Author: Здружение ХЕЛСИНШКИ КОМИТЕТ ЗА ЧОВЕКОВИ ПРАВА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Скопје

Хелсиншкиот комитет за човекови права, во рамки на проектот „Зајакнување на човековите права и услуги за децата и ранливите лица во ризик во затворени институции“, финансиран од Европската Унија како дел од програмата EuropeAid/180645/DD/ACT/MK, согласно Договорот за грант потпишан меѓу Хелсиншкиот комитет за човекови права и Европската Унија бр. NDICI-THE-NEAR/2024/461-198, објавува јавен повик за ангажман на вкупно 4 психотерапевти/психијатари и 2 социјални работници.
Целта на проектот е да се придонесе кон подобрување на услугите за децата и ранливите лица во ризик во затворени институции преку пристап заснован на човекови права. Проектот има три специфични цели:
– Да се подобрат условите и унапредат човековите права на децата и ранливите лица во ризик во затворени институции.
– Да се зајакнат капацитетите на релевантниот персонал кој работи со деца и ранливи лица во ризик.
– Да се овозможи соработката помеѓу локалните активисти и релевантните чинители преку поттикнување на вклученоста на заедницата на децата и ранливите лица во ризик.
Проектот вклучува теренски мониторинг посети во воспитно – поправниот дом – Тетово, мали групни домови, ЈУ за згрижување деца со воспитно-социјални проблеми и нарушено однесување и станбените единици во Демир Капија со цел проценка на условите во истите согласно претходно утврдена методологија.
За ефикасно и ефективно спроведување на теренските посети, а имајќи ги предвид таргет групите во рамки на проектот неопходно е ангажирање на психијатри/психотерапевти и социјални работници кој ќе бидат дел од тимови за мониторинг.
Опис и работни задачи на психотерапевт/психијатар
Заради исполнувањето на ангажманот предмет на овој Јавен повик, ангажираните психијатри и/или психотерапевти ќе бидат ангажирани на теренски посети по потреба. Лицата ќе работат во тим и ќе треба да работат за проценка, помош и поддршка на лицата сместени во овие установи и ќе треба да ги спроведат следните работни задачи:
– Да земат учество во мониторинг посетите во затворените установи;
– Да прават проценка на состојбата во која се наоѓаат лицата сместени во овие установи;
– Да обезбедуваат психолошка помош и поддршка;
– Да изготвуваат извештаи за проценката на состојбата на лицата сместени во овие установи;
– Да одржуваат редовна комуникација и координација со проектниот тим;
Оваа улога е од клучно значење за зајакнување на социјалната поддршка и унапредување на правата на ранливите групи во рамките на проектот.
Потребни квалификации
Психотерапевт
§ Диплома за завршено четиригодишно високо образование или диплома со стекнати 180 кредити согласно ЕКТС – психологија;
§ Завршено дополнително психотерапевтско образование;
§ Искуство во работење или комуникација со ранливи групи, деца и маргинализирани заедници;
§ Работно искуство во областа на заштитата на човековите права (советување, информирање и работа со граѓани, граѓански активизам, едукација или истражување) ќе се смета за предност;
§ Работно искуство од најмалку три години како психотерапевт.
Психијатар
§ Диплома за завршено високо образование – струка психијатрија;
§ Искуство во работење или комуникација со ранливи групи, деца и маргинализирани заедници;
§ Работно искуство во областа на заштитата на човековите права (советување, информирање и работа со граѓани, граѓански активизам, едукација или истражување) ќе се смета за предност;
§ Работно искуство од најмалку три години како психијатар.
Социјален работник
§ Диплома за завршено високо образование – насока социјална работа и социјална политика или друга соодветна област;
§ Искуство во работење или комуникација со ранливи групи, деца и маргинализирани заедници;
§ Работно искуство во областа на заштитата на човековите права (советување, информирање и работа со граѓани, граѓански активизам, едукација или истражување) ќе се смета за предност;
§ Работно искуство од најмалку три години како социјален работник.
Временска рамка и буџет
Психотерапевтите/психијатарите и социјалните работници ќе бидат ангажиран/а за времетраење на проектот, најдоцна до крај на 2026година.
Постапка и правила за пријавување, рок и избор
Овој повик е јавен.
Секој кој што ги исполнува потребните квалификации може да се пријави на овој повик со поднесување на:
§ Работна биографија (CV)
§ Примероци/референци од претходна работа за спроведени минимум 3 слични работни задачи во последните 5 години
§ Понудена бруто цена (1 експертски ден се 8 часа)
Критериуми за избор на најповолен понудувач:
§ Релевантна биографија и искуство – 40 поени
§ Предлог методологија– 40 поени
§ Понудена бруто цена – 20 поени
Понудите треба да бидат испратени на следниот е-маил: helkom@mhc.org.mk или tona.kareva@mhc.org.mk со назнака „Пријава за ангажман на психотерапевт/психијатар и социјален работник“. Рокот за аплицирање е до 23.03.2025 година.
За дополнителни прашања, Хелсиншкиот комитет за човекови права ви стои на располагање на горенаведената имејл адреса, како и на телефонскиот број +389 2/3119-073.

Јавен повик за експертска позиција за изработка на методологија за спроведување на мониторинг во затворени институции (воспитно – поправниот дом – Тетово, мали групни домови, ЈУ за згрижување деца со воспитно-социјални проблеми и нарушено однесување и станбени единици во Демир Капија)
Хелсиншкиот комитет за човекови права, во рамки на проектот „Зајакнување на човековите права и услуги за децата и ранливите лица во ризик во затворени институции“, финансиран од Европската Унија како дел од програмата EuropeAid/180645/DD/ACT/MK, согласно Договорот за грант потпишан меѓу Хелсиншкиот комитет за човекови права и Европската Унија бр. NDICI-THE-NEAR/2024/461-198, објавува јавен повик за ангажман на експерт-ка за изработка на методологија за спроведување на мониторинг на затворени институции.
Целта на проектот е да се придонесе кон подобрување на услугите за децата и ранливите лица во ризик во затворени институции преку пристап заснован на човекови права. Проектот има три специфични цели:
– Да се подобрат условите и унапредат човековите права на децата и ранливите лица во ризик во затворени институции.
– Да се зајакнат капацитетите на релевантниот персонал кој работи со деца и ранливи лица во ризик.
– Да се овозможи соработката помеѓу локалните активисти и релевантните чинители преку поттикнување на вклученоста на заедницата на децата и ранливите лица во ризик.
Дел од проектните активности е теренски мониторинг посети во воспитно – поправниот дом – Тетово, мали групни домови, ЈУ за згрижување деца со воспитно-социјални проблеми и нарушено однесување и станбените единици во Демир Капија
Оваа активност вклучува структуриран и темелен мониторинг процес за евалуација на условите и квалитетот на грижата во Воспитно-поправниот дом во Тетово, малите групни домови, јавните установи за деца со образовни и социјални проблеми и станбените единици за лица со попреченост во Демир Капија. Со оглед на тоа што би работеле со исклучително ранлива група, потребно е да се развие посебна методологија врз основа на методологијата заснована на човекови права (HRBA). Потребно е да се вгради пристап заснован на правата и потребите на децата, земајќи го предвид националното законодавство за заштита на децата и европските и меѓународните стандарди во соодветната област. Исто така, методологијата треба да содржи и родово-базиран пристап за проценка на родовата еднаквост со посебен фокус на состојбата на девојчињата во целните институции.
Заради исполнувањето на ангажманот предмет на овој повик, експертот/ката ќе треба да ги спроведе следниве работни задачи:
§ Подготовка на методологија за спроведување на мониторинг посети затворени институции (воспитно – поправниот дом – Тетово, мали групни домови, ЈУ за згрижување деца со воспитно-социјални проблеми и нарушено однесување и станбени единици во Демир Капија)
§ Идентификување и анализа на релевантна литература за подготовка на методологијата. Методологијата треба да ги опфати развиените меѓународни стандарди поврзани со психијатриски установи и установи за лица со попреченост.
§ Преглед на постоечки релевантни методологии за теренски посети во затворени установи и установи за лица со попреченост;
§ Редовна комуникација и координација со проектниот тим од Хелсиншкиот комитет.
Потребни квалификации:
§ Завршено високо образование. Завршени постдипломски или докторски студии ќе се сметаат за предност;
§ Најмалку 5 години професионално работно искуство во областа на заштитата на човековите права, заштита од тортура и нехуман третман, работа со деца и маргинализирани групи граѓани;
§ Најмалку 3 години искуство во изработка и подготовка на методологии;
§ Напредно познавање на англискиот јазик и
§ Напредни истражувачки и аналитички способности.
Временска рамка и надомест
Eкспертот/ката ќе биде ангажиран/а вкупно 10 дена во периодот помеѓу април и јуни 2025 година, во договор со проектниот тим од Хелсиншкиот комитет човекови права.
Постапка и правила за пријавување, рок и избор
Овој повик е јавен.
Секој кој што ги исполнува потребните квалификации може да се пријави на овој повик со поднесување на
§ Работна биографија (CV)
§ Кратка предлог методологија (не подолга од 1 страна)
§ Понудена бруто цена за 10 експертски дена (еден експертски ден се 8 часа)
Критериуми за избор на најповолен понудувач:
§ Релевантна биографија и искуство – 40 поени
§ Предлог методологија– 40 поени
§ Понудена бруто цена – 20 поени Понудите треба да се испратат на следните е-маил адреси: helkom@mhc.org.mk и tona.kareva@mhc.org.mnk со назнака „Пријава за експерт/ка за изработка на методологија “. Рокот за аплицирање е до 25.03.2025 година.
За дополнителни прашања, Хелсиншкиот комитет за човекови права ви стои на располагање на горенаведените е-маил адреси, како и на телефонскиот број +389 2/3119-073.

Дигитализацијата на јавната администрација во Западниот Балкан претставува значаен чекор кон интеграцијата на земјите во Европската унија. Таа значи унапредување на институционалната позиција на регионот во европскиот интегративен процес. Имајќи го ова предвид и покрај недостатокот на потребната инфраструктура една ваква европска интегративна мерка треба да биде третирана внимателно. Во спротивно, постои можност надлежните јавни органи и општата јавност да се соочат со зголемен ризик како и недостаток на заштита на личните податоци.
Во овој контекст, четири граѓански организации од регионот: Хелсиншкиот комитет за човекови права – Скопје, албанскиот Хелсиншки комитет, Програмата за граѓански права во Косово, и Хелсиншкиот комитет за човекови права од Србија, ја спроведуваат иницијативата „Дигитализација на јавната администрација и заштита на личните податоци: Внимателен пристап кон европската интеграција“, финансирана од Фондот за Западен Балкан и Европската унија во рамки на регионалниот проект „Поддршка за промоција на регионалните активности на граѓанското општество во Западен Балкан“.
Како дел од активностите, во Скопје, на 6 март, 2025 година  се одржа тркалезната маса на тема: „Дигитализација на јавна администрација во контекст на Евопската интеграција – предности и предизвици на која учествуваа Станислав Василковски од Министерството за дигитална трансформација, од Агенцијата за заштита на лични податоци (АЗЛП), Валентин Фетаџокоски и Мила Јосифовска Даниловска, од Фондација Метаморфозис.
Беше заклучено дека дигитализацијата на јавните услуги и заштитата на личните податоци се клучни компоненти на процесот на интеграција на Западен Балкан во Европската унија. Ова треба да биде приоритет во националните реформски агенди, со активно и инклузивно учество на граѓанското општество, органите за заштита на податоците и другите релевантни чинители во овој процес.
Владите и парламентите од регионот треба да преземат проактивни чекори кон имплементација на овие препораки, демонстрирајќи ја нивната посветеност за обезбедување на дигиталната иднина на регионот во согласност со европските вредности и стандарди, во чија срж лежат човековите права и слободи.

На 8 март, по повод Меѓународниот ден за економска, политичка и општествена борба за рамноправност на жените, во 13:00ч. пред Универзална сала во Скопје започна овогодинешниот Марш за женски права, под слоганот: „Нека јадат ружи!“. 

Маршот, организиран од Платформата за родова еднаквост и независни активист(к)и за женски права, мобилизираше стотици присутни кои протестираа против нееднаквостите и неправдите кон жените и девојките, потенцирајќи дека 8 Март не е ден за учтивост и симболични гестови, туку за подигање на свеста од потребата за унапредување на здравствените, образовните, работничките, културните, политичките и економските права на жените.

По пристигнувањето во паркот „Жена Борец“, каде што традиционално завршува маршрутата, активистките го прочитаа прогласот во кој со почит кон досегашните победи на жената за родовата еднаквост, се осврнаа кон секојдневните системски недостатоци со кои продолжуваат да се соочуваат: 

„Сите сте добредојдени заедно да ја одбележиме и прославиме феминистичка борба за слобода, автономија и социјална правда и да ги потсетиме институциите и јавноста дека:

Повеќе нема да ги молиме полицијата и обвинителството да постапуваат навремено, туку будно повикуваме на вистинска заштита и поддршка за жртвите на родово-базирано насилство. Ќе продолжиме да се бориме за правда за сите жени кои ги загубија животите поради системска негрижа и фемициди.

Сакаме здравство кое лечи, а не убива! Нема повеќе да преговараме дали ќе има лекови за пациент(к)ите на онкологија, и нема да дозволиме родилки да умираат или некој да ги касапи нашите тела и потоа да не одговара пред правдата! 

Сакаме безбедни јавни простори во кои се чувствуваме слободни! Потребни се осветлени улици и функционален јавен превоз, но и поголема вклученост на жените во урбанистичкото планирање.

Крај на експлоатацијата и работната дискриминација! Работничките во текстилната, преработувачката, земјоделската и културната индустрија заслужуваат безбедни работни услови, праведен надомест и право на боледување и породилно отсуство.

Отворен и еднаков пристап до образование и кариерни можности без репродуцирање на штетни родови стереотипи и предрасуди. Нема да дозволиме бришење на родовата еднаквост од нашето образование! 

Поголем баланс помеѓу професионалниот и приватниот живот за поголема  достапност на јавни услуги за рана грижа и образование и можноста за споделено родителско отсуство.

Одговорно и родово сензитивно известување во медиумите, но и заштита на новинарките! Наместо да предизвикуваат сензационализам, медиумите треба да го осудуваат насилството и да ги заштитат жртвите.

Најпосле, бараме вредносен систем што ги почитува жените, им овозможува да живеат без страв и им гарантира активна улога во општеството.“

На крајот, тие го посветија маршот на „сите паднати борки и храбри жени од минатото и денешницата кои си го посветиле животот на оваа борба“.

Платформа за родова еднаквост

По реакцијата на Националната мрежа против насилство врз жените и семејно насилство, Платформата за родова еднаквост и Мрежата за заштита од дискриминација, Министерството за внатрешни работи се откажа од измените на членовите 31 и 31а од Законот за полицијата, кои се однесуваат на одземањето на службеното оружје и упатување на полицискиот службеник на психолошки и психијатриски преглед кога тој ќе изврши семејно насилство.
Планираните измени се косеа не само со Истанбулската конвенција, туку и со Законот за спречување и заштита од насилство врз жени и семејно насилство, затоа што со него се предвидени привремени мерки кои, меѓу другото, вклучуваат и одземање на огненото оружје кога сторителот поседува огнено оружје.
По реакцијата на граѓанските организации, Министерството за внатрешни работи го извести следново:
„Министерството за внатрешни работи направи една дополнителна анализа и проценка на предложените решенија и, следствено, во постоечката работна верзија на предлог-законот веќе не се предвидува никаква интервенција (ревизија или бришење) во наведениот член, односно постојните решенија во Законот за полицијата кои се во сила во тој дел остануваат непроменети“.
Ја поздравуваме одлуката на Министерството за внатрешни работи и бараме во иднина институциите да постапуваат во согласност со Истанбулската конвенција и националното законодавство кое е усогласено со конвенцијата, како и во насока на заштита на жените жртви на насилство и семејно насилство

Овој 8 Март не сакаме ружи. Што ќе ни се ружи кога немаме за леб?
Не е време за симболични гестови и излитени фрази. Живееме во нехуман и неодржлив систем базиран на системско силеџиство што ни ги окупира улиците, домовите, болниците, училиштата, институциите, јавните простори и социјалните медиуми и ни ги ограничува одлуките и можностите, сегашноста и иднината.
Општеството се милитаризира, националистичкиот и фашистички говор се засилува, сведочиме војни, геноцид и еколошки катастрофи и од свој џеб плаќаме за невиденото лакомење на малкумина кои лажно ги креваат цените на основните продукти и кириите. Во кризи, товарот несразмерно ја погодува жената. Токму затоа, велиме, не сакаме ружи, туку повикуваме на феминистичка борба за слобода, солидарност и автономија.
Ако, сепак, ја земеме ружата како симбол на женската самоодбрана, активност и влијание, тогаш не можеме да останеме глуви и неми на угнетената позиција во која се наоѓаме. Овој систем на нееднаквост и надмоќ се храни од женската слобода и труд.
Затоа жената нема време, можност и привилегија да здивне: нема повеќе од 20 минути пауза во фабрика, ниту смее да земе слободен ден од работа во маркет; како земјоделка, нема право на породилно отсуство, а ниедна мајка сè уште не може да го сподели родителското отсуство со таткото. Мајката не може да најде ниту градинка што е доволно блиску, а пак на бремената жена ѝ се заканува отказ и/или кариерно уназадување. Жената што работи хонорарно нема здравствено, социјално, ниту пензиско осигурување.
Нашата работа е често невидлива, омаловажувана, помалку платена и присвојувана. Во Македонија жените заработуваат помалку од мажите за истата работа, а на секои 10 вработени мажи, има само 7 вработени жени. Вработените жени редовно се соочуваат со сексуално вознемирување, мобинг, вулгарни коментари за својот изглед, сексистички хумор, омаловажување и потсмев на своите работни места.
Жената не може ниту слободно да се движи низ својот град – улиците немаат доволно осветлување, а јавниот превоз, кој таа почесто го користи, е крајно нефункционален или, како што е случајот во руралните места, непостоечки. Жената не е безбедна ниту во јавните, ниту во приватните простори – таа е брутално напаѓана од своите роднини и интимни партнери, од пријатели и непознати, кои ја демнат, уценуваат, тргуваат, тепаат, силуваат, убиваат…
И покрај сето ова, ние жените и понатаму на грб ги носиме семејствата и заедниците. Без нашиот труд, светот би застанал. Ние сме клучни за неговото функционирање – тој не би издржал без нас ниту еден ден.
Затоа овој 8 Март, со почит кон досегашните победи на жената за родовата еднаквост, но свесни за секојдневните системски недостатоци кои го загрозуваат нашето постоење, ве повикуваме на женски марш и на солидарен женски бојкот кој ќе ја покаже тежината што со себе ја носи женската родова улога.
Како ќе го правиме ова?

На 8 март (сабота) колективно ќе ги бојкотираме големите маркети, ланци и трговски центри кои преку вештачки наметната инфлација нѐ доведуваат до раб на егзистенција! Тој ден купуваме локално, а идеално би било еден ден да се воздржиме од било какво купување.
За да ја истакнеме вредноста на сè што секојдневно правиме во домот, овој 8 Март ќе ги бојкотираме домашните обврски. Обврските нека ги преземат мажите во домовите, наместо да ни подаруваат ружи.
За да ја почувствуваме моќта на солидарноста, на 8 Март сите заедно ќе маршираме со почеток во 13 часот пред Универзална сала, каде што ќе одадеме почит на жртвите на овој систем и по нашето обраќање ќе продолжиме по предвидената рута. Маршот традиционално ќе го завршиме во паркот Жена борец, со обраќање до јавноста и институциите.

Овој 8 Март жените ќе одморат – од пазарење, готвење, чистење, чување деца и од општата и севкупна организација на животот. Еден ден, кога жените ќе здивнат од домашните обврски и ќе стивнат економските активности.
Овој 8 Март мажите ќе ја поддржат борбата за родова еднаквост со тоа што ќе му се приклучат на женскиот бојкот на маркети и трговски центри, ќе ги преземат домашните обврски и ќе маршираат заедно со нас.
Овој 8 Март сите заедно ќе му се спротивставиме на силеџиството на овој систем и ќе ги сопреме неговите запчаници барем на еден ден.
Овој 8 Март прогласуваме ЖЕНСКИ БОЈКОТ и повикуваме на ЖЕНСКИ МАРШ – за слобода и автономија од силеџискиот систем!
Колективно авторство
Извори:
Реактор – Истражување во акција. (2024). Достапност на градинки и родова еднаквост на пазарот на труд – Анализа на поврзаноста по општини.
Државен завод за статистика. (2023). Анкета за работна сила 2023.
Реактор – Истражување во акција. (2022). Родово-базирана дискриминација и работнички права во Северна Македонија.

Деновиве во јавната сфера сме сведоци на засилени мизогини напади врз жени што поттикнуваат дискриминација и родово-базиран говор на омраза. Овие напади се уште позагрижувачки имајќи го предвид фактот дека доаѓаат од истакнати функционери и новинари, односно јавни личности кои имаат значајна моќ и одговорност во јавната сфера.
Најостро ги осудуваме нападите на Драган Павловиќ Латас на коишто се изложени новинарките на ИРЛ, Сашка Цветковска и Деница Чадиковска, а со цел да се наруши нивниот интегритет и да ја дискредитира нивната работа. Поттикнувањето на насилство и говор на омраза кон новинарките е особено загрижувачки бидејќи доаѓа од новинар кој треба да знае дека како јавна личност има исклучително влијание врз јавното мислење, како и дека неговите зборови предизвикуваат сериозна штета.
Во ситуација кога сме соочени со опасното влијание на засилени антиродови движења кои што ги подриваат основните темели на човековите права и демократските институции, враќајќи ги жените во патријархалните опресивни и стереотипни матрици, ваквиот напад носи дополнителна тежина, и го интерпретираме како напад врз сите жени.
Ова не е прв напад на новинарките во дигиталниот простор. На дигитално родово-базирано насилство преку социјалните медиуми на антиродовите движења изминатиов период беа изложени и новинарките Снежана Лупевска Созен и Марија Митевска со цел да се дискредитира нивната работа на емисијата КОД, за финансирањето на антиродовите движења. Да не заборавиме и на повиците на насилство и заканите по живот преку лажен профил кон новинарката Рита Бехадини преку социјалната мрежа Фејсбук, кои беа пријавени но сè уште нема судска разврска.
Новинарките во Македонија постојано работат со предизвици, под закана за нивната безбедност, а голем број од нив и со нерегулирани работни односи. Тие се дискриминирани на повеќе начини и во самите редакции, и надвор на терен, но и во дигиталниот простор, а нападите кон нив се сè посилни, особено родово-базираниот говор на омраза.
Ја повикуваме јавноста да ги препознае и осуди ваквите обиди за дискредитација и загрозување на новинарките и жените, а од надлежните институции – Министерството за внатрешни работи и Јавното обвинителство бараме итна реакција и преземање мерки за заштита на слободата на медиумите и безбедноста на новинарките, како и соодветно казнување на родово-базираниот говор на омраза. Неказнивоста мора да престане!
Од друга страна, пак, од говорницата на Собранието, министерката Гордана Димитриеска-Кочоска употреби родово-базиран дискриминаторски говор насочен кон пратеничката Славјанка Петровска. Изјавата на Димитриеска-Кочоска претставува уште една потврда за распространетоста и толеранцијата на родовата дискриминација која се практикува со цел да ги понижи жените, особено во јавната сфера.
Како Родова платформа, ја осудуваме реториката на министерката која се обиде да ги сведе жените на нивната репродуктивна функција, да ги инструментализира за националистички, профитерски и патријархални цели, како и да ги дискредитира еднаквите можности, различноста и слободата помеѓу и на жените. Овој опасен наратив директно придонесува кон уназадување на позицијата на жените во општеството. Особено загрижува тоа што доаѓа директно од министерка и од законодавниот дом, место каде законите што се носат и реториките што се употребуваат влијаат на сите жени во ова општество. Да се сведе улогата на една жена само на „мајка“, а притоа да не се адресираат и решаваат проблемите на жените кои се позасегнати од сиромаштијата, грижата за децата и старите лица, без родова и социјална инфраструктура, е крајно непочитување и игнорантски пристап. Притоа, наративот на министерката директно влијае и на жените на јавни функции и нивното учество во политичкиот живот и во процесите на одлучување, односно го минимизира проблемот на и онака малото учество на жените во политиката.
Во време кога се продлабочува сиромаштијата, користењето на вакви наративи, особено во законодавниот дом каде што нашите претставници треба да работат за наше добро, гледаме уште еден напад врз жените што покажува несолидарност, непочитување и игнорирање на проблемите коишто го тиштат граѓанинот и работниците, а преку манипулација на традиционалните стереотипи, постојните предрасуди и дополнително изложување на и онака ранливите граѓанки.

Националната мрежа против насилство врз жени и семејно насилство, Платформата за родова еднаквост и Мрежата за заштита од дискриминација изразуваат длабоко несогласување и загриженост за предложените измени на Законот за полиција, кои значат чекор назад во заштитата на жртвите на семејно и други форми на насилство врз жени. Овие измени воведуваат несигурност и дополнителни бариери кои сериозно ја влошуваат безбедноста на жртвите.
Што предвидуваат измените?
Со важечкиот закон на полициски службеник кој сторил семејно насилство оружјето ќе му се одземе штом ќе се добие известување од надлежниот центар за социјална работа и одземањето трае се до правосилно завршување на судската постапка која се води против тој службеник.
Меѓутоа, со изменетиот член 31 од предлог законот, ја дерогира оваа можност и предвидува спроведување на цела постапка од внатрешната контрола при МВР, која потоа дава мислење дали треба на полицискиот службеник да му се одземе оружјето.
Ваква предложената измена на овој член е во спротивност со Истанбулската Конвенција и со Законот за спречување и заштита од насилство врз жени и семејно насилство и доколку би се усвоила како таква би ги довела во прашање спроведувањето на привремените мерки за заштита на жртвите на овие форми на насилство.
Исто така со овие измени се брише членот 31-а со кој што раководителот на организациската единица беше обврзан да го упати на задолжителен психолошки и психијатриски преглед полицискиот службеник кој е обвинет за кривично дело или прекршок со елементи на насилство или за кој е добиено известување од надлежниот центар за социјални работи дека сторил семејно насилство и со кој се обврзува наодот од таквиот преглед да се достави до  Министерството за внатрешни работи.
Усвојувањето на овие измени ќе ги остави жртвите на родово базирано и семејно насилство незаштитени и го зголемува ризикот од ескалација на насилството од страна на сторителот.
Доколку поминат овие измени, недовербата која жртвите ја имаат кон  институциите само ќе се зголеми, особено кога насилникот е дел од полицискиот систем.
Оттука, категорично се спротивставуваме на предложените измени на Законот за полиција. Бараме итно повлекување на истите, со цел да се осигура дека законот навистина ќе биде во служба на заштитата на сите граѓани, особено на најранливите.

Во продолжение е поопширно правното мислење кон реакцијата на предложените измени на Законот за полиција:
Во известувањето за почетокот на процесот на подготовка на предлог-законот за измена и дополнување на Законот за полиција е наведено дека целта на предлог-законот е да овозможи содржинско и нормативно-правно допрецизирање на законските решенија во правец на нивно унапредување и усогласување со прописи донесени по донесувањето на основниот текст на Законот за полиција. Во нацрт-извештајот за процена на влијанието на регулативата е допрецизирано дека се врши усогласување на Законот за полиција со Законот за внатрешни работи, со цел хармонизирање на прописите во надлежност на Министерството за внатрешни работи и надминување на недоследностите на конкретни законски решенија.
Но, со увид во Законот за внатрешни работи, произлегува дека токму одредбите кои се бришат од Законот за полиција се целосно уредени во Законот за внатрешни работи. Дотолку повеќе што  овие одредби истовремено се усвоиле и во Законот за полиција и Законот за внатрешни работи – измените се објавени во истиот Службен весник бр. 33/15 од 05.03.2015 година.

Член 155-а од Законот за внатрешни работи
Член 31-а од Законот за полиција

  (1)     Работник на Министерството кој е овластен да носи службено оружје, а за кој е поведена постапка за кривично дело или прекршок со елементи на насилство, односно за кој е добиено известување од надлежниот центар за социјални работи дека сторил семејно насилство, раководителот на организациската единица во која работи го упатува на задолжителен психијатриски и психолошки преглед односно советување со психолог (психолошко советување). (2)     Наодот од психијатрискиот и психолошкиот преглед, односно советувањето со психолог (психолошко советување) со задолжителен наод и мислење за способноста на работникот да биде распореден на работно место со овластување за носење и употреба на службено оружје, се доставува до Министерството.
  Полицискиот службеник за кој е поведена постапка за сторено кривично дело или прекршок со елементи на насилство, односно за кој е добиено известување од надлежниот центар за социјални работи дека сторил семејно насилство, раководителот на организациската единица во која работи го упатува на задолжителен психијатриски и психолошки преглед односно советување со психолог (психолошко советување).     Наодот од психијатрискиот и психолошкиот преглед, односно советувањето со психолог (психолошко советување) со задолжителен наод и мислење за способноста на полицискиот службеник да биде распореден на работно место со овластување за носење и употреба на службено оружје, се доставува до Министерството.

Иако одредбата во оваа форма останува во Законот за внатрешни работи, иако Законот за полиција се повикува на Законот за внатрешни работи, сметаме дека постоењето на овој член како таков во Законот за полиција е од големо значење, бидејќи целосно и недвосмислено упатува на сериозен, сеопфатен третман во борбата против насилството и особено семејното насилство, кога сторител е полициски службеник.
Од друга страна, одредбата од член 31, особено одредбите од ставовите 2-4 на овој член се од особено значење бидејќи ја вршат најзначајната превентивна функција кога против лице кое поседува службено оружје се поведува кривична постапка за насилство или семејно насилство – одземање на оружјето.

Сегашен член 31
Предлог-измена на член 31

  Полицискиот службеник е овластен да носи оружје и други средства за присилба.   Оружјето од ставот (1) на овој член со муницијата, времено ќе му биде одземено на полицискиот службеник за кој е започната постапка за сторено кривично дело или прекршок со елементи на насилство, до правосилноста на одлуката во кривичната односно прекршочната постапка.   На полицискиот службеник времено ќе му се одземе оружјето од ставот (1) на овој член со муницијата, кога Министерството ќе добие известување од надлежниот центар за социјални работи дека сторил семејно насилство, до правосилноста на одлуката на надлежниот суд за привремена мерка за заштита.   Одземањето на оружјето и муницијата од ставовите (2) и (3) на овој член, трае до завршувањето на постапката која последна ќе заврши со правосилна одлука.
  Полицискиот службеник е овластен да носи оружје и други средства за присилба.   Во случај кога е пријавено односно кога е добиено сознание за сторено кривично дело со употреба на оружје од страна на полициски службеник, организациската единица надлежна за внатрешна контрола во Министерството презема мерки согласно закон и изготвува извештај во кој се произнесува во однос на прашањето дали е потребно времено да се одземе од полицискиот службеник службеното оружје и муницијата.   Во случај на времено одземање на оружјето и муницијата од ставот 2 на овој член, полицискиот службеник времено се распоредува на соодветно работно место во Министерството без овластување за носење и употреба на службено оружје.   Одземањето на оружјето и муницијата трае до правосилноста на одлуката донесена во постапката која се водела против тој полициски службеник за кривичното дело поради кое му е одземено оружјето.

Видно од предложената измена, наместо досегашното решение со секоја постапка за кривично дело насилство или семејно насилство на лицето кое поседува службено оружје, оружјето веднаш да му се одземе, се носи преодно решение во кое ќе се прави посебна процена дали е воопшто потребно да се одзема службено оружје од лице против кое се води кривична постапка за насилство сторено со употреба на оружје. Имено, самиот Закон за полиција предвидува дека средствата за присилба, меѓу кои и огненото оружје, можат да се употребат само ако целта на постапувањето на полицијата не може да биде остварена на друг начин (член 80, став 3). Ова значи дека огнено оружје може да се употреби исклучиво како последен чекор и под одредени услови. Овој принцип има толкава тежина што во никој случај не може да се дозволи прво да се проценува за потребата за одземање на оружјето, наместо веднаш времено одземање на оружјето до спроведување на соодветната постапка. Дополнително, семејното насилство често и се случува без употреба на оружје, самото поседување на оружје е начин на заплашување, малтретирање и загрозување на животот на жртвата. Оттаму и новиот член е целосно спротивен на напорите за заштита на жртвите на семејно насилство.
Дополнително на ова, се брише и посебната одредба со која се уредува дека доколку ЦСР го извести Министерството за внатрешни работи дека полицискиот службеник сторил семејно насилство треба оружјето веднаш да му се одземе.  Во пракса ова значи дека доколку станува збор за насилно кривично дело во кое полицискиот службеник не користел оружје ќе се цени дека не постои основ за одземање на службеното оружје! Во контекст на семејно насилство ова сериозно ја влошува позицијата на жртвите чиј насилник е полициски службеник. Најпрво е избришана најголемата олеснителна околност за нив – околноста да го пријават насилството во Центарот за социјални работи, а да не мораат да пријават во полиција, а потоа, за да ја добијат соодветната заштита во домот, мора да докажат дека насилникот против нив користел оружје! Тука мораме да потенцираме дека во најголемиот број случаи семејното насилство не е изолиран испад туку серија на разни видови на насилства кои не секогаш се физички, но може да содржат закана за употреба на сила, а кога сторителот има службено оружје кое не му е одземено, заканата е прилично реална.
Сакаме да потенцираме и дека постапката за одземање на оружје од сторител при вршење на семејно насилство не се однесува само на полициски службеници. Напротив, Законот за спречување и заштита од насилство врз жените и семејното насилство уредува дека кога полициски службеник излегува на лице место по пријава за насилство врз жени или семејно насилство привремено го одзема оружјето од сторителот и покренува постапка предвидена со закон за одземање на дозволата за оружје, дозволата за колекционерско оружје односно дозволата за носење на оружје. (член 49 ст.1 и 4 од Законот). Сето ова се прави превентивно, за да не дојде до користење на оружјето од страна на пријавеното лице во афект или заради одмазда за пријавувањето на насилството.
Во овој закон е и обврската на Центарот за социјални работи секогаш кога има сознание дека родово-базирано насилството е сторено од лице кое поседува огнено оружје веднаш го известува Министерството за внатрешни работи. Доколку станува збор  за  лице кое има пристап и ракува со службено огнено оружје, ЦСР веднаш, а најдоцна во рок од 24 часа, доставува писмено известување до институцијата или правното лице во која лицето е вработено и за истото го известува Министерството за внатрешни работи. (член 48 од Законот). Оттука, со бришењето на ставот 3 од член 41, се врши и повреда на одредбите од Законот за спречување и заштита од насилство врз жени и семејно насилство.
****
Со овие измени, на жртвите на семејно насилство им се испраќа порака дека нивната безбедност е условена, дека институциите ќе проценуваат дали нивниот страв е доволно „оправдан“ за да се преземат мерки и дека ако нивниот насилник е полициски службеник, тој ќе има привилегија да остане вооружен додека системот одлучува дали поседувањето службено оружје претставува закана. Наместо итна и недвосмислена заштита, тие добиваат неизвесност, дополнителен товар да го докажуваат сопственото страдање и чувство дека институциите повеќе се грижат за правата на сторителот отколку за нивната безбедност. Ако претходно можеа да се обратат до Центарот за социјални работи и да знаат дека тоа ќе резултира со итно одземање на оружјето, сега им се вели дека мораат да се изложат пред полицијата – можеби пред колегите на нивниот насилник – и да чекаат дали системот ќе одлучи да ги заштити.
Ова не е само законска измена, туку порака дека жртвата мора да се бори на два фронта – против насилникот и против институциите што треба да ја заштитат, но сега ѝ наметнуваат дополнителни бариери. Наместо да почувствува сигурност, на жртвата ѝ се вели дека нејзиниот збор не е доволен, дека дури и ако преживее насилство, ќе мора да се докаже како „доволно загрозена“ за да добие заштита. На овој начин, законот наместо да биде нејзиниот штит, станува уште една пречка што ќе мора да ја надмине за да преживее.

Во рамките на Платформата за родова еднаквост под родова еднаквост ние подразбираме концепт, феминистички идеал, стремеж и сон за постојано (ре)обмислување и предизвикување на општествените системи на моќ, кон прераспределба на истата, како и прераспределба на ресурсите и знаењето, кон колективно ослободување, што подразбира слобода за мене, но и за другиот (другите), имајќи ги предвид околностите во кои се раѓаме и растеме, и конечно што подразбира животот на планетата земја да е воопшто можен.
Ние како членки на Платформата за родова еднаквост дејствуваме во интерес на девојчињата, девојките, жените и родовите малцинства во сите нивни различности, особено оние кои што се најранливи на родовите препреки во општеството како што се: жените жртви на насилство, жените од руралните средини, жените работнички и жртви на експлоататорски услови за работа, жените со попречености, сексуалните работнички, трансродовите жени, лезбејките и бисексуалните жени, жените од сите етнички малцинства, како и бранителките на женски права.
Родовата еднаквост го вклучува правото да се биде различен/а. Ова значи да се земат предвид постоечките разлики меѓу жените и мажите, кои се поврзани со полот, родовиот идентитет, класата, политичкото мислење, религија, етничка припадност, раса или сексуална ориентација.
Како организации и активистки што се во постојана спрега со опресивните патријахални сили и опресијата, често пати таргетирани, изморени и обесхрабрени од ваквите малигни струи, се обврзуваме да создадеме средина во Платформата којашто е безбедна за нашите членки и да создаваме односи помеѓу нас коишто се базирани на почит, поддршка, солидарност, грижа и можност да учиме едни со други.
Користејќи ја борбата за родова еднаквост како алатка, носителка на можноста за носење на позитивни промени и колективно ослободување од родовите стреотипи и предрасуди, ги застапуваме следните вредности:

Феминизам – Наднационално, политичко и социјално движење за  општествена трансформација која цели да создаде свет во кој нема ограничувања врз основа на родот и родовиот идентитет.
Инклузивност – Поттикнување на вклучување, соработка, доверба и почит преку нашите постапки како и спротивставување на дискриминацијата и исклучувањето во која било форма.
Солидарност – взаемна поврзаност и взаемна одговорност преку укажување на поддршка, заедништво и разбирање во врска со борбата за родова еднаквост, против интерсекциската дискриминација.
Интерсекционалност – во контекст на Платформата за родова еднаквост интерсекционалноста претставува принцип на праведност, солидарност и колективна одговорност кој препознава дека угнетувањето и привилегијата не се единечни, туку испреплетени искуства обликувани од повеќе идентитети—пол, род, раса, класна припадност, сексуалност, способност, попреченост, етничка припадност и други општествени фактори. Како вредност, интерсекционалноста бара критичко преиспитување на системите на моќ и создавање простори за оние кои историски биле потиснати. Таа го поставува фокусот врз колективното ослободување наместо индивидуалниот успех, гради сојузништва преку разлики и поттикнува трансформативни политики што овозможуваат еднаквост, правда и достоинствен живот за сите. Интерсекционалноста не е само аналитичка рамка, туку етичка заложба за свет без доминација, каде што се препознава и почитува комплексноста на сите борби и идентитети.
Вмрежување – како политички чин на солидарност и заемна поддршка кој ги надминува традиционалните хиерархии на моќ.  Тоа претставува создавање простори на поврзаност, размена и колективна грижа што ја преиспитуваат доминацијата на патријархатот, капитализмот и структурната дискриминација. Вистинското вмрежување е радикален чин на градење сојузништва кои овозможуваат автономија, засилуваат маргинализирани гласови и поттикнуваат трансформативна промена за општество засновано на правда, еднаквост и ослободување.
Заедничарење – распределување на ресурси, идеи и вештини со цел да се овозможат подобри услови и состојба на сите во заедницата, преку заедничко учество во нејзиното креирање. Заедничарењето може да биде креативен и инклузивен процес што го засилува чувството на припадност и соединување меѓу луѓето во заедницата.
Емпатија – Слушање, разбирање, сочувствување и земање предвид на различните искуства, грижи и потреби и обезбедување соодветна реакција.
Интегритет – Чесност, професионализам, одговорност и транспарентност со цел да се донесат промените потребни за постигнување правда.
Телесна автономија – Мое тело – Мој избор! Речиси половина од жените во 57 држави во развој им се негира правото да одлучуваат дали да бараат здравствена заштита, дали да имаат сексуални односи со своите партнер(к)и или да користат контрацепција. Телесната автономија гарантира дека жените и девојчињата имаат контрола врз совите тела, и со тоа се охрабруваат да донесуваат автономно одлуки за себе. Тие добиваат не само во смисла на автономија, туку и преку напредок во здравството и образованието, приходите и безбедноста.
Социјалната правда разбрана како тековната борба за разбивање на системското и економското угнетување при прераспределба на моќта, ресурсите и признавањето правично низ сите идентитети и искуства. Таа борба е вкоренета во интерсекционалноста, феминизмот и сексуалното ослободување, кое го предизвикува хетеро-патријархатот, надмоќ, капитализмот и сите форми на исклучување. Социјалната правда замислува свет каде автономијата, колективната грижа и радикалната солидарност ги заменуваат структурите на доминација, обезбедувајќи историски маргинализираните гласови да ја водат трансформацијата кон достоинство, еднаквост и слобода за сите.
Анти-национализмот е целосно отфрлање на угнетувачките структури на доминација на националната држава, препознавајќи како национализмот ги зајакнува границите, милитаризмот, патријархатот и исклучувачките идентитети. Антинационализмот ги предизввикува начините на кои национализмот ги искористува полот, родот, етникумите, националниот идентитет, сексуалноста и класата за да ги поддржи хиерархиите на моќта. Тоа е посветеност на транснационална солидарност, колективно ослободување и свет надвор од насилството на државите и границите – свет каде што припадноста се дефинира со грижа, взаемна помош и правда, наместо со наметнати идентитети и исклучување.
Недискриминација е основен правен и етички принцип кој гарантира еднаков третман и заштита од неправедно постапување врз основа на пол, род, етничка припадност, раса, релгија, сексуална ориентација, родов идентитет, попреченост, социоекономски статус и други основи. Недискриминацијата не се сведува само на формално еднакви можности, туку подразбира проактивни мерки за разрушување на структурната нееднаквост и елиминирање на историските и системските бариери што ги одржуваат маргинализираните заедници во подредена положба.

ЦЕЛИ

Усогласена, кохерентна и имплементирана легислатива и политика во функција на родовата еднаквост.
Обезбедени доволни и соодветно распределени финансиски и други ресурси за имплементација на законите и политиките.
Функционална, ефективна и ефикасна родова машинерија на национално и локално ниво.
Развиен систем за застапување на родовата еднаквост пред органите на регионално, централно и локално ниво.
Подигање на свеста во врска со постоечката стигматизација и маргинализација на жените и девјочињата во јавниот дискурс.
Генерирана експертиза во функција на јакнење на внатрешните и надворешните капацитети, за унапредување на родовата еднаквост.
Активни заложби за репродуктивно здравје и сексуална слобда преку Сеопфатно сексуално образование.
И покрај специфичноста и различноста во нашата работа, се обврзуваме да ги заштитуваме правата на сите жени, без исклучувачки пристап. Ако секоја една од нас не е слободна, тогаш ниту една од нас не е слободна.
Најсилно се противиме кон вклучување во активности на индивидуалци и групи, давање на нивен легитимитет, јавна поддршка, соработка или институционално преговарање коешто не е во бенефит на погоренаведните групи.
Овој вредносен документ којшто претставува патоказ за нашата работа е од суштинско значење за тоа какви релации ќе градиме меѓу нас, но и како ќе ја позиционираме работата на Платформата пошироко во македонското општество. Било какво прекршување на некоја од горенаведените точки ќе резултира со исклучување на членки од Платформата.

Нема едноставен одговор на прашањето „Какви треба да бидат процесите на реформа во правосудството“. Ако треба да го сведам на една реченица, ќе речам дека треба да бидат такви што нема да остават простор за прашањето „Кој е следен?“
Градењето демократски системи е процес кој почива на градење демократски вредности. Тоа се оние вредности кои не дозволуваат гласно или меѓу редови да се поставуваат прашањата: „Кој е следниот судија кој ќе биде избран за „да памти па да враќа, кога треба и кому треба“?„ – што ќе рече да не си ја врши работата. Или „Кој е следниот јавен обвинител кој ќе биде разрешен затоа што си ја вршел работата и тоа некому не одело во прилог?“.
Според истражувањето на ИРИ за Западниот Балкан во 2024та година, скоро ¼ од граѓаните сметаат дека кај нас најкорумпирано е судството (23%). Во ова сме лидери во регионот ( во другите земји овој процент е помалку од 20%, но кај сите нив исто така предничи судството). Оваа перцепција на граѓаните најмногу (особено пред избори) ја истакнуваат политичките лидери и политичките партии. Ќе речете неспорно, тоа им е работа, и ќе бидете во право се додека не отидете чекор понатаму во истата таа анкета и не видите дека 26% од граѓаните сметаат дека политичките лидери и политичките партии се најкорумпирани. И во ова сме лидери.
И доаѓаме до апсурдна ситуација: субјектите за кои граѓаните сметаат дека се најкорумпирани се најгласни во истакнувањето на корупцијата и повикот на борба против корупцијата на оние кои се втори во редот, а тие вторите се некако молчаливи. Како беше онаа “држете го корумпираниот“ …
Тука веројатно е одговорот на прашањето какви треба да бидат процесите на реформи – ослободени од влијанијата на партиските елити и политичките лидери.
Што би значело ова во практиката:
1. Предлозите за креирање на законската рамка за целокупното функционирање на правосудниот систем треба да дојдат од експертите во областа – академската фела, практичарите, граѓанскиот сектор; да се засновани на истражувања и ослободени од ургентноста на дневната политика да покаже резултати тука, сега и одма. Сегашниот состав на работните групи за менување на Законот за судскиот совет дава верба дека тоа ќе биде така. Таквата тенденција треба да остане за сите закони со кои се уредува работата на правосудните органи.
2. Постапката за донесува на законите треба да биде транспарента и отворена за јавна дебата. И секако ослободена од политичките пазарења чиј дострел е „следниот мандат“. Ре-позиционирањето на системот, правосудниот но не и само тој (можноста за поставување на здрави нозе одамна го пропуштивме), не може и не смее да биде цртица во „То До“ листата на еден мандат, на една коалиција, за одреден рок. Има работи кои се прават за да траат, долго и стабилно. Ова е едната од нив.
3. Клучно за успешноста на овој процес е токму учеството на правосудството. И тука, (валидно) се поставува прашањето како некој, кому јавноста не му верува, сам да си каже како треба да се оправи. При дискутирањето на довербата на јавноста во судството, се потенцира дека само 2% од граѓаните имаат висока доверба. За споредба, степенот на висока доверба во
собранието е 2% (споредба нема). Политичките партии им бегаат за 1 процентен поен. Тие имаат висока доверба од 3%, а Владата има двојно повисока од судството цели 4%. Има народни поговорки за оваа состојба на мерење должина на уши.
4. Подгревањето на недовербата во судството, од истите оние кои исто така уживаат мала доверба ама за којашто вообичаено се зборува еднаш на 4 години, укажува на тоа дека системот на поделба на власта се свел на систем на поделба на интересите – најчесто поделба, или ако сакате трговија, на интересите на олигархијата и политичките елити. И ова не е од сега. И баш затоа што не е од сега треба да запре. Теоретски системското уништување на довербата во судството (но и во академијата, медиумите и слично) е пат кон диктатура. Теоретски ова кај нас не би било можно оти оние кои системски најгласно зборуваат за таа недоверба (и де факто придонесуваат за нејзино намалување) исто така уживаат ниска доверба. Теоретски. Практиката во изминатите 30 години градење демократија и демократски институции ја демантираа теоријата. Покажаа дека спрегата на интересите на партиските елити и сомнителните бизниси е двигател на квази реформите кои направија денеска повторно да зборуваме за реформа на системот.
5. Оттука, процесите на реформа не може да се одвиваат по правилата на квази-реформите. Потребни се нови правила на игра кои ќе го опфатат целокупниот процес на вршење на функциите во правосудството – од специфичната едукација како предуслов до критериумите за одговорност и разрешување како гарант за професионализмот во правосудниот систем. Да, градењето нова, солидна, долготрајна правна рамка бара време, а граѓаните немаат трпение. Разбирливо, ги истрпеа сите жалопојки за неспособноста на претходниците и добрите намери на оние по нив, и додека тие претходните и оние следните се менуваа на избори, песната остана иста.
6. Правосудството мора да биде независно и непристрасно. Систем во кој таа независност и не пристрасност се предмет а пазарење не е систем, барем не демократски. Но, истовремено правосудството треба да биде одговорно – судиите и јавните обвинители треба да одговараат за вршењето на својата работа,. Систем во кој таа одговорност не се спроведува во постапка одредена со закон не е систем, барем на демократски. Оттука, реформите треба да почиваат на
a. Јасно определени услови и постапки за избор, работење и одговорност на републичките совети – судски и јавно обвинителски
b. Точно дефинирани правила и механизми за избор и разрешување на судии и јавни обвинители и правни лекови доколку истите не се во согласност со закон
c. Транспарентност и отчетност во овие процеси – стручната јавност и граѓаните треба да знаат кој се предлага за избор на такви функции, и тоа многу повеќе од флоскулата дека се “истакнатите правници“ (дефиниција на „истакнат правник“ ниту постоела, ниту ќе постои што, веројатно, е еден од проблемите, оти честопати останува нејасно кој со што и во што се истакнал).
7. Но, законите како слово на хартија не го реформираат системот. Да, тие се клучен предуслов, ја определуваат рамката. Но, системот го чинат луѓето. Потребна ни е сериозна промена во менталитетот, во сфаќањата за значењето на функциите на сите чинители на власта и на потребната рамнотежа на поделбата на власта како единствен механизам за демократска контрола. Законите се насоката, луѓето се оние кои ги спроведуваат. И да бидеме искрени, во правосудниот систем има чесни, одговори, стручни луѓе кои треба да се охрабрат да се изборат со оние од нивните редови кои ги немаат тие одлики.
8. Конечно, за правосудниот систем и за реформата на правосудниот систем треба да се зборува и за тоа најмногу треба да зборуваат оние кои го чинат системот. Да расчистиме две -три работи:
a. Судски одлуки се коментираат. Ако некој нешто прави во мое име, имам право критички да го опсервирам и да зборувам за тоа. Секој од нас.
b. Граѓаните не се стручњаци по право. Судиите и јавните обвинители се. Тие се оние кои треба да и ги објаснат постапките на јавноста. И тоа треба да го прават повеќе и почесто. Не смее законодавната и извршната власт да зборуваат повеќе за судската од судската.
c. Граѓаните плаќаат за грешките на правосудниот систем. При тоа, цената е многу поголема од парите од буџетот кои се одлеваат на надомест на штета. Цената е иднината.
За таа иднина, реформите треба да бидат спроведени на начин кој нема да биде од денес за утре…или до следните избори.
Обраќање на проф. др. Неда Здравева, претседателка на Хелсиншкиот  комитет за човекови права, на трибината што ја организираше иницијативата „Кој е следен“ на 13 февруари, 2025 година.