усвоила како таква би ги довела во прашање спроведувањето на привремените мерки за заштита на жртвите на овие форми на насилство.
Исто така со овие измени се брише членот 31-а со кој што раководителот на организациската единица беше обврзан да го упати на задолжителен психолошки и психијатриски преглед полицискиот службеник кој е обвинет за кривично дело или прекршок со елементи на насилство или за кој е добиено известување од надлежниот центар за социјални работи дека сторил семејно насилство и со кој се обврзува наодот од таквиот преглед да се достави до  Министерството за внатрешни работи.
Усвојувањето на овие измени ќе ги остави жртвите на родово базирано и семејно насилство незаштитени и го зголемува ризикот од ескалација на насилството од страна на сторителот.
Доколку поминат овие измени, недовербата која жртвите ја имаат кон  институциите само ќе се зголеми, особено кога насилникот е дел од полицискиот систем.
Оттука, категорично се спротивставуваме на предложените измени на Законот за полиција. Бараме итно повлекување на истите, со цел да се осигура дека законот навистина ќе биде во служба на заштитата на сите граѓани, особено на најранливите.

Во продолжение е поопширно правното мислење кон реакцијата на предложените измени на Законот за полиција:
Во известувањето за почетокот на процесот на подготовка на предлог-законот за измена и дополнување на Законот за полиција е наведено дека целта на предлог-законот е да овозможи содржинско и нормативно-правно допрецизирање на законските решенија во правец на нивно унапредување и усогласување со прописи донесени по донесувањето на основниот текст на Законот за полиција. Во нацрт-извештајот за процена на влијанието на регулативата е допрецизирано дека се врши усогласување на Законот за полиција со Законот за внатрешни работи, со цел хармонизирање на прописите во надлежност на Министерството за внатрешни работи и надминување на недоследностите на конкретни законски решенија.
Но, со увид во Законот за внатрешни работи, произлегува дека токму одредбите кои се бришат од Законот за полиција се целосно уредени во Законот за внатрешни работи. Дотолку повеќе што  овие одредби истовремено се усвоиле и во Законот за полиција и Законот за внатрешни работи – измените се објавени во истиот Службен весник бр. 33/15 од 05.03.2015 година.

Член 155-а од Законот за внатрешни работи
Член 31-а од Законот за полиција

  (1)     Работник на Министерството кој е овластен да носи службено оружје, а за кој е поведена постапка за кривично дело или прекршок со елементи на насилство, односно за кој е добиено известување од надлежниот центар за социјални работи дека сторил семејно насилство, раководителот на организациската единица во која работи го упатува на задолжителен психијатриски и психолошки преглед односно советување со психолог (психолошко советување). (2)     Наодот од психијатрискиот и психолошкиот преглед, односно советувањето со психолог (психолошко советување) со задолжителен наод и мислење за способноста на работникот да биде распореден на работно место со овластување за носење и употреба на службено оружје, се доставува до Министерството.
  Полицискиот службеник за кој е поведена постапка за сторено кривично дело или прекршок со елементи на насилство, односно за кој е добиено известување од надлежниот центар за социјални работи дека сторил семејно насилство, раководителот на организациската единица во која работи го упатува на задолжителен психијатриски и психолошки преглед односно советување со психолог (психолошко советување).     Наодот од психијатрискиот и психолошкиот преглед, односно советувањето со психолог (психолошко советување) со задолжителен наод и мислење за способноста на полицискиот службеник да биде распореден на работно место со овластување за носење и употреба на службено оружје, се доставува до Министерството.

Иако одредбата во оваа форма останува во Законот за внатрешни работи, иако Законот за полиција се повикува на Законот за внатрешни работи, сметаме дека постоењето на овој член како таков во Законот за полиција е од големо значење, бидејќи целосно и недвосмислено упатува на сериозен, сеопфатен третман во борбата против насилството и особено семејното насилство, кога сторител е полициски службеник.
Од друга страна, одредбата од член 31, особено одредбите од ставовите 2-4 на овој член се од особено значење бидејќи ја вршат најзначајната превентивна функција кога против лице кое поседува службено оружје се поведува кривична постапка за насилство или семејно насилство – одземање на оружјето.

Сегашен член 31
Предлог-измена на член 31

  Полицискиот службеник е овластен да носи оружје и други средства за присилба.   Оружјето од ставот (1) на овој член со муницијата, времено ќе му биде одземено на полицискиот службеник за кој е започната постапка за сторено кривично дело или прекршок со елементи на насилство, до правосилноста на одлуката во кривичната односно прекршочната постапка.   На полицискиот службеник времено ќе му се одземе оружјето од ставот (1) на овој член со муницијата, кога Министерството ќе добие известување од надлежниот центар за социјални работи дека сторил семејно насилство, до правосилноста на одлуката на надлежниот суд за привремена мерка за заштита.   Одземањето на оружјето и муницијата од ставовите (2) и (3) на овој член, трае до завршувањето на постапката која последна ќе заврши со правосилна одлука.
  Полицискиот службеник е овластен да носи оружје и други средства за присилба.   Во случај кога е пријавено односно кога е добиено сознание за сторено кривично дело со употреба на оружје од страна на полициски службеник, организациската единица надлежна за внатрешна контрола во Министерството презема мерки согласно закон и изготвува извештај во кој се произнесува во однос на прашањето дали е потребно времено да се одземе од полицискиот службеник службеното оружје и муницијата.   Во случај на времено одземање на оружјето и муницијата од ставот 2 на овој член, полицискиот службеник времено се распоредува на соодветно работно место во Министерството без овластување за носење и употреба на службено оружје.   Одземањето на оружјето и муницијата трае до правосилноста на одлуката донесена во постапката која се водела против тој полициски службеник за кривичното дело поради кое му е одземено оружјето.

Видно од предложената измена, наместо досегашното решение со секоја постапка за кривично дело насилство или семејно насилство на лицето кое поседува службено оружје, оружјето веднаш да му се одземе, се носи преодно решение во кое ќе се прави посебна процена дали е воопшто потребно да се одзема службено оружје од лице против кое се води кривична постапка за насилство сторено со употреба на оружје. Имено, самиот Закон за полиција предвидува дека средствата за присилба, меѓу кои и огненото оружје, можат да се употребат само ако целта на постапувањето на полицијата не може да биде остварена на друг начин (член 80, став 3). Ова значи дека огнено оружје може да се употреби исклучиво како последен чекор и под одредени услови. Овој принцип има толкава тежина што во никој случај не може да се дозволи прво да се проценува за потребата за одземање на оружјето, наместо веднаш времено одземање на оружјето до спроведување на соодветната постапка. Дополнително, семејното насилство често и се случува без употреба на оружје, самото поседување на оружје е начин на заплашување, малтретирање и загрозување на животот на жртвата. Оттаму и новиот член е целосно спротивен на напорите за заштита на жртвите на семејно насилство.
Дополнително на ова, се брише и посебната одредба со која се уредува дека доколку ЦСР го извести Министерството за внатрешни работи дека полицискиот службеник сторил семејно насилство треба оружјето веднаш да му се одземе.  Во пракса ова значи дека доколку станува збор за насилно кривично дело во кое полицискиот службеник не користел оружје ќе се цени дека не постои основ за одземање на службеното оружје! Во контекст на семејно насилство ова сериозно ја влошува позицијата на жртвите чиј насилник е полициски службеник. Најпрво е избришана најголемата олеснителна околност за нив – околноста да го пријават насилството во Центарот за социјални работи, а да не мораат да пријават во полиција, а потоа, за да ја добијат соодветната заштита во домот, мора да докажат дека насилникот против нив користел оружје! Тука мораме да потенцираме дека во најголемиот број случаи семејното насилство не е изолиран испад туку серија на разни видови на насилства кои не секогаш се физички, но може да содржат закана за употреба на сила, а кога сторителот има службено оружје кое не му е одземено, заканата е прилично реална.
Сакаме да потенцираме и дека постапката за одземање на оружје од сторител при вршење на семејно насилство не се однесува само на полициски службеници. Напротив, Законот за спречување и заштита од насилство врз жените и семејното насилство уредува дека кога полициски службеник излегува на лице место по пријава за насилство врз жени или семејно насилство привремено го одзема оружјето од сторителот и покренува постапка предвидена со закон за одземање на дозволата за оружје, дозволата за колекционерско оружје односно дозволата за носење на оружје. (член 49 ст.1 и 4 од Законот). Сето ова се прави превентивно, за да не дојде до користење на оружјето од страна на пријавеното лице во афект или заради одмазда за пријавувањето на насилството.
Во овој закон е и обврската на Центарот за социјални работи секогаш кога има сознание дека родово-базирано насилството е сторено од лице кое поседува огнено оружје веднаш го известува Министерството за внатрешни работи. Доколку станува збор  за  лице кое има пристап и ракува со службено огнено оружје, ЦСР веднаш, а најдоцна во рок од 24 часа, доставува писмено известување до институцијата или правното лице во која лицето е вработено и за истото го известува Министерството за внатрешни работи. (член 48 од Законот). Оттука, со бришењето на ставот 3 од член 41, се врши и повреда на одредбите од Законот за спречување и заштита од насилство врз жени и семејно насилство.
****
Со овие измени, на жртвите на семејно насилство им се испраќа порака дека нивната безбедност е условена, дека институциите ќе проценуваат дали нивниот страв е доволно „оправдан“ за да се преземат мерки и дека ако нивниот насилник е полициски службеник, тој ќе има привилегија да остане вооружен додека системот одлучува дали поседувањето службено оружје претставува закана. Наместо итна и недвосмислена заштита, тие добиваат неизвесност, дополнителен товар да го докажуваат сопственото страдање и чувство дека институциите повеќе се грижат за правата на сторителот отколку за нивната безбедност. Ако претходно можеа да се обратат до Центарот за социјални работи и да знаат дека тоа ќе резултира со итно одземање на оружјето, сега им се вели дека мораат да се изложат пред полицијата – можеби пред колегите на нивниот насилник – и да чекаат дали системот ќе одлучи да ги заштити.
Ова не е само законска измена, туку порака дека жртвата мора да се бори на два фронта – против насилникот и против институциите што треба да ја заштитат, но сега ѝ наметнуваат дополнителни бариери. Наместо да почувствува сигурност, на жртвата ѝ се вели дека нејзиниот збор не е доволен, дека дури и ако преживее насилство, ќе мора да се докаже како „доволно загрозена“ за да добие заштита. На овој начин, законот наместо да биде нејзиниот штит, станува уште една пречка што ќе мора да ја надмине за да преживее.

Во рамките на Платформата за родова еднаквост под родова еднаквост ние подразбираме концепт, феминистички идеал, стремеж и сон за постојано (ре)обмислување и предизвикување на општествените системи на моќ, кон прераспределба на истата, како и прераспределба на ресурсите и знаењето, кон колективно ослободување, што подразбира слобода за мене, но и за другиот (другите), имајќи ги предвид околностите во кои се раѓаме и растеме, и конечно што подразбира животот на планетата земја да е воопшто можен.
Ние како членки на Платформата за родова еднаквост дејствуваме во интерес на девојчињата, девојките, жените и родовите малцинства во сите нивни различности, особено оние кои што се најранливи на родовите препреки во општеството како што се: жените жртви на насилство, жените од руралните средини, жените работнички и жртви на експлоататорски услови за работа, жените со попречености, сексуалните работнички, трансродовите жени, лезбејките и бисексуалните жени, жените од сите етнички малцинства, како и бранителките на женски права.
Родовата еднаквост го вклучува правото да се биде различен/а. Ова значи да се земат предвид постоечките разлики меѓу жените и мажите, кои се поврзани со полот, родовиот идентитет, класата, политичкото мислење, религија, етничка припадност, раса или сексуална ориентација.
Како организации и активистки што се во постојана спрега со опресивните патријахални сили и опресијата, често пати таргетирани, изморени и обесхрабрени од ваквите малигни струи, се обврзуваме да создадеме средина во Платформата којашто е безбедна за нашите членки и да создаваме односи помеѓу нас коишто се базирани на почит, поддршка, солидарност, грижа и можност да учиме едни со други.
Користејќи ја борбата за родова еднаквост како алатка, носителка на можноста за носење на позитивни промени и колективно ослободување од родовите стреотипи и предрасуди, ги застапуваме следните вредности:

Феминизам – Наднационално, политичко и социјално движење за  општествена трансформација која цели да создаде свет во кој нема ограничувања врз основа на родот и родовиот идентитет.
Инклузивност – Поттикнување на вклучување, соработка, доверба и почит преку нашите постапки како и спротивставување на дискриминацијата и исклучувањето во која било форма.
Солидарност – взаемна поврзаност и взаемна одговорност преку укажување на поддршка, заедништво и разбирање во врска со борбата за родова еднаквост, против интерсекциската дискриминација.
Интерсекционалност – во контекст на Платформата за родова еднаквост интерсекционалноста претставува принцип на праведност, солидарност и колективна одговорност кој препознава дека угнетувањето и привилегијата не се единечни, туку испреплетени искуства обликувани од повеќе идентитети—пол, род, раса, класна припадност, сексуалност, способност, попреченост, етничка припадност и други општествени фактори. Како вредност, интерсекционалноста бара критичко преиспитување на системите на моќ и создавање простори за оние кои историски биле потиснати. Таа го поставува фокусот врз колективното ослободување наместо индивидуалниот успех, гради сојузништва преку разлики и поттикнува трансформативни политики што овозможуваат еднаквост, правда и достоинствен живот за сите. Интерсекционалноста не е само аналитичка рамка, туку етичка заложба за свет без доминација, каде што се препознава и почитува комплексноста на сите борби и идентитети.
Вмрежување – како политички чин на солидарност и заемна поддршка кој ги надминува традиционалните хиерархии на моќ.  Тоа претставува создавање простори на поврзаност, размена и колективна грижа што ја преиспитуваат доминацијата на патријархатот, капитализмот и структурната дискриминација. Вистинското вмрежување е радикален чин на градење сојузништва кои овозможуваат автономија, засилуваат маргинализирани гласови и поттикнуваат трансформативна промена за општество засновано на правда, еднаквост и ослободување.
Заедничарење – распределување на ресурси, идеи и вештини со цел да се овозможат подобри услови и состојба на сите во заедницата, преку заедничко учество во нејзиното креирање. Заедничарењето може да биде креативен и инклузивен процес што го засилува чувството на припадност и соединување меѓу луѓето во заедницата.
Емпатија – Слушање, разбирање, сочувствување и земање предвид на различните искуства, грижи и потреби и обезбедување соодветна реакција.
Интегритет – Чесност, професионализам, одговорност и транспарентност со цел да се донесат промените потребни за постигнување правда.
Телесна автономија – Мое тело – Мој избор! Речиси половина од жените во 57 држави во развој им се негира правото да одлучуваат дали да бараат здравствена заштита, дали да имаат сексуални односи со своите партнер(к)и или да користат контрацепција. Телесната автономија гарантира дека жените и девојчињата имаат контрола врз совите тела, и со тоа се охрабруваат да донесуваат автономно одлуки за себе. Тие добиваат не само во смисла на автономија, туку и преку напредок во здравството и образованието, приходите и безбедноста.
Социјалната правда разбрана како тековната борба за разбивање на системското и економското угнетување при прераспределба на моќта, ресурсите и признавањето правично низ сите идентитети и искуства. Таа борба е вкоренета во интерсекционалноста, феминизмот и сексуалното ослободување, кое го предизвикува хетеро-патријархатот, надмоќ, капитализмот и сите форми на исклучување. Социјалната правда замислува свет каде автономијата, колективната грижа и радикалната солидарност ги заменуваат структурите на доминација, обезбедувајќи историски маргинализираните гласови да ја водат трансформацијата кон достоинство, еднаквост и слобода за сите.
Анти-национализмот е целосно отфрлање на угнетувачките структури на доминација на националната држава, препознавајќи како национализмот ги зајакнува границите, милитаризмот, патријархатот и исклучувачките идентитети. Антинационализмот ги предизввикува начините на кои национализмот ги искористува полот, родот, етникумите, националниот идентитет, сексуалноста и класата за да ги поддржи хиерархиите на моќта. Тоа е посветеност на транснационална солидарност, колективно ослободување и свет надвор од насилството на државите и границите – свет каде што припадноста се дефинира со грижа, взаемна помош и правда, наместо со наметнати идентитети и исклучување.
Недискриминација е основен правен и етички принцип кој гарантира еднаков третман и заштита од неправедно постапување врз основа на пол, род, етничка припадност, раса, релгија, сексуална ориентација, родов идентитет, попреченост, социоекономски статус и други основи. Недискриминацијата не се сведува само на формално еднакви можности, туку подразбира проактивни мерки за разрушување на структурната нееднаквост и елиминирање на историските и системските бариери што ги одржуваат маргинализираните заедници во подредена положба.

ЦЕЛИ

Усогласена, кохерентна и имплементирана легислатива и политика во функција на родовата еднаквост.
Обезбедени доволни и соодветно распределени финансиски и други ресурси за имплементација на законите и политиките.
Функционална, ефективна и ефикасна родова машинерија на национално и локално ниво.
Развиен систем за застапување на родовата еднаквост пред органите на регионално, централно и локално ниво.
Подигање на свеста во врска со постоечката стигматизација и маргинализација на жените и девјочињата во јавниот дискурс.
Генерирана експертиза во функција на јакнење на внатрешните и надворешните капацитети, за унапредување на родовата еднаквост.
Активни заложби за репродуктивно здравје и сексуална слобда преку Сеопфатно сексуално образование.
И покрај специфичноста и различноста во нашата работа, се обврзуваме да ги заштитуваме правата на сите жени, без исклучувачки пристап. Ако секоја една од нас не е слободна, тогаш ниту една од нас не е слободна.
Најсилно се противиме кон вклучување во активности на индивидуалци и групи, давање на нивен легитимитет, јавна поддршка, соработка или институционално преговарање коешто не е во бенефит на погоренаведните групи.
Овој вредносен документ којшто претставува патоказ за нашата работа е од суштинско значење за тоа какви релации ќе градиме меѓу нас, но и како ќе ја позиционираме работата на Платформата пошироко во македонското општество. Било какво прекршување на некоја од горенаведените точки ќе резултира со исклучување на членки од Платформата.

Нема едноставен одговор на прашањето „Какви треба да бидат процесите на реформа во правосудството“. Ако треба да го сведам на една реченица, ќе речам дека треба да бидат такви што нема да остават простор за прашањето „Кој е следен?“
Градењето демократски системи е процес кој почива на градење демократски вредности. Тоа се оние вредности кои не дозволуваат гласно или меѓу редови да се поставуваат прашањата: „Кој е следниот судија кој ќе биде избран за „да памти па да враќа, кога треба и кому треба“?„ – што ќе рече да не си ја врши работата. Или „Кој е следниот јавен обвинител кој ќе биде разрешен затоа што си ја вршел работата и тоа некому не одело во прилог?“.
Според истражувањето на ИРИ за Западниот Балкан во 2024та година, скоро ¼ од граѓаните сметаат дека кај нас најкорумпирано е судството (23%). Во ова сме лидери во регионот ( во другите земји овој процент е помалку од 20%, но кај сите нив исто така предничи судството). Оваа перцепција на граѓаните најмногу (особено пред избори) ја истакнуваат политичките лидери и политичките партии. Ќе речете неспорно, тоа им е работа, и ќе бидете во право се додека не отидете чекор понатаму во истата таа анкета и не видите дека 26% од граѓаните сметаат дека политичките лидери и политичките партии се најкорумпирани. И во ова сме лидери.
И доаѓаме до апсурдна ситуација: субјектите за кои граѓаните сметаат дека се најкорумпирани се најгласни во истакнувањето на корупцијата и повикот на борба против корупцијата на оние кои се втори во редот, а тие вторите се некако молчаливи. Како беше онаа “држете го корумпираниот“ …
Тука веројатно е одговорот на прашањето какви треба да бидат процесите на реформи – ослободени од влијанијата на партиските елити и политичките лидери.
Што би значело ова во практиката:
1. Предлозите за креирање на законската рамка за целокупното функционирање на правосудниот систем треба да дојдат од експертите во областа – академската фела, практичарите, граѓанскиот сектор; да се засновани на истражувања и ослободени од ургентноста на дневната политика да покаже резултати тука, сега и одма. Сегашниот состав на работните групи за менување на Законот за судскиот совет дава верба дека тоа ќе биде така. Таквата тенденција треба да остане за сите закони со кои се уредува работата на правосудните органи.
2. Постапката за донесува на законите треба да биде транспарента и отворена за јавна дебата. И секако ослободена од политичките пазарења чиј дострел е „следниот мандат“. Ре-позиционирањето на системот, правосудниот но не и само тој (можноста за поставување на здрави нозе одамна го пропуштивме), не може и не смее да биде цртица во „То До“ листата на еден мандат, на една коалиција, за одреден рок. Има работи кои се прават за да траат, долго и стабилно. Ова е едната од нив.
3. Клучно за успешноста на овој процес е токму учеството на правосудството. И тука, (валидно) се поставува прашањето како некој, кому јавноста не му верува, сам да си каже како треба да се оправи. При дискутирањето на довербата на јавноста во судството, се потенцира дека само 2% од граѓаните имаат висока доверба. За споредба, степенот на висока доверба во
собранието е 2% (споредба нема). Политичките партии им бегаат за 1 процентен поен. Тие имаат висока доверба од 3%, а Владата има двојно повисока од судството цели 4%. Има народни поговорки за оваа состојба на мерење должина на уши.
4. Подгревањето на недовербата во судството, од истите оние кои исто така уживаат мала доверба ама за којашто вообичаено се зборува еднаш на 4 години, укажува на тоа дека системот на поделба на власта се свел на систем на поделба на интересите – најчесто поделба, или ако сакате трговија, на интересите на олигархијата и политичките елити. И ова не е од сега. И баш затоа што не е од сега треба да запре. Теоретски системското уништување на довербата во судството (но и во академијата, медиумите и слично) е пат кон диктатура. Теоретски ова кај нас не би било можно оти оние кои системски најгласно зборуваат за таа недоверба (и де факто придонесуваат за нејзино намалување) исто така уживаат ниска доверба. Теоретски. Практиката во изминатите 30 години градење демократија и демократски институции ја демантираа теоријата. Покажаа дека спрегата на интересите на партиските елити и сомнителните бизниси е двигател на квази реформите кои направија денеска повторно да зборуваме за реформа на системот.
5. Оттука, процесите на реформа не може да се одвиваат по правилата на квази-реформите. Потребни се нови правила на игра кои ќе го опфатат целокупниот процес на вршење на функциите во правосудството – од специфичната едукација како предуслов до критериумите за одговорност и разрешување како гарант за професионализмот во правосудниот систем. Да, градењето нова, солидна, долготрајна правна рамка бара време, а граѓаните немаат трпение. Разбирливо, ги истрпеа сите жалопојки за неспособноста на претходниците и добрите намери на оние по нив, и додека тие претходните и оние следните се менуваа на избори, песната остана иста.
6. Правосудството мора да биде независно и непристрасно. Систем во кој таа независност и не пристрасност се предмет а пазарење не е систем, барем не демократски. Но, истовремено правосудството треба да биде одговорно – судиите и јавните обвинители треба да одговараат за вршењето на својата работа,. Систем во кој таа одговорност не се спроведува во постапка одредена со закон не е систем, барем на демократски. Оттука, реформите треба да почиваат на
a. Јасно определени услови и постапки за избор, работење и одговорност на републичките совети – судски и јавно обвинителски
b. Точно дефинирани правила и механизми за избор и разрешување на судии и јавни обвинители и правни лекови доколку истите не се во согласност со закон
c. Транспарентност и отчетност во овие процеси – стручната јавност и граѓаните треба да знаат кој се предлага за избор на такви функции, и тоа многу повеќе од флоскулата дека се “истакнатите правници“ (дефиниција на „истакнат правник“ ниту постоела, ниту ќе постои што, веројатно, е еден од проблемите, оти честопати останува нејасно кој со што и во што се истакнал).
7. Но, законите како слово на хартија не го реформираат системот. Да, тие се клучен предуслов, ја определуваат рамката. Но, системот го чинат луѓето. Потребна ни е сериозна промена во менталитетот, во сфаќањата за значењето на функциите на сите чинители на власта и на потребната рамнотежа на поделбата на власта како единствен механизам за демократска контрола. Законите се насоката, луѓето се оние кои ги спроведуваат. И да бидеме искрени, во правосудниот систем има чесни, одговори, стручни луѓе кои треба да се охрабрат да се изборат со оние од нивните редови кои ги немаат тие одлики.
8. Конечно, за правосудниот систем и за реформата на правосудниот систем треба да се зборува и за тоа најмногу треба да зборуваат оние кои го чинат системот. Да расчистиме две -три работи:
a. Судски одлуки се коментираат. Ако некој нешто прави во мое име, имам право критички да го опсервирам и да зборувам за тоа. Секој од нас.
b. Граѓаните не се стручњаци по право. Судиите и јавните обвинители се. Тие се оние кои треба да и ги објаснат постапките на јавноста. И тоа треба да го прават повеќе и почесто. Не смее законодавната и извршната власт да зборуваат повеќе за судската од судската.
c. Граѓаните плаќаат за грешките на правосудниот систем. При тоа, цената е многу поголема од парите од буџетот кои се одлеваат на надомест на штета. Цената е иднината.
За таа иднина, реформите треба да бидат спроведени на начин кој нема да биде од денес за утре…или до следните избори.
Обраќање на проф. др. Неда Здравева, претседателка на Хелсиншкиот  комитет за човекови права, на трибината што ја организираше иницијативата „Кој е следен“ на 13 февруари, 2025 година.

Општи информации 
Хелсиншкиот комитет за човекови права, во рамките на проектот на проектот „Поддршка на НВО за обезбедување правна помош на жртви на РБН и одржливи сервиси за мобилизирање локална поддршка” поддржан од страна на Фондот за популација на ОН (УНФПА), oбјавува повик за ангажирање маркетинг агенција за изготвување кампања за превенција и правна помош на жртви на родово базирано насилство. 
Главната цел на соработката е да се поддржи граѓанската организација да има одржливост и да обезбеди долгорочни услуги за преживеаните и жртвите на родово базирано насилство. Хелсиншкиот комитет обезбедува бесплатна правна помош за жртвите и развива соработка со сите засегнати страни на локално ниво, вклучително и бизнис секторот и институциите. 
 
Позиција 
Маркетинг агенција за изготвување кампања за превенција и правна помош на жртви на родово базирано насилство 

Избор на експерт 
На овој повик имаат право да учествуваат правни лица што ги исполнуваат следниве критериуми: 
 

Работно искуство во спроведување кампањи во последните 9 години; 

Минимум пет спроведени кампањи во областа на човековите права. 

 
Спроведување кампањи во областа на превенција и правна помош на жртви на родово базирано насилство ќе се смета како предност. 
Искуството се докажува по пат на приложена кратка биографија (CV) на вработените или портфолио во кои се наведени работното искуство и спроведените кампањи. 
 
Спроведување на работните задачи 
Времетраењето на ангажманот ќе започне веднаш по склучување на договорот и ќе трае до завршување на активностите, односно до 31 март 2025 година. 
Хелсиншкиот комитет ќе потпише договор со маркетинг агенцијата, каде што ќе бидат дефинирани меѓусебните права и обврски.  
 
Начин  на пријавување 
За пријавување на овој повик кандидатите треба да достават: 

професионална биографија (CV) или портфолио, во кои се наведени работното искуство и спроведените кампањи; и 

финансиска понуда за реализирање на активностите 

 
Документите за пријавување задолжително да се достават на имејл адресата natasha.petkovska@mhc.org.mk најдоцна до 13.02.2025 година со назнака „Избор на маркетинг агенција“. По доставување на пријавите, тимот на Хелсиншкиот комитет ќе ги оценува во неколку чекори: проверка дали се доставени потребните документи; евалуација на персоналните биографии или портфолија и евалуација на финансиските понуди. 
За дополнителни прашања, Хелсиншкиот комитет за човекови права ви стои на располагање на горенаведената имејл адреса.   
 
Скопје, 10.02.2024 година. 

Општи информации 

Хелсиншкиот комитет за човекови права, во рамки на проектот „Зајакнување на националните заштитни механизми против говор на омраза во Република Северна Македонија” финансиран од страна на Европската Унија како дел од програмата EuropeAid/174503/DD/ACT/MK, согласно Договорот за грант потпишан меѓу Хелсиншкиот комитет за човекови права и Европската Унија бр. NDIZI-THE-NEAR/2022/441-698, oбјавува повик за ангажирање на јавен обвинител како експерт за одржување на четири дводневни обуки за зајакнување на капацитетите на судиите и јавните обвинители за постапување во случаи на говор на омраза. 
 
Главната цел на проектот е да се зајакнат ефективните механизми за заштита на правата на граѓаните во Република Северна Македонија при практикување на слободата на изразување и борба против говорот на омраза во согласност со меѓународните и европските стандарди. Влијанието на акцијата е специјално дизајнирано да овозможи синергија помеѓу работата на секторот на граѓански организации и релевантните институции како заштитни механизми од говор на омраза, врз основа на собирање податоци и директен ангажман со избраните целни групи. Ова ќе се постигне преку отворен политички дијалог со цел да се обезбеди посветеност на Владата за понатамошно подобрување на целокупната ситуација преку оперативно и институционално зајакнување на капацитетите за справување со говорот на омраза во согласност со најдобрите европски практики.  
 
Позиција 
 
Експерт – јавен обвинител за одржување четири дводневни обуки за зајакнување на капацитетите на судиите и јавните обвинители за постапување во случаи на говор на омраза 
 
Тема на обуките 
 
Избраниот експерт ќе треба да одржи четири дводневни обуки за јавни обвинители и судии од четирите апелациони подрачја за препознавање, спречување и борба против говорот на омраза, за постапување во случаи на говор на омраза и собирањето докази, со посебен фокус на најдобрите практики на Европската Унија, особено на судската пракса на Европскиот суд за човекови права.  
 
Обуките ќе бидат спроведувани од три експерти избрани на јавен повик, еден јавен обвинител, еден судија и еден претставник на Секторот за компјутерски криминал и дигитална форензика.  
 
Избор на експерт 
 
На овој повик имаат право да учествуваат сите јавни обвинители што ги исполнуваат следниве критериуми: 
 

Работно искуство како јавен обвинител од најмалку 5 (пет) години, особено со постапување во случаи на говор на омраза, дела од омраза, дискриминација или заштита на човекови права; 

Минимум 5 (пет) обуки посетени во текот на работното искуство како јавен обвинител (или претходно) во областа на говорот на омраза, дела од омраза, дискриминација или заштита на човекови права; и 

Минимум 3 (три) обуки во кои кандидатот бил обучувач. 

 
Искуството се докажува по пат на приложена кратка биографија (CV) во кои се наведени обуките што се посетувани и обуките каде што кандидатот бил обучувач, којашто треба да содржи и краток опис на содржината на обуките. 
 
Работни задачи 
 

Подготвување на концепт и методологија за спроведување на обуките 

Утврдување на целите на обуката 

Подготовка на тестови за учесниците пред одржување на обуката за оценување на моменталните капацитети и тестови за евалуација 

Подготовка на писмени материјали и вежби за проширување на знаењата 

Постојана комуникација со проектниот тим на Хелсиншкиот комитет за човекови права за спроведување на сите задачи, вклучително и утврдување на роковите за нивно завршување 

 
Спроведување на работните задачи 
 
Времетраењето на ангажманот ќе започне на почетокот на април по склучување на договорот со ангажираното лице и ќе трае до завршување на активностите, односно до јуни 2025 година. 
 
Дводневните обуки ќе бидат спроведени во периодот од април-мај 2025 година. 
 
Хелсиншкиот комитет ќе потпише договор со надворешниот соработник каде што ќе бидат дефинирани меѓусебните права и обврски.  
 
Начин  на пријавување 
 
За пријавување на овој повик кандидатите треба да достават: 
 

професионална биографија (CV), вклучително со обуките што се посетувани и обуките каде што кандидатот бил обучувач, којашто треба да содржи и краток опис на содржината на обуките; и 

финансиска понуда за спроведување на обуките 

 
Документите за пријавување задолжително да се достават на имејл адресата natasha.petkovska@mhc.org.mk најдоцна до 17.04.2025 година со назнака „Избор на јавен обвинител за одржување дводневни обуки за говор на омраза“. По доставување на пријавите, тимот на Хелсиншкиот комитет ќе ги оценува во неколку чекори: проверка дали се доставени потребните документи; евалуација на персоналните биографии и евалуација на финансиските понуди. 
За дополнителни прашања, Хелсиншкиот комитет за човекови права ви стои на располагање на горенаведената имејл адреса.   
 
 
Скопје, 04.02.2025 година. 

Феноменот на неказнивоста, децениски присутен во нашето општество, уште еднаш доведе до трагедија во која животот го изгуби 22- годишната Фросина Кулакова.
Судејќи според информацијата објавена од страна на Обвинителството, станува збор за сторител на повеќе тешки кривични дела од кои едното, исто така е сообраќајна незгода во која едно лице било повредено, а тој и понатаму продолжил да учествува во сообраќајот без да поседува возачка дозвола.
Ваквото провлекување во правниот систем несомнено укажува на пропуст на институциите да превземат соодветни мерки за да се спречи понатамошното вршење кривични дела во сообраќајот.
Се’ уште не се познати сите правни моменти во случајот и причините поради кои што му се овозможило на сторителот, на ваков начин, да го изигрува правниот систем, но тоа е прашање на коешто ќе треба да одговорат органите на прогонот и другите надлежни институции.
Граѓаните  повторно се наоѓаат во состојба на правна несигурност, страв и уште повеќе зголемена недоверба во инстуциите и правосудниот систем.
Трагедии од ваков вид треба да делуваат мотивирачки на институциите конечно да преземат неодложни мерки за спречување на влијанијата на корупцијата, кои што патем речено, се главните причини за постоење на неказнивоста во нашиот правен систем. Државата пред се’ и над се’ треба да презема мерки граѓаните да живеат во општество во кое што институциите треба да им ја овозможат правдата сигурноста и благосостојбата.
Жртвите како младата Фросина се темна дамка и потсетник за тоа дека се додека постојат вакви случаи, државата не успеала да им го обезбеди на граѓаните она што им го гарантира со Уставот и законите на Република Северна Македонија.
Хелсиншкиот комитет за човекови права во наредниот период ќе собира информации од надлежните институции и во зависност од констатираната фактичка состојба ќе предложи свои препораки до надлежните органи.

Платформата на граѓански организации за борба против корупцијата остро реагира на обидите на пратеникот Бојан Стојаноски да ги поврзува реакциите на Платформата со влијанија на политички партии.
Во услови кога сериозни аргументи против предложените измени на Законот за јавните набавки беа добиени и од Државата комисија за спречување на корупцијата, како и од Европската Унија, пратеникот Стојаноски изнесе лични ставови и информации против Платформата. Поради тоа, Платформата најостро реагира и бара Собранието да го осуди ваквото однесување на пратеникот.
Платформата, која постои веќе 10 години, секогаш се води од принципи и начела кои произлегуваат од најдобрата пракса во борбата против корупцијата, како и од стручноста, искуството и истражувањата на нејзините членки. Во Платформата членуваат 14 организации како постојани членки кои со својата работа се докажале како искусни и стручни во дејноста и биле вклучени во многу консултативни процеси кои имале за цел да се унапредат одредени системски прашања за борба против корупција кои биле во согласност со меѓународните барања и пракса. Дополнително, сакаме да напоменеме, дека во рамки на Платформата сите одлуки се носат врз база на мнозинство, за кои постапки постојат децидно утврдени правила и процедури усвоени од страна на самите членки.
Платформата го осудува овој обид да се наруши угледот на нејзините членки, кои исклучиво работат во корист на граѓаните, а тој е јавните институции да го штитат јавниот интерес, да ја спречат корупцијата и да испорачаат услуги во нивна корист.
Дополнително, Собранието пропушти можност да овозможи експертска консултации, што е спротивно на искажаните заложби за креирање политики со вклучување на сите капацитети со кои располага македонското општество. Оваа пракса не треба да продолжи и во иднина доколку сакаме да носиме закони во интерес на граѓаните
Во однос на соработката, Платформата останува посветена на своите принципи за креирање на политики преку транспарентен и консултативен процес, со активно вклучување на сите засегнати страни. Сметаме дека само преку отворен дијалог и партнерство меѓу граѓанското општество и институциите може да се создаде систем кој ќе одговара на потребите и барањата на сите граѓани. Граѓанското општество, претставено преку Платформата, ќе биде партнер на властите во процесите на креирање јавни политики и јавен интерес засновани на взаемна почит и професионален однос

Земјите од регионот се лошо рангирани на меѓународните листи за слобода на медиумите, споделуваат слични проблеми во областа на слободата на медиумите и писменоста, а истовремено меѓусебно се поврзани со длабоки општествени, културни и политички врски, со политички влијанија кои често ги преминуваат границите, поради што е исклучително значајна заедничката интервенција од организации посветени на борбата за демократски стандарди, слобода на медиумите и подобрување на добрососедските односи, беше заклучено на првичниот состанок во рамки на проектот „МедиА – Лит (Зајакнување на медиумите и медиумската писменост за демократски ангажман)“.
Проектот го спроведуваат Центарот. за граѓанско образование (ЦГО) во партнерство со Хелсиншкиот комитет за човекови права во Србија, Атлантската иницијатива од Босна и Херцеговина, Хелсиншкиот комитет за човекови права од Северна Македонија и Центарот за извонредност на новинарството во Тирана (Албанија) со поддршка од Европската комисија.
Општата цел на овој проект е подобрување на слободата на медиумите и медиумската писменост, како и регионалната соработка во Западен Балкан, преку зајакнување на професионалното новинарство и зајакнување на капацитетите на медиумските организации. Поконкретно, проектот ќе се фокусира на поттикнување на независното новинарство во Албанија, Босна и Херцеговина, Црна Гора, Северна Македонија и Србија преку промоција, едукација и градење капацитети на медиумски професионалци, како и подигање на свеста за важноста на медиумската писменост и борба против говорот на омраза на интернет.
„Веруваме дека преку оваа иницијатива медиумските професионалци, граѓанските организации и институциите ќе имаат можност да разменат знаења, искуства и најдобри практики. Со заеднички напори, можеме да создадеме средина во која медиумите ќе бидат зајакнати да ја извршуваат својата клучна задача – да ја информираат јавноста, да повикуваат на одговорност и да придонесат за развојот на демократските општества чиишто основа се тие, а граѓаните ќе бидат образовани за да бидат доволно медиумски писмени за да ги избегнат замките од користењето на медиумите за пропагандни и манипулативни цели, нагласи Звездана Ковач, директорка за стратегија и комуникации во ЦГО. „Нашите партнери се реномирани организации од четири земји од Западен Балкан, а нивната експертиза и искуство го зајакнуваат кредибилитетот на овој проект“, посочи таа.
„Овој проект ги собра партнерите од регионот за да заеднички ги решаваат проблемите со дезинформациите и интегритетот на медиумите. Медиумската писменост е еден од најголемите предизвици на денешницата – да се обезбеди луѓето да им веруваат на информациите што ги консумираат. „Со оглед на состојбата на медиумите, ова е предизвикувачка задача“, вели Едина Беќиревиќ, ко-основач на Атлантската иницијатива од БиХ. „Имавме многу продуктивен прв работен состанок. Значајно е што проектот е регионален; и тоа е најдобриот начин за решавање на овие проблеми. „Исто така, важно е што проектот го води Центарот за граѓанско образование од Црна Гора, организација со докажан интегритет и со која Атлантската иницијатива со задоволство соработува“, заклучува таа.
Љиљана Палибрк од Хелсиншкиот комитет за човекови права во Србија, исто така, го нагласува регионалниот опфат на проектот. „Со сите разлики што постојат меѓу земјите, ние се справуваме со истите основни проблеми – како граѓаните да добиваат информации од јавен интерес, дали добиваат вистинити или лажни информации, како медиумите се однесуваат кон нив, до кој степен медиумите се под притисок од владата?” Србија сега е еклатантен пример колку е ова важно, бидејќи сме сведоци дека не се информирани сите граѓани и дека не ги добиваат вистинските информации од институциите. „Важно е да се обидеме да им помогнеме на медиумите и да ги зајакнеме за да можат соодветно да ги информираат граѓаните“, вели таа.
„Дезинформациите се можеби најголемата закана за безбедноста и демократијата на нашето време, и на глобално и на локално ниво, вклучително и во Албанија. Ова е негативна последица на технолошкиот напредок и зголеменото, но неограничено влијание на социјалните мрежи во нашите општества. Затоа, подобрувањето на медиумската писменост кај пошироката јавност, преку обезбедување на граѓаните со критички алатки за препознавање и анализа на реалната содржина од лажните наративи, е клучен предизвик што мора да се надмине за да опстанат и напредуваат демократските општества, а овој проект значително ќе придонесе на ова“, вели Димитер Ѓодеде. , извршен директор на Центарот за новинарска извонредност во Тирана.
„Медиумската писменост е една од основните вештини, т.е. писменост во 21 век. Постојат бројни истражувања кои покажуваат дека значителен процент од луѓето, на ниво на вкупната светска популација, се залагаат медиумската писменост да стане официјална академска вештина. „Овој проект е многу важен поради неговата регионална димензија, особено во делот на медиумската писменост и зајакнувањето на медиумите и е против лажните вести, што е проблем со кој се соочуваат сите наши земји“, вели Александра Бубевска, координатор за комуникации. во Хелсиншкиот комитет за човекови права од Северна Македонија.
Проектот „МедиА – Лит (Зајакнување на медиумите и медиумската писменост за демократски ангажман)“ ќе се спроведува 30 месеци, а географски ги опфаќа Црна Гора, Србија, Албанија, Босна и Херцеговина и Северна Македонија.
Центар за граѓанско образование – Црна Гора

Хелсиншкиот комитет за човекови права ги регистрира и ги мапира делата од омраза и овој месечник обезбедува приказ на регистрираните инциденти за декември 2024 година.