Author: Фондација Метаморфозис

Онлајн рекламите требаат да имаат т.н. (дигитални) отисоци, како би можело да се следи кој плаќа за тие реклами, за или против кого се наменети. А, ваквите отисоци од рекламите не само што треба да содржат што е можно повеќе информации и детали, туку треба и да бидат собрани во соодветни датотеки и како би можело да има поголема транспарентност и би можело истите полесно да се следат. Ова беа некои од заклучоците коишто д-р Магнус Оман, виш советник за политички финансии при Меѓународната фондација за изборни системи (IFES), ги сподели на денешниот брифинг со новинарите во Скопје, организиран од Фондацијата Метаморфозис и IFES, во рамки на проектот „Парите, медиумите и изборите во Северна Македонија“. Д-р Оман даде компаративна перспектива на политичко рекламирање низ светот, како и некои од добрите практики, велејќи:
– Платеното онлајн финансирање, како што е очекувано, претставува најголем дел од политичкото финансирање за време на изборите. На пример, само последните два месеци од минатогодишните претседателски избори со САД беа потрошени 700 милиони долари и тоа само на Мета и Гугл, од вкупните 1.2 милијарди што биле потрошени за онлајн рекламирање за време на кампањата.
Д-р Магнус Оман (Фото: лична архива)
Д-р Оман нагласи дека не треба да се земе една држава како пример и целосно да се препише системот, законот за пријавување на финансиите, особено затоа што, според него, многу од регулаторните рамки и закони доцнат зад новите начини на политичко рекламирање. Тука го издвои примерот на Доналд Трамп кој за претседателските избори имал одвоено помалку средства за политичко рекламирање и повеќе се осврна кон инфлуенсерите и интернет коментаторите.
Токму за ова зборуваше и Емилија Петреска Камењарова од Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги на минатонеделната панел дискусија. Таа посочи дека медиумската регулатива ги опфаќа инфлуенсерите што споделуваат видеа на онлајн платформите со цел да ги информираат, забавуваат или едуцираат корисниците, и од тоа остваруваат економска добивка. А со новиот правилник што Агенцијата треба да го донесе оваа година, ќе се прецизираат критериумите за тоа кои инфлуенсери ќе бидат предмет на законска регулација.
„Доволно е во [изборниот] законик да се спомене онлајн рекламирање“ вели д-р Оман, со што ќе се даде соодветен надзор и со тоа ќе им се даде можност на регулаторните комисии може да го појаснат каков би било начинот на пријавување и известување за средствата на онлајн рекламирањето, што би се сметало како онлајн политичко рекламирање, а што не.
Исто така, тој потенцира дека не се само „државите“, односно политичките субјекти, должни да бидат максимално транспарентни за рекламното финансирање, туку и самите платформи и огласници каде се пласираат овие реклами. Со други зборови, колку средства одвоиле кандидатите, колку и од кого имаат добиено платформите.
Тој потенцира дека ЕУ регулативите дури сега ќе треба да се усогласуваат меѓу земјите членки, особено заради тоа што и самите имаат различни закони за политичко рекламирање. Така, ќе се
мониторираат усогласувањето сите членки посебно, а ЕУ комисија ќе го прави мониторингот во земји кандидати како С. Македонија.
Понатаму, д-р Оман сподели и неколку добри практики што е добро да се применат. Неколку пати беа нагласени т.н. (дигитални) отисоци или imprints, со кои би можело да се следи кој колку плаќа за тие реклами, за или против кого се наменети. Ваквите отисоци би се собирале во некакви датотеки, слично како библиотеките на реклами на Мета и Гугл. Како позитивен пример што наликува на ваков систем беше издвоен „Political Advert Repository“ (Складиште за политички реклами) или PADRE од Јужна Африка.
PADRE всушност e иницијативна на јужноафриканската изборна комисија што цели да ги систематизира токму онлајн и дигиталните политички реклами во лесно достапни библиотеки, кои ќе ја зголемат транспарентноста во изборните процеси.
Фото: Скриншот од јужноафриканската библиотека на политички реклами, PADRE
Иако, како што сподели д-р Оман и како што може да се види од самата веб-страница, библиотеката е празна и допрва треба да се наполни, целта е да се овозможи што полесно и побрзо да се постигне процесот. Ова е втората препорака за добра практика што д-р Оман ја сподели. Тој смета дека овој процес на известување за политичкото рекламно финансирање треба да се направи да биде поедноставен, за да може да биде мониториран.
Последен пример што го сподели д-р Оман е додавање на некаков вид на кодови на самите реклами. Тие кодови би оделе под рекламата и би можеле да се проверат во датотеката како PADRE. Или, пак, кодови кои би имале линк што ќе пренасочи до библиотеките каде што би можело да се види кој стои зад рекламите и колку средства биле платени за нив.

Преземено од Вистиномер

Со задоволство Ве известуваме дека Меѓународната фондација за изборни системи (IFES) во соработка со Метаморфозис организира меѓународна конференција на тема „Кликови, пари и влијание: улогите и одговорностите на онлајн медиумите во изборите“, која ќе се одржи на 4-5 март 2025 година во Хотел Holiday Inn, Скопје.
Овој дводневен настан ќе ги собере на едно место експертите и засегнатите страни за да се дискутира како на изборите да се зајакне транспарентноста и надзорот на платеното политичко рекламирање за време на медиумската кампања, вклучително и на интернет порталите. Сесиите ќе опфатат повеќе теми, вклучувајќи платените политички реклами, институционалните улоги и променливите услови во динамичната дигитална ера; ќе бидат споделени добри практики, технолошки решенија и регулаторни пристапи за да се обезбеди транспарентност, отчетност и точност во надзорот на интернет порталите.

Конференцијата е организирана во рамките на проектот „Пари, медиуми и избори во Северна Македонија“, поддржан од Канцеларијата за надворешни работи, Комонвелт и развој (FCDO) на Владата на Обединетото Кралство.

Фондацијата за интернет и општество „Метаморфозис“ беше дел од работилницата со засегнати страни за имплементација на Националната стратегија за спречување на корупцијата и судир на интереси (2021-2025) и патоказ за развој на нова антикорупциска стратегија (2026-2030) што се одржа на 27 февруари 2025 година, во Скопје. Настанот го орагнизираше Државната комисија за спречување на корупцијата (ДКСК) во соработка со Бирото на Обединетите нации за дрога и криминал (UNDOC) и Регионалната антикорупциска иницијатива (RAI), со поддршка на Австриската агенција за развој и соработка.
Програмската директорка Данче Даниловска-Бајдевска беше говорничка на сесијата „Патот до Новата стратегија“ во чии рамки се дискутираше за временската рамка, приоритетите и предизвиците за исполнувањето на активностите од актуелната Национална стратегија а се разменија и идеи во насока на изготвување на нова квалитетна, јасна и спроведлива Национална стратегија.
На оваа сесија и претходеше сесија во која претставниците на граѓанските организации имаа свои обраќања во однос на рефлексиите од граѓанското општество и приватниот сектор за имплементацијата на Националната стратегија за спречување на корупцијата и судир на интереси 2021–2025, а воедно изнесоа свои предлози и препораки за процесот на изготвување на новата стратегија.
На работилницата учество земаа претставници на граѓанското општество, приватниот сектор и меѓународните организации, како и претставници на државните.

Иницијативата на Фондацијата Метаморфозис за усогласување на нашето законодавство со Законот за дигитални услуги на ЕУ е прифатена од Владата на Република Северна Македонија и вклучена во нејзината Програма за работа за 2025 година.
Усогласувањето на законодавството со Законот за дигитални услуги ќе ги поддржи целите на Северна Македонија за интеграција во ЕУ, ќе ја подобри нејзината дигитална регулаторна рамка и ќе обезбеди побезбедна и попредвидлива дигитална средина за граѓаните и бизнис заедницата.
Оваа одлука претставува признание за напорите на Фондација Метаморфозис во промовирањето на дигиталните права и безбедноста на интернет, како и за важноста на создавање фер и отворена онлајн средина, а од друга страна оди во прилог на целисходноста на консултативниот механизам.
Фондацијата Метаморфозис изработи анализа за подготвеноста на Северна Македонија за усогласување на националното законодавство со Законот за дигитални услуги на ЕУ, која нуди детален преглед на постојната правна рамка, ги идентификува правните празнини и предизвици и дава конкретни препораки што може да послужат како водич за ефективно усогласување.

Безбеден интернет за сите!

Дигиталниот свет носи многу можности, но и предизвици. На Денот на побезбеден интернет ја нагласуваме важноста на дигиталните услуги и нашите права!
Погледнете го видеото и дознајте како Законот за дигитални услуги (DSA) на ЕУ го прави интернетот побезбеден за сите, односно како новите правила на Законот за дигитални услуги нè штитат онлајн – од транспарентност на алгоритмите до борба против дезинформациите.

Заедно можеме да создадеме подобар и побезбеден интернет!

Започна деветиот бран на мерење на отвореноста на извршната и законодавната власт во четири земји од регионот на Западен Балкан, односно Босна и Херцеговина, Северна Македонија, Србија и Црна Гора, преку Индексот на отвореност. Мерењето го спроведува мрежата ACTION SEE – Мрежа за Одговорност, Технологија и Институционална Отвореност во Југоисточна Европа со поддршка на Национален фонд за демократија преку проектот „Искористување на технологијата за промовирање на институционална одговорност и транспарентност“.

Индексот на отвореност претставува композитен показател којшто веќе осум години по ред го определува степенот на отвореност на државните институции од Западен Балкан кон граѓаните и општеството и е создаден со цел да дефинира до кој степен граѓаните од Западен Балкан добиваат погодни и разбирливи информации од институциите.
За да се измери степенот на институционалната отвореност, партнерите од ACTION SEE мрежата, следејќи ги меѓународните стандарди, препораки, како и примери на добри практики, ги мониторираат институциите според посебни квантитативни и квалитативни показатели, како на пример: пристап до информации на официјалните веб страници на институциите, квалитетот на правната рамка за одделни прашања, други извори на информирање на јавноста, објавени податоци за работењето на институцијата, јавните набавки, информации за трошењето на јавни пари, итн.
Врз основа на осмиот бран на мерења кој се спроведе во текот на 2024 година, се изработија публикациите „Процена на доброто владеење на извршната власт во Северна Македонија и во регионот преку Индексот на отвореност“ и „Процена на доброто владеење на законодавната власт во Северна Македонија и регионот преку Индекс на отвореност“ кои даваат детален приказ на отвореноста на одделните институции, и содржат конкретни препораки и чекори за подобрување на отвореноста на истите.

Проектот „Искористување на технологијата за промовирање на институционална одговорност и транспарентност“ го спроведува Центар за демокраска транзиција (Црна Гора) во партнерство со Фондацијата за интернет и општество, „Метаморфозис“, Граѓанско здружение Зошто не? (Босна и Херцеговина) и Партнери за демократски промени Србија (Србија), со финансиска поддршка на Национален фонд за демократија.

Фондацијата Метаморфозис беше дел од петтата годишна конференција „Недела на приватност“, организирана од Партнери за демократски промени Србија (Партнери Србија), што се одржа под слоганот „Приватност за сите“ од 29 до 31 јануари 2025 година во Белград.

Во фокусот на овогодинешната конференција беа заштитата на приватноста и заштитата на податоците, со посебен фокус на заштитата на правата на најранливите, активистите и новинарите.
На 30 јануари 2025 година, пак, беше централниот настан на „Недела на приватност“ со кој беше одбележан и Меѓународниот ден на заштита на личните податоци. За време на централната конференција се дискутираше за синергијата на заштитата на личните податоци и борбата против дискриминацијата, заштитата на дигиталните права на граѓаните надвор од регулаторниот простор на Европската унија и т.н. Бриселски ефект, потоа заштитата на медицинските податоци при развој на модели за вештачка интелигенција и ред други теми.

Програмската директорка на Метаморфозис, Данче Даниловска-Бајдевска, беше модераторка на панелот „Бриселски ефект – Поглед од периферијата“ кој беше посветен на влијанието на европските регулативи, како што се Општата регулатива за заштита на податоци (GDPR), Законот за дигитални услуги (DSA) и Законот за дигитален пазар (DMA), на дигиталниот пазар и на човековите права во земјите надвор од регулаторниот простор на ЕУ. Панелистите во рамките на оваа сесија го анализираа ефектот од овие регулативи, со посебен фокус на механизмите за заштита на правата достапни за граѓаните и предизвиците во нивната примена надвор од ЕУ. За време на дискусијата беа споделени успешни иницијативи за заштита на дигиталните права на граѓаните надвор од ЕУ, како и можностите и предностите за интеграција на Западен Балкан во единствениот дигитален пазар.

Европа не смее да биде малтретирана од индивидуи како што се Маск и Трамп за да слабее спроведувањето на ДСА и ДМА, се вели во отвореното писмо

Европската мрежа за дигитални права – ЕДРИ (EDRi), составена од невладини организации, експерти, поборници и академици кои работат на заштита и унапредување на дигиталните права низ целиот европски континент, испрати отворено писмо до Европската комисија (ЕК) во кое порачува Комисијата да не подлегнува на политичкиот притисок од големите технолошки компании и да го зајакне спроведувањето на Законот за дигитални услуги (ДСА) и Законот за дигитални пазари (ДМА).
Во заедничкото писмо, тие предупредуваат на обидите на технолошките гиганти како „Мета“, „Епл“ и „Х“ да влијаат врз американската администрација под раководство на новиот претседател Доналд Трамп за да ги ослабнат европските регулативи, со што би се загрозиле конкуренцијата, демократијата и безбедноста на корисниците.
Потписниците повикуваат на одлучни мерки против злоупотребите на платформите, особено во однос на конкуренцијата, мешањето од странство, зачувување на медиумскиот плурализам и злоупотребата на лични податоци.
Мрежата, исто така, истакнува дека привременото запирање на спроведувањето на двата закона би значело сериозен чекор назад во напорите за создавање фер дигитален пазар.
Во писмото се критикуваат и најавените промени во модерирањето на содржината на технолошкиот гигант „Мета“ во сопственост на Марк Закерберг, кои, според нив, можат да доведат до засилено ширење на штетна содржина.
Особено загрижувачка, според писмото, е моќта што платформите како „Х“ (поранешен „Твитер“) ја користат за ширење антидемократска пропаганда и политичка манипулација.
Мрежата ЕДРИ ја повикува ЕУ не само да остане доследна во спроведувањето на законите, туку и да инвестира во развој на независна, децентрализирана дигитална сфера која нема да зависи од корпоративни интереси.
Фондацијата Метаморфозис, од која дел е и Новинската агенција Мета.мк, е членка на мрежата ЕДРИ и е потписник на писмото.
Писмото го пренесуваме во целост:

Почитувана претседателке фон дер Лајен,
Почитувана извршна потпретседателке Рибера,
Почитувана извршна потпретседателке Виркунен,
Ние, долупотпишаните граѓански организации, синдикати и бизниси, Ве повикуваме да се спротивставите на политичкиот притисок од големите технолошки компании и да дадете приоритет на смела акција за да ја заштитиме нашата демократија и нашата економија. Доколку ЕУ сака да го зачува својот суверенитет, не смее да го прекине или ослабне спроведувањето на правилата.
Со зголемена загриженост забележавме како извршните директори на големите американски технолошки компании наизменично се обидуваат да ѝ се додворат на администрацијата на Трамп, делумно за да ја мобилизираат против правилата на ЕУ како што се Законот за дигитални пазари (ДМА), политиката на конкуренција и Законот за дигитални услуги (ДСА).
Извршниот директор на „Мета“, Марк Закерберг, јавно изјави дека компанијата ќе се обиде да соработува со претседателот Трамп за да ги поткопа законите на ЕУ, директно насочувајќи се кон Законот за дигитални услуги, но и спроведувањето на политиката на конкуренција. Исто така, извршниот директор на „Епл“, Тим Кук, наводно директно побарал од Трамп да го поштеди од казните наметнати од ЕУ по истрагата за државна помош.
Ни претставува олеснување тоа што останувате целосно посветени на строгата примена на ДСА и ДМА и на спроведувањето на овие правила онаму каде што компаниите не се придржуваат до нив во целост, откако извештаите за печат укажаа дека Комисијата размислувала привремено да ги прекине тековните истраги.
Долупотпишаните организации повторно најстрого нагласуваат дека спроведувањето на ДСА, ДМА и политиката на конкуренција е од суштинско значење за заштита на луѓето од најлошите злоупотреби на интернет, за заштита на нашите демократии од мешање од странство, за создавање можности за европските иноватори, за зачувување на медиумскиот плурализам и ограничување на опасната политичка и пазарна моќ што денес ја поседуваат големите технолошки компании. Повторно ја изјавуваме нашата поддршка за службите на Комисијата кои секојдневно ја вршат работата на спроведување и Ве повикуваме да донесете смели одлуки врз основа на нивните проценки.
Сепак, ова време покажува повеќе од кога било порано дека за да се контролира големата технологија, ЕУ исто така треба да инвестира во технологија која овозможува поразновидна и децентрализирана дигитална јавна сфера.
Привремениот прекин на спроведувањето на правилата би значело признавање пораз во Вашата работа да ја направите дигиталната сфера фер и безбедна

Извршните директори на големите технолошки компании се обидуваат да се додворат на американската администрација, што не е изненадување. Всушност, големите технолошки компании ја постигнале својата огромна доминација на пазарот делумно преку користењето на нивната моќ за да избегнат почитување на законите како што се заштитата на податоците и политиката на конкуренција во минатото. Сите тие силно лобирале против употребата на алатките за конкуренција на ЕУ и Законот за дигитални пазари, од самиот почеток на дискусиите околу предлогот. „Епл“ и „Мета“ исто така се обидоа да го блокираат спроведувањето на Законот за дигитални пазари со правни постапки против Комисијата која го довела во прашање нивниот статус на „дигитален чувар“.
Сега, извршните директори на големите технолошки компании, настојуваат да ја мобилизираат администрацијата на Трамп со цел да ја заштитат способноста да ги искористат корисниците и бизнисите кои зависат од нив, вклучувајќи ги и развивачите на апликации, публикувачите, огласувачите и други, дури ги задушуваат потенцијалните конкуренти. Оваа експлоатација не само што создаде неправедна дигитална економија, директно влијаеше и врз динамиката и плурализмот на економијата во Европа.
Повторно воведување на конкурентност, праведност и можност за избор на дигиталниот пазар, ќе биде тешка задача. Ако привремено го прекинеме или го ослабнеме спроведувањето на правилата, ризикуваме да го направиме тоа невозможно.
Европа не смее да биде малтретирана од индивидуи како што се Маск и Трамп за да слабее спроведувањето на ДСА и ДМА

Истовремено, постапките преземени од „Х“ и „Мета“ се силен потсетник за тоа колку е ранлива Европа во поглед на зависноста од најголемите платформи на интернет.
Веќе некое време, „Х“ особено ги прекршува обврските според ДСА, како што се нагласува во прелиминарните наоди на Комисијата. Начинот на кој Маск и неговите олигаршки сојузници ја користат платформата за антидемократска политичка пропаганда, лаги и насочено вознемирување е сериозна закана за демократијата и политичкиот дискурс во Европа. Ние сме длабоко загрижени поради моќта што сега ја користат преку алгоритмичка машина за манипулација поддржана од социјалните медиуми на „Х“.
„Мета“ неодамна најави големо ублажување на пристапот кон модерирање содржини на нивните платформи. Оваа промена ги укинува некои од најосновните заштити на човековите права, недвосмислено дозволувајќи напад врз маргинализираните заедници и охрабрувајќи ги екстремистите. Иако овие промени беа најавени да се применат прво меѓу корисниците во САД, „Фејсбук“, „Инстаграм“и „Тредс“се глобални платформи. Содржината на англиски јазик од САД неизбежно ќе биде видена и споделена од страна на корисниците во Европската економска зона и голема е веројатноста дека ќе ги доживеат последиците од оваа деградација на модерирање на содржината. Тие со право ќе се запрашаат како Законот за дигитални услуги ги штити.
Сега е време да се зајакне технолошкиот суверенитет на ЕУ

Ова не е судир помеѓу ЕУ и САД, туку напад од големите технолошки компании врз сите други.
Затоа, денес Ве молиме за смело политичко лидерство, не само да се спротивставите на малтретирањето од големите технолошки фирми, туку и да дадете приоритет на цврсто спроведување на дигиталниот правилник. Покрај тоа, Ве повикуваме да инвестирате во разновидна и децентрализирана дигитална сфера која е дел од суверените дигитални заедници и не е во сопственост и управувана од сопственички технолошки корпорации, без оглед на тоа каде се наоѓаат.
Срдечно,
‘NEVER AGAIN’ Association, Полска
Access Now, Global
AlgorithmWatch, Германија
Aspiration, САД
Avaaz, Global
Balanced Economy Project, Global
Bürgerbewegung Finanzwende, Германија
Center for Countering Digital Hate, САД/ОК
Corporate Europe Observatory, ЕУ
Commons Network, Холандија
Cryptee, Естонија
Danes je nov dan, Словенија
Defend Democracy, Холандија/Белгија
Democracy Reporting International (DRI), Global,
Digital Action, Global
Digitale Gesellschaft, Швајцарија
Državljan D / Citizen D, Словенија
EKŌ, САД
European Public Services Union (EPSU), ЕУ
European Digital Rights (EDRi), ЕУ
FEMNET, Германија
Germanwatch e.V., Германија
Goliathwatch, Германија
Gong, Хрватска
Homo Digitalis, Грција
Irish Council for Civil Liberties, Ирска
Lobbycontrol, Германија
Matrix.org Foundation, ОК
Фондација Метаморфозис, Северна Македонија
Nextcloud, Германија
Open Markets Institute, САД
Panoptykon Foundation, Полска
People vs Big Tech, Global,
Politiscope, Хрватска
Rebalance Now, Германија
SHARE Foundation, Србија
SOMO, Холандија
The Good Lobby, ЕУ
The London Story, Белгија / Холандија
Transnational Institute (TNI), Холандија
Vrijschrift.org, Холандија
Xnet, Institute for Democratic Digitalisation, Шпанија