Author: Фондација Метаморфозис

Започна деветиот бран на мерење на отвореноста на извршната и законодавната власт во четири земји од регионот на Западен Балкан, односно Босна и Херцеговина, Северна Македонија, Србија и Црна Гора, преку Индексот на отвореност. Мерењето го спроведува мрежата ACTION SEE – Мрежа за Одговорност, Технологија и Институционална Отвореност во Југоисточна Европа со поддршка на Национален фонд за демократија преку проектот „Искористување на технологијата за промовирање на институционална одговорност и транспарентност“.

Индексот на отвореност претставува композитен показател којшто веќе осум години по ред го определува степенот на отвореност на државните институции од Западен Балкан кон граѓаните и општеството и е создаден со цел да дефинира до кој степен граѓаните од Западен Балкан добиваат погодни и разбирливи информации од институциите.
За да се измери степенот на институционалната отвореност, партнерите од ACTION SEE мрежата, следејќи ги меѓународните стандарди, препораки, како и примери на добри практики, ги мониторираат институциите според посебни квантитативни и квалитативни показатели, како на пример: пристап до информации на официјалните веб страници на институциите, квалитетот на правната рамка за одделни прашања, други извори на информирање на јавноста, објавени податоци за работењето на институцијата, јавните набавки, информации за трошењето на јавни пари, итн.
Врз основа на осмиот бран на мерења кој се спроведе во текот на 2024 година, се изработија публикациите „Процена на доброто владеење на извршната власт во Северна Македонија и во регионот преку Индексот на отвореност“ и „Процена на доброто владеење на законодавната власт во Северна Македонија и регионот преку Индекс на отвореност“ кои даваат детален приказ на отвореноста на одделните институции, и содржат конкретни препораки и чекори за подобрување на отвореноста на истите.

Проектот „Искористување на технологијата за промовирање на институционална одговорност и транспарентност“ го спроведува Центар за демокраска транзиција (Црна Гора) во партнерство со Фондацијата за интернет и општество, „Метаморфозис“, Граѓанско здружение Зошто не? (Босна и Херцеговина) и Партнери за демократски промени Србија (Србија), со финансиска поддршка на Национален фонд за демократија.

Фондацијата Метаморфозис беше дел од петтата годишна конференција „Недела на приватност“, организирана од Партнери за демократски промени Србија (Партнери Србија), што се одржа под слоганот „Приватност за сите“ од 29 до 31 јануари 2025 година во Белград.

Во фокусот на овогодинешната конференција беа заштитата на приватноста и заштитата на податоците, со посебен фокус на заштитата на правата на најранливите, активистите и новинарите.
На 30 јануари 2025 година, пак, беше централниот настан на „Недела на приватност“ со кој беше одбележан и Меѓународниот ден на заштита на личните податоци. За време на централната конференција се дискутираше за синергијата на заштитата на личните податоци и борбата против дискриминацијата, заштитата на дигиталните права на граѓаните надвор од регулаторниот простор на Европската унија и т.н. Бриселски ефект, потоа заштитата на медицинските податоци при развој на модели за вештачка интелигенција и ред други теми.

Програмската директорка на Метаморфозис, Данче Даниловска-Бајдевска, беше модераторка на панелот „Бриселски ефект – Поглед од периферијата“ кој беше посветен на влијанието на европските регулативи, како што се Општата регулатива за заштита на податоци (GDPR), Законот за дигитални услуги (DSA) и Законот за дигитален пазар (DMA), на дигиталниот пазар и на човековите права во земјите надвор од регулаторниот простор на ЕУ. Панелистите во рамките на оваа сесија го анализираа ефектот од овие регулативи, со посебен фокус на механизмите за заштита на правата достапни за граѓаните и предизвиците во нивната примена надвор од ЕУ. За време на дискусијата беа споделени успешни иницијативи за заштита на дигиталните права на граѓаните надвор од ЕУ, како и можностите и предностите за интеграција на Западен Балкан во единствениот дигитален пазар.

Европа не смее да биде малтретирана од индивидуи како што се Маск и Трамп за да слабее спроведувањето на ДСА и ДМА, се вели во отвореното писмо

Европската мрежа за дигитални права – ЕДРИ (EDRi), составена од невладини организации, експерти, поборници и академици кои работат на заштита и унапредување на дигиталните права низ целиот европски континент, испрати отворено писмо до Европската комисија (ЕК) во кое порачува Комисијата да не подлегнува на политичкиот притисок од големите технолошки компании и да го зајакне спроведувањето на Законот за дигитални услуги (ДСА) и Законот за дигитални пазари (ДМА).
Во заедничкото писмо, тие предупредуваат на обидите на технолошките гиганти како „Мета“, „Епл“ и „Х“ да влијаат врз американската администрација под раководство на новиот претседател Доналд Трамп за да ги ослабнат европските регулативи, со што би се загрозиле конкуренцијата, демократијата и безбедноста на корисниците.
Потписниците повикуваат на одлучни мерки против злоупотребите на платформите, особено во однос на конкуренцијата, мешањето од странство, зачувување на медиумскиот плурализам и злоупотребата на лични податоци.
Мрежата, исто така, истакнува дека привременото запирање на спроведувањето на двата закона би значело сериозен чекор назад во напорите за создавање фер дигитален пазар.
Во писмото се критикуваат и најавените промени во модерирањето на содржината на технолошкиот гигант „Мета“ во сопственост на Марк Закерберг, кои, според нив, можат да доведат до засилено ширење на штетна содржина.
Особено загрижувачка, според писмото, е моќта што платформите како „Х“ (поранешен „Твитер“) ја користат за ширење антидемократска пропаганда и политичка манипулација.
Мрежата ЕДРИ ја повикува ЕУ не само да остане доследна во спроведувањето на законите, туку и да инвестира во развој на независна, децентрализирана дигитална сфера која нема да зависи од корпоративни интереси.
Фондацијата Метаморфозис, од која дел е и Новинската агенција Мета.мк, е членка на мрежата ЕДРИ и е потписник на писмото.
Писмото го пренесуваме во целост:

Почитувана претседателке фон дер Лајен,
Почитувана извршна потпретседателке Рибера,
Почитувана извршна потпретседателке Виркунен,
Ние, долупотпишаните граѓански организации, синдикати и бизниси, Ве повикуваме да се спротивставите на политичкиот притисок од големите технолошки компании и да дадете приоритет на смела акција за да ја заштитиме нашата демократија и нашата економија. Доколку ЕУ сака да го зачува својот суверенитет, не смее да го прекине или ослабне спроведувањето на правилата.
Со зголемена загриженост забележавме како извршните директори на големите американски технолошки компании наизменично се обидуваат да ѝ се додворат на администрацијата на Трамп, делумно за да ја мобилизираат против правилата на ЕУ како што се Законот за дигитални пазари (ДМА), политиката на конкуренција и Законот за дигитални услуги (ДСА).
Извршниот директор на „Мета“, Марк Закерберг, јавно изјави дека компанијата ќе се обиде да соработува со претседателот Трамп за да ги поткопа законите на ЕУ, директно насочувајќи се кон Законот за дигитални услуги, но и спроведувањето на политиката на конкуренција. Исто така, извршниот директор на „Епл“, Тим Кук, наводно директно побарал од Трамп да го поштеди од казните наметнати од ЕУ по истрагата за државна помош.
Ни претставува олеснување тоа што останувате целосно посветени на строгата примена на ДСА и ДМА и на спроведувањето на овие правила онаму каде што компаниите не се придржуваат до нив во целост, откако извештаите за печат укажаа дека Комисијата размислувала привремено да ги прекине тековните истраги.
Долупотпишаните организации повторно најстрого нагласуваат дека спроведувањето на ДСА, ДМА и политиката на конкуренција е од суштинско значење за заштита на луѓето од најлошите злоупотреби на интернет, за заштита на нашите демократии од мешање од странство, за создавање можности за европските иноватори, за зачувување на медиумскиот плурализам и ограничување на опасната политичка и пазарна моќ што денес ја поседуваат големите технолошки компании. Повторно ја изјавуваме нашата поддршка за службите на Комисијата кои секојдневно ја вршат работата на спроведување и Ве повикуваме да донесете смели одлуки врз основа на нивните проценки.
Сепак, ова време покажува повеќе од кога било порано дека за да се контролира големата технологија, ЕУ исто така треба да инвестира во технологија која овозможува поразновидна и децентрализирана дигитална јавна сфера.
Привремениот прекин на спроведувањето на правилата би значело признавање пораз во Вашата работа да ја направите дигиталната сфера фер и безбедна

Извршните директори на големите технолошки компании се обидуваат да се додворат на американската администрација, што не е изненадување. Всушност, големите технолошки компании ја постигнале својата огромна доминација на пазарот делумно преку користењето на нивната моќ за да избегнат почитување на законите како што се заштитата на податоците и политиката на конкуренција во минатото. Сите тие силно лобирале против употребата на алатките за конкуренција на ЕУ и Законот за дигитални пазари, од самиот почеток на дискусиите околу предлогот. „Епл“ и „Мета“ исто така се обидоа да го блокираат спроведувањето на Законот за дигитални пазари со правни постапки против Комисијата која го довела во прашање нивниот статус на „дигитален чувар“.
Сега, извршните директори на големите технолошки компании, настојуваат да ја мобилизираат администрацијата на Трамп со цел да ја заштитат способноста да ги искористат корисниците и бизнисите кои зависат од нив, вклучувајќи ги и развивачите на апликации, публикувачите, огласувачите и други, дури ги задушуваат потенцијалните конкуренти. Оваа експлоатација не само што создаде неправедна дигитална економија, директно влијаеше и врз динамиката и плурализмот на економијата во Европа.
Повторно воведување на конкурентност, праведност и можност за избор на дигиталниот пазар, ќе биде тешка задача. Ако привремено го прекинеме или го ослабнеме спроведувањето на правилата, ризикуваме да го направиме тоа невозможно.
Европа не смее да биде малтретирана од индивидуи како што се Маск и Трамп за да слабее спроведувањето на ДСА и ДМА

Истовремено, постапките преземени од „Х“ и „Мета“ се силен потсетник за тоа колку е ранлива Европа во поглед на зависноста од најголемите платформи на интернет.
Веќе некое време, „Х“ особено ги прекршува обврските според ДСА, како што се нагласува во прелиминарните наоди на Комисијата. Начинот на кој Маск и неговите олигаршки сојузници ја користат платформата за антидемократска политичка пропаганда, лаги и насочено вознемирување е сериозна закана за демократијата и политичкиот дискурс во Европа. Ние сме длабоко загрижени поради моќта што сега ја користат преку алгоритмичка машина за манипулација поддржана од социјалните медиуми на „Х“.
„Мета“ неодамна најави големо ублажување на пристапот кон модерирање содржини на нивните платформи. Оваа промена ги укинува некои од најосновните заштити на човековите права, недвосмислено дозволувајќи напад врз маргинализираните заедници и охрабрувајќи ги екстремистите. Иако овие промени беа најавени да се применат прво меѓу корисниците во САД, „Фејсбук“, „Инстаграм“и „Тредс“се глобални платформи. Содржината на англиски јазик од САД неизбежно ќе биде видена и споделена од страна на корисниците во Европската економска зона и голема е веројатноста дека ќе ги доживеат последиците од оваа деградација на модерирање на содржината. Тие со право ќе се запрашаат како Законот за дигитални услуги ги штити.
Сега е време да се зајакне технолошкиот суверенитет на ЕУ

Ова не е судир помеѓу ЕУ и САД, туку напад од големите технолошки компании врз сите други.
Затоа, денес Ве молиме за смело политичко лидерство, не само да се спротивставите на малтретирањето од големите технолошки фирми, туку и да дадете приоритет на цврсто спроведување на дигиталниот правилник. Покрај тоа, Ве повикуваме да инвестирате во разновидна и децентрализирана дигитална сфера која е дел од суверените дигитални заедници и не е во сопственост и управувана од сопственички технолошки корпорации, без оглед на тоа каде се наоѓаат.
Срдечно,
‘NEVER AGAIN’ Association, Полска
Access Now, Global
AlgorithmWatch, Германија
Aspiration, САД
Avaaz, Global
Balanced Economy Project, Global
Bürgerbewegung Finanzwende, Германија
Center for Countering Digital Hate, САД/ОК
Corporate Europe Observatory, ЕУ
Commons Network, Холандија
Cryptee, Естонија
Danes je nov dan, Словенија
Defend Democracy, Холандија/Белгија
Democracy Reporting International (DRI), Global,
Digital Action, Global
Digitale Gesellschaft, Швајцарија
Državljan D / Citizen D, Словенија
EKŌ, САД
European Public Services Union (EPSU), ЕУ
European Digital Rights (EDRi), ЕУ
FEMNET, Германија
Germanwatch e.V., Германија
Goliathwatch, Германија
Gong, Хрватска
Homo Digitalis, Грција
Irish Council for Civil Liberties, Ирска
Lobbycontrol, Германија
Matrix.org Foundation, ОК
Фондација Метаморфозис, Северна Македонија
Nextcloud, Германија
Open Markets Institute, САД
Panoptykon Foundation, Полска
People vs Big Tech, Global,
Politiscope, Хрватска
Rebalance Now, Германија
SHARE Foundation, Србија
SOMO, Холандија
The Good Lobby, ЕУ
The London Story, Белгија / Холандија
Transnational Institute (TNI), Холандија
Vrijschrift.org, Холандија
Xnet, Institute for Democratic Digitalisation, Шпанија

Експертот Сем Пауер откри дека државното финансирање на медиумите за време на предизборната кампања не е целосно пропорционално
РСМ, има неколку начини како да се спречи корупцијата во финансирањето на онлајн медиумите со државни пари

Британскиот експерт за финансирање избори и предавач на Универзитетот во Бристол, Сем Пауер, денеска на брифинг со новинарите во Скопје, организиран од Фондацијата Метаморфозис и Меѓународната фондација за изборни системи (IFES), ги презентираше главните наоди од проектот „Парите, медиумите и изборите во Северна Македонија, пишува Порталб.мк.
Експертот Сем Пауер откри дека државното финансирање на медиумите за време на предизборната кампања не е целосно пропорционално. Според него, има слаб регулаторен надзор, транспарентен во теорија, но не и во пракса.
„Во многу области Северна Македонија е усогласена со стандардите на ЕУ, но не и во случајот со индиректното државно финансирање преку платеното политичко рекламирање. Финансирањето на медиумите преку државните фондови е слично на системите на земјите како Бутан, Кенија, Перу и Тајланд“, објасни Пауер, истакнувајќи ги земјите каде рекламирањето е забрането: Бразил, Коморските Острови и Швајцарија, или земјите како Шпанија и Обединетото Кралство кои обезбедуваат бесплатно време за емитување.
Во моментов во Северна Македонија не постои посебно тело за надзор над онлајн порталите. Затоа, Пауер смета дека, ако им дадеме на луѓето можност да се однесуваат коруптивно, не треба да се чудиме кога ќе го направат тоа.
„Голема е веројатноста дека државните средства ќе бидат злоупотребени од политичарите во врска со онлајн порталите. Парите се суштински, но тие имаат моќ да ја искриват демократијата“, рече Пауер.
Врз основа на неговите наоди експертот Пауер наведе 11 препораки врз основа на кои тој има за цел да ја регулира транспарентноста на финансирањето на медиумите за време на изборите:
1. Да се разгледаат критериумите за распределба за добивање на (директна и индиректна) државна поддршка, за таа да биде поврзана со гласовите и местата обезбедени на претходните избори, во согласност со стандардите на ЕУ.
2. Да се ​​обезбеди навремена распределба на средствата и транспарентност на методологијата за распределба на средствата и да се назначи тело одговорно за исплатите.
3. За да се спречи етаблираните политички партии да станат премногу доминантни, официјалните емитувања (офлајн и онлајн) треба да се балансираат според ирскиот модел.
4. Да се назначи тело (најверојатно АВМУ) за следење на активноста на онлајн порталите и обезбедување усогласеност со правилата
5. Не треба да има заеднички одговорности за надзор и секоја организација во регулаторниот екосистем треба да има дефинирана улога во надзорот на елементите на изборното/политичкото финансирање.
6. Консолидација и усогласување на регулаторната одговорност помеѓу АВМУ, ДКСК, ДИК и ДЗР.
7. Градење на интегритетот на изборниот процес преку инвестирање во вистинските ресурси во регулаторниот екосистем.
8. Препорака за градење транспарентност во политичкиот систем на Северна Македонија и ставање на располагање на плаќањата за изборни расходи во форма на лесно пребарлива и ажурирана база на податоци
9. На подолг временски рок, спроведување на некаква форма на родово специфични мандати за тоа како партиите ги користат јавните фондови – дали со наложување одреден процент да се посвети на промовирање на жени кандидатки, со барање дел од средствата да се наменети за промовирање на жени кандидатки, или преку нудење на соодветни стимулации.
10. Измена на Изборниот законик со цел изрично да се забрани говорот на омраза во платеното политичко рекламирање.
11. Воведување на одредби во Законот за финансирање на политичките партии за да се обезбеди правична распределба на средствата за инклузивни кампањи.
Потсетуваме дека Фондацијата Метаморфозис ги истражуваше јавните фондови за изборните кампањи на онлајн порталите. Истражувањето е спроведено на 30 избрани онлајн информативни портали, што е повеќе од 10% од вкупниот број на регистрираните веб-страни (251) до Државната изборна комисија за платено политичко рекламирање. Во периодот од 15 април до 10 мај 2024 година предмет на мониторинг биле вкупно 13.645 написи за изборите.
Истражувањето покажа дека повеќето од мониторираните портали биле фокусирани на главните парламентарни партии/коалиции, додека пак известувањето за помалите партии било ограничено.
Наодите од истражувањето укажуваат дека системот на директно државно финансирање на онлајн информативните портали може да се преиспита или, доколку остане таков каков што е, во законодавството треба да се воведат јасни и објективни критериуми за да може да се гарантира транспарентност и одговорност, како на пример во одредувањето на подобноста на информациите на онлајн информативните портали, како и во користењето на државните пари за платено политичко рекламирање.
Во истражувањето се препорачува и зајакнување на професионалните стандарди за новинарите преку поддршка за истражувачкото и аналитичкото известување преку специјализирани програми за обука на новинарите за напредни истражувачки вештини, етички упатства и најдобри практики во истражувачкото новинарство.
Преземено од Мета.мк

Во рамки на проектот „Користење на технологија за промовирање на институционална отчетност и транспарентност“ финансиран од Националниот фонд за демократија, Фондација Метаморфозис објавува повик за доставување на понуди за мониторирање на отвореноста на извршната и законодавната власт во Република Северна Македонија преку Индексот на отвореност.
Предмет на набавката е мониторирање на отвореноста на извршната и законодавната власт во Република Северна Македонија преку Индексот на отвореност. Целта на мониторирањето е утврдување на почитувањето на принципите на отвореност на извршната и законодавната власт во Република Северна Македонија преку методологијата на Индексот на отвореност.
Целосниот повик, заедно со сите детали, условите и начинот на пријавување, можете да го најдете во продолжение: Повик за понуди
Формуларот за финансиска понуда можете да го најдете на овој линк: Прилог 1.
Сите барања за појаснувања на тендерската документација може да се испратат на е-пошта: mila@metamorphosis.org.mk, најдоцна до 23.01.2025 година.

На 16 јануари 2025 година, во Скопје, во организација на Фондацијата за интернет и општество Метаморфозис, се одржа работилницата „Што претставува и зошто е важен Законот за дигитални услуги на ЕУ?“, наменета за граѓански организации и медиуми, а во рамките на проектот „Интеграција на Западен Балкан во единствениот дигитален пазар на ЕУ“.

фото: Мета.мк
Во Западен Балкан, усогласувањето со Законот за дигитални услуги (Digital Services Act – DSA) на Европската Унија е клучно за создавање побезбеден онлајн простор. Земјите веќе работат на усогласувањето, а владите, граѓанскиот сектор и технолошките компании мора да соработуваат за да изградат регионален пристап кој ги зајакнува дигиталните права и ги почитува демократските вредности.
Говорничките Данче Даниловска-Бајдевска, директор на програми во Фондација Метаморфозис и Деспина Ковачевска, медиа мониторинг специјалист, дадоа преглед на европскиот Закон за дигитални услови, зборуваа за неговата улога во заштитата на фундаменталните права и борбата против говорот на омраза и дезинформациите, но и за влијанието на законот на граѓанските организации и медиумите.

фото: Мета.мк
фото: Мета.мк

„Станува збор за сет на правила кои ги штитат корисниците, го поттикнуваат демократскиот напредок и ја зајакнуваат довербата во дигиталните услуги. Со овој закон, Европската Унија поставува глобален стандард за праведен и сигурен интернет за сите. Според некои политичари во Брисел, DSA ќе внесе ред во дигиталниот ‘Див Запад’. Затоа е важно да се разбере што содржи овој закон на ЕУ“, истакнаа говорничките на работилницата. На настанот беа презентирани и наодите од анализата за влијанието на Законот за дигитални услуги на ЕУ на правната рамка во Северна Македонија.
Според анализата, најзначајниот национален документ што го појаснува усогласувањето на националното законодавство со регулативите и политиките на ЕУ е Националната програма за усвојување на правото на ЕУ (НПАА).

За усогласување со DSA, сепак, ќе биде потребна координирана работа на неколку министерства и усогласување на повеќе македонски закони, како законите за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, за медиуми, за електронски комуникации, за заштита на личните податоци, за електронска трговија, за спречување и заштита од дискриминација и многу други.
Проектот „Интеграција на Западен Балкан во единствениот дигитален пазар на ЕУ“ има за цел да ги унапреди стандардите за дигитални права во регионот на Западен Балкан и да придонесе за негова успешна интеграција во единствениот дигитален пазар. Оваа иницијатива претставува заеднички напор за справување со нееднаквите стандарди за дигитални права во земјите од Западен Балкан преку пристап на вклучување на повеќе засегнати страни за да се постигнат значајни промени. Проектот е финансиран од Фондациите Отворено општество – Западен Балкан, а го спроведуваат Партнери Србија (Србија), Фондација Метаморфозис (Северна Македонија), Зошто не? (Босна и Херцеговина), НВО 35 mm (Црна Гора), Women in TechKosovo (Косово) и Институт за демократија и медијација (Албанија).

Меѓународната мрежа за проверка на факти (International Fact-Checking Network) објави отворено писмо до Марк Закерберг, сопственикот на технолошката компанија „Мета“ од која дел се социјалните мрежи Фејсбук, Инстаграм и Тредс, а во врска со неодамнешната изјава на Закерберг дека ќе ја укине програмата за проверка на факти во САД.
Во писмото, Мрежата потсетува дека целта на програмата, во која учествуваат независни и строго проверени организации, е да ја намали видливоста на невистинитите содржини без да ги цензурира. Според новинарите, ваквиот пристап придонесе корисниците да имаат посигурни информации, што е во согласност со основните вредности на слободата на говорот.
Во реакцијата се додава дека укинувањето на програмата може да го зголеми ширењето на дезинформации, особено во политички чувствителни моменти.
„Вашите коментари сугерираат дека проверувачите на факти биле одговорни за цензурата, иако Мета никогаш не им даде овластување да отстрануваат содржини или профили. Луѓето онлајн често ги обвинуваа и малтретираа проверувачите на факти за постапките на Мета. Вашите неодамнешни коментари несомнено ќе ги поттикнат ваквите перцепции. Но, реалноста е дека вработените во Мета одлучуваа дали содржината, која проверувачите ја означиле како лажна, треба да биде со намален досег или да биде етикетирана“, стои во писмото.
Фондацијата Метаморфозис е потписник на писмото и е дел од Меѓународната мрежа за проверка на факти.
Отвореното писмо го пренесуваме во целост:

Почитуван г. Закерберг,
Пред девет години, ви пишавме за реалните штети предизвикани од лажни информации на Фејсбук. Како одговор, Мета создаде програма за проверка на факти која помогна да се заштитат милиони корисници од измами и теории на заговор. Оваа недела, објавивте дека ќе ја укинете програмата во Соединетите Американски Држави поради загриженост за „преголема цензура“ – одлука која го загрозува речиси деценискиот напредок во промовирањето на точни информации онлајн.
Програмата која започна во 2016 година беше значаен чекор напред во поттикнувањето на фактичката точност онлајн. Им помогна на луѓето да имаат позитивно искуство на Фејсбук, Инстаграм и Тредс, намалувајќи го ширењето на лажни и манипулативни информации во нивните содржини. Ние веруваме – а и податоците покажуваат – дека повеќето луѓе на социјалните мрежи бараат доверливи информации за да донесат одлуки за своите животи и да имаат добри интеракции со своите пријатели и семејства. Целта беше да се информираат корисниците за лажни информации за да се успори нивното ширење, без да се цензурираат. Проверувачите на факти силно ја поддржуваат слободата на изразување и тоа го кажавме неколку пати, вклучително и во минатогодишното Сараевско соопштение. Слободата да се каже зошто нешто не е вистина е исто така слобода на говор.
Но, вие велите дека програмата станала „алатка за цензура“ и дека „проверувачите на факти биле премногу политички пристрасни и уништиле повеќе доверба отколку што создале, особено во САД“. Ова е неточно, и сакаме да појасниме, и во денешниот контекст и за историски записи.
Мета бараше сите партнери за проверка на факти да ги исполнуваат строгите стандарди за непристрасност преку верификација од страна на Меѓународната мрежа за проверка на факти. Ова значеше дека не смеат да имаат никакви врски со политички партии или кандидати, ниту пак да се залагаат за политики, и дека мораат да се придржуваат до непристрасност и транспарентност. Секој медиум годишно подлежеше на ригорозна верификација, вклучувајќи независна оценка и проверка од колеги. Мета доследно ги фалеше овие стандарди како ригорозни и ефикасни. Пред само една година, Мета ја прошири програмата и на Тредс.
Вашите коментари сугерираат дека проверувачите на факти биле одговорни за цензурата, иако Мета никогаш не им даде овластување да отстрануваат содржини или профили. Луѓето онлајн често ги обвинуваа и малтретираа проверувачите на факти за постапките на Мета. Вашите неодамнешни коментари несомнено ќе ги поттикнат ваквите перцепции. Но, реалноста е дека вработените во Мета одлучуваа дали содржината која проверувачите ја означиле како лажна треба да биде со намален досег или да биде етикетирана. Неколку проверувачи низ годините ѝ предложија на Мета како да ги подобри овие етикети за да бидат помалку наметливи и да избегнат дури и изглед на цензура, но Мета никогаш не ги послуша таквите предлози. Дополнително, Мета ги изземаше политичарите и политичките кандидати од проверка како претпазлива мерка, дури и кога тие ширеа познати невистини. Проверувачите, пак, велеа дека политичарите треба да се проверуваат како и сите други.
Низ годините, Мета обезбедуваше само ограничени информации за резултатите од програмата, иако проверувачите и независните истражувачи постојано бараа повеќе податоци. Но, од она што можевме да го видиме, програмата беше ефективна. Истражувањата покажаа дека етикетите за проверка на факти го намалуваа верувањето и споделувањето на лажни информации. И во вашето сопствено сведочење пред Конгресот, се фалевте за „водечката програма за проверка на факти во индустријата“ на Мета.
Рековте дека планирате да започнете програма „Белешки на заедницата“ (Community Notes) слична на онаа на X. Ние не веруваме дека ваквиот тип програма ќе резултира со позитивно корисничко искуство, како што впрочем покажува X. Истражувањата покажуваат дека многу „Белешки на заедницата“ никогаш не се прикажуваат, бидејќи зависат од широка политичка согласност наместо од стандарди и докази за точност. И покрај тоа, нема причина зошто „Белешките на заедницата“ не би можеле да коегзистираат со програмата за проверка на факти од трети страни; тие не се меѓусебно исклучиви. Моделот „Белешки на заедницата“ кој работи во соработка со професионалните проверувачи на факти би имал силен потенцијал како нов модел за промовирање точни информации. Потребата за ова е голема: ако луѓето веруваат дека социјалните мрежи се полни со измами и манипулации, нема да сакаат да поминуваат време таму или да прават бизнис на нив.
Ова нè доведува до политичкиот контекст во Соединетите Држави. Тајмингот на вашето соопштение дојде по потврдата на изборната победа на Доналд Трамп и како дел од поширокиот одговор од технолошката индустрија на новата администрација. Самиот г. Трамп рече дека вашето соопштение „веројатно“ е одговор на заканите што ги упати против вас. Некои од новинарите, кои се дел од нашата заедница на проверувачи на факти, се соочија со слични закани од владите во земјите каде што работат, па разбираме колку е тешко човек да се спротивстави на овој притисок.
Планот за укинување на програмата за проверка на факти во 2025 година засега важи само за Соединетите Држави. Но, Мета има слични програми во повеќе од 100 земји кои се многу различни, во различни фази на демократија и развој. Некои од овие земји се особено ранливи на дезинформации што поттикнуваат политичка нестабилност, мешање во избори, насилство на толпата, па дури и геноцид. Ако Мета одлучи да ја укине програмата на глобално ниво, тоа речиси сигурно ќе резултира со реални штети на многу места.
Овој момент ја нагласува потребата за повеќе финансии за новинарството во служба на јавниот интерес. Проверката на факти е од суштинско значење за одржување на заедничката реалност и дискусија базирана на докази – и во Соединетите Држави и на глобално ниво. Филантропскиот сектор има можност да го зголеми својот придонес во новинарството во критично време.
Најважно, веруваме дека одлуката да се укине програмата за проверка на факти од трети страни од страна на Мета е чекор назад за оние кои сакаат да видат интернет кој дава приоритет на точни и доверливи информации. Се надеваме дека во годините што следат на некој начин ќе можеме да го надоместиме овој изгубен напредок. Ние остануваме подготвени повторно да соработуваме со Мета или со која било друга технолошка платформа која е заинтересирана да ја ангажира проверката на факти како алатка за да им обезбеди на луѓето информации што им се потребни за да донесуваат информирани одлуки за нивните секојдневни животи.
Пристапот до вистината ја зајакнува слободата на говорот, овозможувајќи им на заедниците да ги усогласат своите избори со своите вредности. Како новинари, остануваме посветени на слободата на печатот, осигурувајќи дека потрагата по вистината ќе продолжи да биде темел на демократијата.

Со почит,

15min – Литванија
AAP FactCheck – Австралија
AFP – Франција
AkhbarMeter Media Observatory – Египет
Animal Político-El Sabueso – Мексико
Annie Lab – Хонгконг
Aos Fatos – Бразил
Beam Reports – Судан
BOOM – Индија
Check Your Fact – САД
Chequeado –Аргентина
Civilnet.am – Ерменија
Colombiacheck – Колумбија
Congo Check – Конго, ДР Конго, Централноафриканска Република
Doğruluk Payı – Турција
Dubawa – Нигерија
Ecuador Chequea – Еквадор
Ellinika Hoaxes – Грција
Estadão Verifica – Бразил
FactCheckHub – Нигерија
Fact-Check Cyprus – Кипар
FactCheck.org – САД
FactCheckNI – Северна Ирска
Factcheck.Vlaanderen – Белгија
Factchequeado – САД
Factly – Индија
FactReview – Грција
Factnameh – Иран
Faktisk.no – Норвешка
Faktograf – Хрватска
Fakt Yoxla – Азербејџан
Fatabyyano – Јордан
Full Fact – Обединетото Кралство
Greece Fact Check – Грција
Gwara Media – Украина
Internews Kosova KALLXO – Косово
Istinomer – Србија
Källkritikbyrån – Шведска
KOMPAS.com – Индонезија
La Silla Vacía – Колумбија
Lead Stories – САД
Les Surligneurs – Франција
Lupa – Бразил
Mafindo – Индонезија
Mala Espina – Чиле
MediaWise – САД
Metamorphosis – Северна Македонија
MyGoPen – Тајван
Myth Detector – Грузија
Newschecker – Индија
Newtral – Шпанија
Observador – Португалија
Open – Италија
Pagella Politica / Facta news – Италија
Polígrafo – Португалија
PolitiFact – САД
Pravda – Полска
PressOne.PH – Филипини
Probe – Филипини
Rappler – Филипини
RMIT Lookout – Австралија
Snopes – САД
Taiwan FactCheck Center – Тајван
Tech4Peace – Ирак
Telugu Post – Индија
The Stage Media-Liberia– Либерија
Tirto.id – Индонезија
The Journal FactCheck – Ирска
The Logical Indian – Индија
VERA Files – Филипини
Verify – Сирија

Поврзувањето на проверката на фактите со цензурата е штетно бидејќи таквите лажни тврдења се една од движечките сили зад вознемирувањето и нападите врз проверувачите на факти, соопшти ЕФЦСН

Европската мрежа за стандарди за проверка на факти (ЕФЦСН) е разочарана од одлуката на „Мета“ да ја прекине својата програма за проверка на факти почнувајќи од САД и притоа силно ги осудува изјавите на извршниот директор кои ја поврзуваат проверката на фактите со цензурата, наведено е во нивната реакција по најавите на Марк Закерберг дека ја прекинува употребата на независна проверка на фактите на своите платформи, почнувајќи од САД.
„Ова повеќе изгледа како политички мотивиран потег направен во контекст на идната администрација на Доналд Трамп во САД отколку на одлука заснована на докази“, изјави Клара Хименез Круз, претседателка на ЕФЦСН.
Мрежата ја охрабрува Европската Унија да се спротистави на политичкиот притисок и да не дозволи тој да ги наруши нејзините напори за справување со ширењето на дезинформации на големите онлајн платформи. Како што потенцираат оттаму, проверката на факти не е цензура и таа дава контекст и факти за секој граѓанин врз основа на кои потоа самиот си одлучува. Проверката на фактите е докажана како ефикасна во борбата против дезинформациите.
„Поистоветувањето на проверката на фактите со цензурата е лажно и злонамерно тврдење. Проверувачите на факти не „цензурираат“ никого. Нашите членови истражуваат и објавуваат докази за потенцијално лажни тврдења. Отсекогаш била одлука на „Мета“ што да прави со етикетата за проверка на факти за содржината, а не наша“, наведено е во соопштението на ЕФЦСН.
Oттаму потсетуваат на изјавата на Закерберг, кој вели: „Проверувачите на факти едноставно беа премногу политички пристрасни и уништија повеќе доверба отколку што создадоа“.
„Ова е лага. Проверувачите на факти се водат според највисоките новинарски стандарди за непристрасно известување, транспарентност, интегритет и одговорност, при што организациите како ЕФЦСН ги поддржуваат овие стандарди преку независно спроведена ревизија. Поврзувањето на проверката на фактите со цензурата е штетно бидејќи таквите лажни тврдења се една од движечките сили зад вознемирувањето и нападите врз проверувачите на факти. Дополнително, овие тврдења може само да го влошат и онака горливото прашање кое влијае врз проверувачите на факти ширум светот“, се додава во соопштението.
Со оглед на тоа што неколку европски земји се упатуваат кон изборите во 2025 година, платформите кои се повлекуваат од борбата против погрешните и дезинформациите дозволуваат, па дури и потенцијално повикуваат мешање во изборите, особено од странски актери. Особено ЕУ мора да застане цврсто во спроведувањето на сопствените закони, дури и наспроти притисокот од другите земји.
Што велат фактите (и Мета) за влијанието на програмата за проверка на факти

Од ЕФЦСН потенцираат дека во соопштението од Мета, исто така, се изедначува со цензура системот за означување на проверени дезинформации, наведувајќи дека „Програмата наменета за информирање премногу често стана алатка за цензурирање“.
„Ова е всушност спротивно од функционирањето на системот за означување. Означувањето на дезинформациите им овозможува на корисниците сами да донесат информирана одлука за тоа која содржина ќе ја споделат или ќе коментираат“, велат од ЕФЦСН.
Всушност, како што се додава, само минатата година пред парламентарните избори во ЕУ, Мета ја нагласи ефективноста на својот систем за означување, наведувајќи: „Помеѓу јули и декември 2023 година, на пример, над 68 милиони содржини прегледани во ЕУ на Фејсбук и Инстаграм имаа ознаки за проверка на факти. Кога е ставена ознака за проверка на факти, 95% од луѓето не кликнуваат за да ја видат“.
Мета, исто така, претходно ја прослави својата Програма за проверка на факти од трети страни како успешна и корисна за корисниците, наведувајќи: „Знаеме дека оваа програма функционира и луѓето гледаат вредност во ознаките за предупредување што ги прикажуваме на содржините откако партнерот за проверка на факти ќе го оцени”.
Во најновото соопштение, извршниот директор на Мета алудира на „премногу грешки и премногу цензура“; но најновиот извештај на Мета за транспарентност според DSA, покажува дека грешките во проверените содржини влијаеле само на 3,15 отсто од вкупните поплаки за деградирање на Facebook.
Понатаму, од ЕФЦСН посочуваат дека моделот на Забелешки на заедницата (Community Notes) предложен како алтернатива на Програмата за проверка на факти од трети страни, исто така, има слабости.
„Забелешките на заедницата може да се најкорисни во спротивставувањето на лажните тврдења кога се засноваат на соодветна експертиза и работа за проверка на факти. Во контекст на изборите во САД во 2024 година, Појнтер објави дека Забелешките на заедницата на X во најдобар случај имале исклучително маргинален ефект во борбата против изборните дезинформации. Од друга истрага, организацијата членка на ЕФЦСН. Science Feedback откри дека повеќето од содржините на X (поранешен Твитер) за кои проверувачите на факти утврдиле дека се лажни или погрешни, немале видливи знаци дека биле модерирани“, се вели во соопштението на ЕФЦСН.
Европската мрежа за стандарди за проверка на факти е здружение на организации за проверка на факти кои се обврзуваат на стандардите за независност, транспарентност и новинарски квалитет наведени во Европскиот кодекс на стандарди за независни организации за проверка на факти. Со над 50 потврдени членови низ Европа, ЕФЦСН е гласот на европските проверувачи на факти. Фондацијата Метаморфозис е еден од основачите и членка на ЕФЦСН која целосно ги исполнува пропишаните стандарди.

Фондацијата за интернет и општество „Метаморфозис“, организира работилница „Што претставува и зошто е важен Законот за дигитални услуги (Digital Services Act) на ЕУ?“ наменета за граѓански организации и медиуми, што ќе се одржи на 20 декември 2024 година (петок), со почеток во 10 часот, во Јавна соба (Kids Room).
Оваа работилница има за цел да ја доближи до граѓанските организации и медиумите во Северна Македонија важноста на усогласувањето на македонското законодавство со Законот за дигитални услуги на Европската Унија чија цел е да спречи незаконски и штетни активности на интернет, како и ширење на дезинформации, притоа обезбедувајќи безбедност на корисниците, заштита на фундаменталните права и создавање на фер и отворена средина за онлајн платформите.
Во рамките на работилницата ќе бидат презентирани и наодите од анализата за регулаторната и институционалната подготвеност на Северна Македонија за усогласување со Законот за дигитални услуги на ЕУ.
Нацрт-агендата за работилницата е достапна тука
Доколку сте заинтересирани да бидете дел од оваа работилница а доаѓате од граѓанска организација или медиум, регистрирајте се на следниов линк: https://forms.gle/abqi3jNx2G2zqvTv6
Работилницата се реализира во рамките на проектот „Интеграција на Западен Балкан во единствениот дигитален пазар на ЕУ“ кој има за цел да ги унапреди стандардите за дигитални права во регионот на Западен Балкан и да придонесе за негова успешна интеграција во единствениот дигитален пазар. Оваа иницијатива претставува заеднички напор за справување со нееднаквите стандарди за дигитални права во земјите од Западен Балкан преку пристап на вклучување на повеќе засегнати страни за да се постигнат значајни промени. Со искористување на спроведеното истражување како основа и вклучување на различни засегнати страни, се стремиме да го отвориме патот за успешна интеграција на регионот во дигиталната економија, истовремено зачувувајќи ги фундаменталните права во дигиталната сфера. Проектот е финансиран од Фондациите Отворено општество – Западен Балкан, а го спроведуваат Партнери Србија (Србија), Фондација Метаморфозис (Северна Македонија), Зошто не? (Босна и Херцеговина), НВО 35 mm (Црна Гора), Women in Tech Kosovo (Косово) и Институт за демократија и медијација (Албанија)