Author: Фондација Метаморфозис

На 7 мај 2025 година, Фондацијата Метаморфозис организираше еднодневна обука за подобрување на сајбер безбедноста во организациите од граѓанскиот сектор. Обуката беше насочена кон граѓански организации кои активно работат со ранливи категории на граѓани и се соочуваат со зголемени ризици во дигиталниот простор.
Петнаесетина претставници на граѓански организации имаа можност да се запознаат со поимот дигитален отпечаток, важноста на антивирусната заштита, креирање и одржување на силни лозинки, користење на менаџери за лозинки, како и со практични совети за зајакнување на сајбер безбедноста и развивање на навики за редовна сајбер хигиена.
Оваа обука е дел од проектот „СајберШтит: Омоќени граѓани за сајбер отпорност“, кој има за цел да ја зголеми свеста и отпорноста на граѓаните и организациите на сајбер закани, преку едукација, јавно информирање и практични ресурси. Проектот предвидува три вакви обуки, првата се одржа на 9 април, додека последната, трета обука, ќе се одржи на 4 јуни. Освен обуки, во рамките на проектот ќе се подготват и поткасти и видеа за унапредување на јавната свест и разбирање за значењето на сајбер безбедноста.
Целта на проектот е да се стави акцент на значењето на редовна сајбер хигиена и ефикасно справување со сајбер закани како што се фишинг, социјално инжинерство, малициозен софтвер, кражба на лични податоци и други. Преку заеднички напори, проектот тежнее да осигури дека овие теми добиваат соодветно внимание, ресурси и одговори на предизвиците што ги носи дигиталната ера.

Проектот „СајберШтит: Омоќени граѓани за сајбер отпорност“ е поддржан со грант Национална интервенција на регионалниот проект „СМАРТ Балкан – Граѓанско општество за поврзан Западен Балкан“ имплементиран од Centar za promociju civilnog društva (CPCD), Центар за истражување и креирање политики (ЦИКП) и Институтот за демократија и медијација (ИДМ), а финансиски поддржан од Министерството за надворешни работи на Кралството Норвешка.

Во рамките на проектот „Интеграција на Западен Балкан во единствениот дигитален пазар на ЕУ“, кој има за цел унапредување на стандардите за дигитални права во регионот на Западен Балкан и поддршка на неговата интеграција во единствениот дигитален пазар, Фондација Метаморфозис организира работна средба за национални институции на тема „Импликации од Законот за дигитални услуги на ЕУ на граѓанските организации и истражувачките новинари во Северна Македонија“.
Датум: 22 мај 2025 година (четврток)
Време: 10:00 часот
Локација: Метаморфозис (ул. Франклин Рузвелт 19, кат 2 – во зградата на Сетек)
Мапа: https://maps.app.goo.gl/o43Q5Uqpjg1WU1P37
Работната средба ќе се фокусира на основите на Законот за дигитални услуги на ЕУ (Digital Services Act – DSA) и неговите главни принципи на транспарентност, одговорност и заштита на корисниците, како и неговото влијание врз слободата на изразување и дигиталните права. На работната средба ќе бидат презентирани и клучните наоди и препораките од истражувањето за импликациите од Законот за дигитални услуги на ЕУ врз граѓанските организации и истражувачките новинари во Северна Македонија, како и предизвиците врзани со независноста на регулаторните тела, функционирањето на доверливите пријавувачи, алгоритамското модерирање и ризиците при усогласувањето на националното законодавство со европската регулатива.
Работната средба е наменета за претставници на релевантни национални институции од областа на дигиталната сфера, заштитата на дигиталните права, електронските комуникации, медиумската регулација, економија, сајбер безбедност, антидискриминација и сл.
Агендата за работната средба е достапна тука.
Формуларот за пријавување е достапен на следниот линк.
Пријавувањето за работната средба е најдоцна до 16 мај 2025 година.

Проектот е финансиран од Фондациите Отворено општество – Западен Балкан, а го спроведуваат Партнери Србија (Србија), Фондација Метаморфозис (Северна Македонија), Зошто не? (Босна и Херцеговина), НВО 35 mm (Црна Гора), Women in Tech Kosovo (Косово) и Институт за демократија и медијација (Албанија).

На 5 мај 2025 година се одржа средба на претставници на Фондацијата Метаморфозис со министерот за дигитална трансформација, Стефан Андоновски, во просториите на Министерството за дигитална трансформација на Република Северна Македонија. Главна тема на разговорот беше иницијативата на Метаморфозис за усогласување на националното законодавство со Законот за дигитални услуги на ЕУ (Digital Services Act – DSA), која е веќе прифатена од Владата и вклучена во нејзината Програма за работа за 2025 година .

На средбата се разговараше за конкретните чекори што треба да се преземат за успешна имплементација на оваа иницијатива, со посебен фокус на улогата на граѓанскиот сектор и потребата од вклучување на сите засегнати страни во процесот.
Фондацијата Метаморфозис активно ќе учествува во процесот на реформирање на законодавната рамка со цел да се овозможи побезбеден, потранспарентен и поправеден дигитален екосистем во државата.

По повод Светскиот ден на слободата на медиумите, глобалната мрежа IFEX ја започна кампањата „Соочување со моментот на АИ“, фокусирајќи се на напорите на граѓанското општество за справување со дезинформациите во ерата на вештачката интелигенција. Фондацијата Метаморфозис е меѓу истакнатите организации во оваа кампања, со својот иновативен пристап кон вклучување на младите и медиумската писменост, кој претставува инспиративен модел за справување со предизвиците од дезинформации засилени со АИ.
Додека вештачката интелигенција сè повеќе го трансформира глобалниот информативен пејзаж носејќи и можности и ризици, граѓанските организации како Метаморфозис заземаат сè поважна улога во обезбедување дека слободата на медиумите не само што ќе опстане, туку и ќе се развие. Кампањата „Соочување со моментот на АИ“ го нагласува клучното значење на ваквите организации во градење на информирани и отпорни општества, во време кога синтетички медиуми, дипфејк содржини и генерирана содржина од АИ сè почесто се користат за искривување на јавната дебата и поткопување на довербата.
Во Северна Македонија, каде што медиумската писменост останува на едно од најниските нивоа во Европа, а дезинформациските кампањи ги таргетираат темите од јавното здравје до изборите, Метаморфозис веќе подолго време еводечка организација во справувањето со штетните наративи. Преку повеќеслоен пристап што вклучува медиумски платформи како Мета.мк, Порталб.мк и сервисот за проверка на факти Вистиномер, како и регионалната соработка преку Центарот против дезинформации на Западен Балкан, фондацијата разви силен сет на алатки за заштита на информативниот простор.
Меѓу впечатливите иницијативи претставени во кампањата на IFEX се Сајбер шејк настаните на Метаморфозис. Станува збор за серија настани насочени кон младите, започнати во 2023 година, со цел да се истражи влијанието на новите технологии врз интегритетот на информациите. Одржувани во неформални простори како кафулиња и клубови, Сајбер шејк настаните ги приближуваат експертите до младите, овозможувајќи дискусии за теми како дипфејк содржини, заштита на личните податоци и етички аспекти на технологијата, користејќи интерактивни алатки како квизови и промоции со инфлуенсери за поттикнување на дијалог.
Еден таков настан, „Дипфејк или реалност“, одржан на почетокот на 2024 година, понуди динамична комбинација од експертски панели и вклучување на публиката во живо. Учесниците, меѓу кои новинари, професори по компјутерски науки и уредници од технолошки медиуми, ги водеа младите низ анализа на реални и манипулирани слики, охрабрувајќи ги критички да ги преиспитуваат визуелните содржини во дигиталната ера. Настанот овозможи младите слободно да ги изразат своите ставови за злоупотребата на АИ.
„Ние не побаравме тие да дојдат кај нас – ние отидовме кај нив“, изјави Горан Ризов, менаџер на програмата Информациски и медиумски интегритет во Фондацијата Метаморфозис. „Целта не беше да држиме предавања, туку да создадеме простор каде што младите ќе можат да поставуваат прашања и да ги споделат своите грижи. Многумина веќе беа свесни за ризиците од АИ, но им недостасуваше платформа за отворена дискусија и споделување со други кои се чувствуваат исто.“
Повратните информации од овие настани веќе го обликуваат идниот пристап на Метаморфозис. Во подготовка се нови серии на настани насочени и кон млади, но и кон повозрасни граѓани, кои ќе комбинираат едукација и забава за да се разгледаат комплексни теми како теории на заговор, надзор и етичко користење на АИ. Фондацијата останува посветена и на регионалната соработка, со натамошно зацврстување на својата водечка улога во Центарот против дезинформации на Западен Балкан.
Клучно е што Метаморфозис задржува избалансиран пристап кон технологијата. „Го нагласуваме позитивниот потенцијал на АИ кога се користи етички“, вели Ризов. „Нашата цел не е да ги исплашиме луѓето – туку да им дадеме знаење со кое ќе можат да ја користат технологијата разумно, но и да бидат свесни за ризиците.“
Преку својот придонес во кампањата на IFEX „Соочување со моментот на АИ“, Фондацијата Метаморфозис уште еднаш ја потврдува својата посветеност кон овозможување на граѓаните, особено младите, да можат со критичко мислење и медиумска писменост да учествуваат во одбраната на слободата на медиумите во денешниот свет воден од вештачка интелигенција.

Изминатиот викенд, Фондација Метаморфозис активно учествуваше во подготовките за студиската сесија „Open your AIs“, што ќе се одржи во јуни во Европскиот младински центар во Стразбур, под покровителство на Советот на Европа.

Оваа студиска сесија претставува можност за младите да ги истражат клучните прашања поврзани со етиката и одговорната употреба на вештачката интелигенција. Преку размена на идеи, дискусии и практични активности, учесниците ќе креираат алатки, стратегии и препораки кои ќе можат директно да ги применат во работата на младинските организации.
Студиска сесија е организирана во рамките на програмата Youth for Democracy во соработка со Connect International со партнерот Curiosite Centre de Formation и експертизата на Фондација Метаморфозис.

Со нетрпение очекуваме да се сретнеме со 20 млади лидери од цела Европа и заедно да придонесеме кон изградба на поинклузивна и праведна дигитална иднина, заснована на заштита на човековите права.
Повикот за учество е отворен до 9-ти мај. Повеќе информации има на следниот линк.

Во рамките на проектот „Интеграција на Западен Балкан во единствениот дигитален пазар на ЕУ“, кој има за цел унапредување на стандардите за дигитални права во регионот на Западен Балкан и поддршка на неговата интеграција во единствениот дигитален пазар, на 24 април 2025 година, Фондацијата Метаморфозис организираше еднодневна обука на тема „Импликации од Законот за дигитални услуги на ЕУ на граѓанските организации и истражувачките новинари во Северна Македонија“.
Обуката се одржа во просториите на Фондацијата Метаморфозис во Скопје и собра претставници на граѓански организации и медиуми. Настанот започна со регистрација и неформално вмрежување, по што следеше воведна сесија посветена на основите на Законот за дигитални услуги на ЕУ (Digital Service Act – DSA) и неговите главни принципи на транспарентност, одговорност и заштита на корисниците, како и неговото влијание врз слободата на изразување и дигиталните права.

Во продолжение на обуката, беа претставени клучните наоди од истражувањето за импликациите од Законот за дигитални услуги на ЕУ врз граѓанските организации и истражувачките новинари во Северна Македонија, со посебен фокус на предизвиците и ризиците врзани со дигиталните платформи, доверливите пријавувачи и алгоритамското модерирање.
Во последниот дел од обуката, учесниците работеа во групи на формулирање предлози и приоритети за застапување во контекст на имплементацијата на Законот за дигитални услуги на ЕУ во Северна Македонија.
На самиот крај, обучувачките проф. д-р Елизабета Тошева и проф. д-р Ана Секуловска Ј. ги презентираа препораките од истражувањето и заедничките заклучоци и следните чекори.

Настанот имаше интерактивен карактер и овозможи плодна дискусија и размена на знаења, искуства и идеи за тоа како граѓанското општество и медиумите можат проактивно да се вклучат во процесот на усогласување со европските дигитални регулативи.
Истражувањето „Импликации од Законот за дигитални услуги на ЕУ на граѓанските организации и истражувачките новинари во Северна Македонија“, кои воедно го спроведоа обучувачките во рамките на проектот „Интеграција на Западен Балкан во единствениот дигитален пазар на ЕУ“, е достапно на следниот линк.
Проектот „Интеграција на Западен Балкан во единствениот дигитален пазар на ЕУ“ е финансиран од Фондациите Отворено општество – Западен Балкан, а го спроведуваат Партнери Србија (Србија), Фондација Метаморфозис (Северна Македонија), Зошто не? (Босна и Херцеговина), НВО 35 mm (Црна Гора), Women in TechKosovo (Косово) и Институт за демократија и медијација (Албанија).

Северна Македонија е во процес на реформи на своето медиумско законодавство, со цел да се усогласи со стандардите на Европската унија (ЕУ). Фондацијата Метаморфозис ја поздравува иницијативата на Владата на Република Северна Македонија за усогласување на националното медиумско законодавство со европските стандарди, особено во контекст на Поглавјето 23, Правосудство и темелни права и Европскиот закон за слобода на медиумите (ЕМФА). Иако предложените измени на Законот за медиуми може да претстават чекор во вистинската насока со проширување на регулаторната рамка кон онлајн медиумите, за нив се јавува загриженост дека само делумно ги решаваат системските прашања во медиумската сфера и не се во согласност со одредбите на ЕМФА. Поради тоа, повикуваме на сеопфатен, инклузивен процес на реформи насочен кон усвојување на нов Закон за медиуми кој целосно ги одразува европските норми и обезбедува заштита на слободата на медиумите, уредничката независност и правата на новинарите.
Дополнително, иако нов Закон за медиумите веќе беше подготвен со помош на експерти од ЕУ во претходните години, од непознати причини и без да се даде јавно објаснување, Владата одлучи само да го измени постоечкиот стар закон кој се однесува само на дел од проблемите, наместо да предложи нов сеопфатен закон.
Во овој документ се оценуваат предложените промени, истакнувајќи го напредокот и постојаните предизвици и се нудат препораки за да се обезбеди сеопфатна слобода на медиумите и усогласување со директивите на ЕУ.

Фото: Мета.мк (архива)
Измените во Законот за медиуми кој е во фаза на второ читање во Собранието и го мина надлежниот комисиски филтер, има за цел, како што напишала Владата и надлежното министерство – да го исполни Патоказот за реформи во делот на Поглавје 23 и да изврши усогласување со европското закoнодавство, со тоа што овојпат ги вметнува онлајн медиумите во регулираната сфера. Иако со последните амандмани се испочитувани дел од барањата од јавните расправи, сепак овие измени се само делумно усогласување со европското законодавство, што значи парцијално решение

Пишува: Теофил Блажевски
Измените во Законот за медиуми што е во фаза на второ читање во Собранието, се однесуваат најмногу на внесување на онлајн медиумите во легислативата, нешто што е барање на самите сопственици на онлајн медиумите, но и дел од современото европско законодавство, конкретно со Европскиот акт за слобода на медиумите познат како ЕМФА (European Media Freedom Act – EMFA).
Откако се отвори оваа тема што најмногу ја туркаа уште во време на претходната влада порталите што припаѓаат во Здружението за заштита и унапредување на интернет медиумите ONLINEMEDIA.MK, но и откако и новинарските здруженија и Самостојниот синдикат на новинари и медиумски работници (ССНМ), отстапија од ставот дека нема потреба од регулација на порталите – тој став беше и став на ЕУ се до пред некоја година – Министерството за дигитална трансформација (МДТ), подготви измени на Законот за медиуми. Овие измени беа подготвени уште лани при крај на годината, но откако еснафските организации и експерти побараа јавна расправа, таа траеше до март, а оттогаш предлогот за измени е ставен во Собранието, каде вчера (14.04.) го мина комисискиот филтер на надлежната комисија и се очекува да биде усвоен и на пленарна седница на парламентот.
Што треба(ше) да се постигне со овие измени?
Главна измена на овој закон е внесување на онлајн медиумите како регулирани медиуми со права и одговорности и формирање Регистер на онлајн медиуми што со законското решение ќе го води регулаторот АВМУ.
Но една од главните цели на законот е гарантирање на слободата на изразувањето и слободата на медиумите, нешто што спаѓа во основните права или првиот кластер во преговарачкиот процес со ЕУ – Фундаменти, а предлагачот, Владата, уште во воведот на предложените измени запишала:
Со донесувањето на измените на законското решение ќе се испочитуваат препораките зацртани во Патоказот за владеење на правото, кој ги опфаќа клучните реформски приоритети во „Поглавјето 23 – Правосудство и темелни права“ во делот на слободата на изразување. Имплементацијата на препораките содржани во европските политики ќе овозможи зголемена транспарентност на онлајн медиумите во делот на сопственоста, рекламирањето и финансирањето, подобрување на конкурентноста, заштита на уредничката независност, подобрени права на новинарите. На овој начин, онлајн медиумите ќе ги остварат сите права, но и обврски како и сите други медиуми.

Дали е ова така?
Одговорот на ова прашање е само делумно. Ова го велат и експерти и од ССНМ и од невладините, кои заедно со ЗНМ бараа да нема парцијални решенија, како и од дел од невладиниот сектор кој учествуваше во дел од јавните расправи.
Снежана Трпевска од Институтот РЕСИС, експерт за медиумски политики, ни изјави дека измените се парцијални, и дека усогласувањето со европското законодавство е парцијално или минимално, поточно со ЕМФА кој стапи во сила во мај лани. Како аргументи Трпевска наведува:

дефиницијата на онлајн медиумите не е усогласена со ЕМФА, ниту со Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги АВМУ (ЗАВМУ). Во ЕМФА се зборува за даватели на медиумски услуги, исто како во ЗАВМУ, а овде се сè уште издавачи на медиуми.
нема одредби за заштита на плурализмот (член 22 од ЕМФА) – затоа што концентрацијата на сопственоста во онлајн секторот не е регулирана (одредбите во ЗАВМУ се застарени и не се однесуваат на онлајн секторот).
нема одредби за заштита на новинарите во редакциите од арбитрарно мешање на сопствениците и директорите на медиумите, ниту пак има гаранции за нивниот работен статус (член 6.3 од ЕМФА)
нема обврски за сопствениците на медиумите да пријавуваат конфликт на интерес (член 6.3 од ЕМФА)
нема одредби со кои новинарите се заштитуваат од дигитално следење – spyware (член 4 од ЕМФА)

Освен ова, Трпевска додава дека од надлежното министерство (МДТ), иако се најавува не се знае дали воопшто ќе почне работата на нови закони што ќе бидат конзистентни и ќе ги имплементираат и другите прашања содржани во ЕМФА, а тие се: работата на јавниот сервис (членови 5.1, 5.2, 5.3 ЕМФА), концентрацијата на сопственоста (член 22 од ЕМФА), модерирањето на содржините на социјалните платформи (член 18 од ЕМФА)…
Всушност, ова произлегува од самиот Патоказ за спроведување на реформите поврзани со владеење на правото, каде Владата уште во верзијата од декември 2023 г., за овие измени си дала рок до 2028 година:
Со измените во различните закони, донесени во различни фази ќе се регулираат онлајн медиумите, позицијата на националниот радиодифузен сервис, правната заштита на новинарите, социјалните и работничките права, конкурентноста, одржливоста и плурализмот итн. (до 2028 година), се наведува во Патоказот кој е усвоен од Собранието, но според последните информации сега бил во процес на ревидирање.
Од ССНМ изразија задоволство што Владата ја уважила забелешката дека тројца постојано вработени во онлајн медиумите – како услов да влезат во Регистарот на онлајн медиуми, може да го загрози постоење на многу интернет медиуми, особено на локално ниво, па амандмански преку група пратеници го сведуваат бројот на двајца постојано вработени, со исклучок на еден и еден хонорарно вработен за локалните и специјализираните медиуми кои ги дефинирале како „медиуми со мал и/или специјализиран опфат“. Но, потсетуваат и на парцијалноста на решението:
ССНМ е задоволен што на крајот сепак беа прифатени нашите барања за измени со амандмани во Законот за медиуми. Овие измени се пред сè значајни и од големо значење за локалните медиуми кои се наоѓаат во незавидна состојба и се соочуваат со сериозни предизвици, но и за непрофитните, специјализираните медиуми и медиумите на заедниците. Сепак, уште еднаш потенцираме дека за сериозно подобрување на состојбата потребно е отворање на целосен, инклузивен процес на изработка на целосно нов Закон за медиуми кој ќе биде усогласен со Европскиот акт за слобода на медиуми и во кој ќе бидат внесени дефиниции кои ќе бидат во тек со технолошкиот напредок, и уште поважно за нас да бидат засилени членовите во законот коишто ќе ги засилат механизмите за заштита на работничките и професионалните права на новинарите и медиумските работници, што е основа за слободни медиуми кои го штитат јавниот интерес, ни изјави Павле Беловски, претседателот на ССНМ.
Ова беше заклучок и после втората панел дебата посветена на измените на законот кон крајот на март на која учествуваа преку 50 претставници на НВО секторот, релевантните медиумски здруженија и експерти. Но, меѓу заклучоците од овие дебати што се испратени до надлежното министерство се наведуваа и „целосно усогласување со европската регулатива, особено со ЕМФА“, како и дека „парцијалните решенија не се одржливи на долг рок и неопходно е да дојде до изработка на целосно нов Закон за медиуми“.
Што предлагаше Метаморфозис?
Фондацијата Метаморфозис како невладина организација која е издавач на три онлајн медиуми – интернет портали, во врска со ова прашање исто така се залага за целосно решение. Во јавната дебата и во коментарите на ЕНЕР кога беше објавена првата верзија на Предлог измените на Законот за медиуми, наведено е дека Метаморфозис е на ставот дека е неопходно донесување на нов Закон за медиуми, во кој сеопфатно ќе бидат уредени сите отворени прашања согласно европските норми и стандарди. Што значи, против парцијални решенија.
По прашањето за бројот на вработените, Метаморфозис уште тогаш беше на ставот дека ако е услов, тогаш бројот треба да биде максимум две вработени лица, но и дека законодавецот треба да биде свесен дека ги става во опасност локалните и специјализираните медиуми, па да направи исклучок:
Издавачот на информативни содржини во вид на текст, аудио или аудиовизуелен формат преку онлајн медиум – интернет портал по исклучок може да има и само едно лице во редовен работен однос, доколку неговата адреса и секојдневна работа се одвива во општините и регионите во Република Северна Македонија надвор од Скопје, т.е. потпаѓаат под категоријата локални или регионални медиуми или пак се занимаваат со информативни содржини наменети за ранливи категории граѓани и групи, а кои се од општ јавен интерес – се наведува во коментарите што на ЕНЕР ги поднесе Метаморфозис на крајот од ноември 2025 година.
Во овие предлози има и други аргументи (како на пример потребата во дефиницијата за онлајн медиум да се опфатат и нивните профили на социјалните мрежи поради усогласување со DSA), што можете да ги прочитате ТУКА.
Патем и Владата во својата Програма за 2025 г. предвидела (стр.29 и 30) дека МТД до Собранието во април ќе достави Предлог закон за дигитални услуги, што е дел од Реформската агенда за усогласување со ЕУ, со DSA., но тој не може да се пронајде ниту на ЕНЕР ниту во Собранието преку пребарување.
Конечно, на сеопфатност во усогласувањето, а не на парцијални решенија во врска со медиумите во своите извештаи упатуваше и ЕУ и во 2023 (стр.11) и во 2024 година (стр.7).

Дали работите во младинска организација и сте заинтересирани за етичка употреба на алатките за вештачка интелигенција (ВИ)? Дали сакате да истражите како вештачката интелигенција влијае врз младинското учество, човековите права и демократијата?
Придружете се на студиската сесија „Open your AIs“ и станете дел од заедницата на млади креатори на промени кои се подготвени да се соочат со иднината на вештачката интелигенција преку критички пристап заснован врз права.
Студиската сесија е простор за учесниците да ги истражат клучните предизвици поврзани со вештачката интелигенција, да разменуваат идеи и да создаваат практични алатки, стратегии или препораки кои директно можат да ја поддржат нивната работа во младинските организации. Студиска сесија е организирана во рамките на програмата Youth for Democracy во соработка со Connect International со партнерот Curiosite Centre de Formation и експертизата на Фондација Метаморфозис.

Бараме 20 учесници од сите земји членки на Советот на Европа.

Со учеството:

Ќе го зголемите дигиталниот капацитет на вашата организација – Научете како критички да оценувате и одговорно да ги интегрирате алатките за вештачка интелигенција во вашата секојдневна работа и проекти.
Ќе ја истражите етичката страна на вештачката интелигенција – Размислете за придобивките и ризиците, како и за етичките дилеми што ги создава вештачката интелигенција и како тие влијаат врз младите луѓе и нашите општества.
Ќе поттикнете значајни разговори – Добијте практични алатки и стратегии кои ќе помогнат да се припои етиката кон вештачката интелигенција во рамките на вашите програми и помогнете младите луѓе да се вклучат во обликувањето на нивната дигитална иднина.
Ќе ги осознаете важните дигитални политики – Зголемете го вашето знаење за Законот за вештачка интелигенција на ЕУ, Конвенцијата за вештачка интелигенција на Советот на Европа и за тоа како младинските организации како вашата можат да бидат дел од обликувањето на инклузивно и правично управување со вештачката интелигенција.

Кога?
Ден на пристигнување: 22 јуни 2025 година
Ден на заминување: 28 јуни 2025 година
Каде?
Во просториите на Европскиот младински центар Стразбур при Советот на Европа во Франција.
Кој?

Дали сте на возраст од 18 до 30 години?
Член на младинска организација или младински работник?
Дали сте жител на некоја од земјите членки на Советот на Европа?
Дали со нетрпение очекувате да дознаете повеќе за дигиталните и младинските политики на Младинскиот центар на Советот на Европа?
Дали сакате подобро да разберете како вештачката интелигенција ги обликува животите на младите луѓе?
Дали сте заинтересирани за етички пристапи кон технологијата кои се засновани врз човекови права?

Ако одговорот е да, аплицирајте на повикот за студиската сесија до 9 мај 2025 година преку овој формулар.
Трошоци
Сместувањето, оброците, трошоците за виза патните и дневните трошоци се покриени од Одделот за млади на Советот на Европа.
Придонесот на учесниците ќе биде котизација од 50 евра. Учесниците ќе бидат замолени да ги префрлат преку банкарски трансфер на Connect International најмалку 3 недели пред почетокот на студиската сесија.
Временска рамка на процесот на аплицирање:
Краен рок за аплицирање: 9 мај 2025 година
Информации за статусот на вашата апликација: 15 мај 2025 година
Линк до оригиналниот повик: Call for participants to join our study session “Open your AIs” in Strasbourg | Connect INTERNATIONAL

Платформата на граѓански организации за борба против корупцијата реагира на препораките на Државната комисија за спречување на корупцијата (ДКСК), презентирани на јавна седница на ДКСК, а пренесени преку медиумите, во рамки на антикорупциската проверка на Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер.
Наместо да придонесе за поголема транспарентност, отчетност и борба против корупцијата, ДКСК, преку своите наводни укажувања за „регулаторни ризици“, испраќа сериозно загрижувачки сигнали за затворање на институциите и креира можности за ограничување на правото на јавноста да знае. Ваквите препораки не само што ја поткопуваат улогата на ДКСК како клучна институција за спречување на корупцијата, туку и директно отвораат простор за нови коруптивни злоупотреби, особено во сферата на јавните набавки.

Намалена транспарентност – зголемени ризици од коруптивни и штетни јавни набавки

Прво, ДКСК препорачува да се „преиспита членот што ја регулира обврската за објавување на целокупната документација за јавните набавки. ДКСК смета дека поимот „целокупна документација“ во однос на јавните набавки не е прецизно дефиниран поради што може да се случи да се објават доверливи информации и повреда на правата на трети лица.“
Платформата укажува дека примената на одредбата од Законот за слободен пристап за пристап до целокупната документација за јавните набавки, концесиите и за договорите за јавно-приватно партнерство (член 10 став 1 алинеја 18) до сега во примената овозможувала зголемена транспарентност и пристап до релевантни документи од страна на граѓанските организации и медиуми. На овој начин беа обелоденети сторени злоупотреби во голем број на тендерски постапки за кои се водат судски постапки, но и се спречени можни коруптивни и штетни јавни набавки.
Исто така, ДКСК требала да земе предвид дека заштитата на доверливите податоци во јавните набавки веќе е регулирана во Законот за јавни набавки (член 30). Исто така, и укажуваме на ДКСК дека во Законот за слободен пристап уреден е делумниот пристап, како и предвидени се исклучоци во случаи кога е потребна заштита на информации со степен на тајност. Ја потсетуваме ДКСК и јавноста дека во јануари 20205г. веќе беше направено уназадување на заштитата од корупција во јавните набавки со измените на Законот за јавните набавки на тој начин што беше укината управната контрола на јавните набавки што ја спроведуваше Бирото за јавни набавки. Во услови кога според оценките на сите релевантни меѓународни и домашни чинители корупцијата во јавните набавки е широко распространета и при историски највисок државен буџет, нови задолжувања и секојдневни индиции за злоупотреба на јавните пари, ДКСК дава препораки за ограничување на транспарентноста со што ја поткопува улогата на клучна институција за спречување на корупцијата.

Препораки со долгорочни негативни последици кои влијаат на независноста

ДКСК дава насоки за пропишување и допрецизирање на постапка, како и утврдување на рок за Собранието на РСМ во случаите кога констатира престанок на функцијата и разрешувањето на директорот на Агенцијата за заштита на правото на слободен пристап до информации од јавен карактер и неговиот заменик, пред истекот на мандатот.
За Платформата оваа препорака е политички мотивирана затоа што е дадена непосредно по обид на пратеници во Собранието на РСМ да се усвојат измени на Законот за слободен пристап во кои беше предвидено предвремено разрешување на Директорот на Агенцијата во случај кога парламентарното мнозинство нема да го усвои годишниот извештај за работа. И укажуваме на ДКСК дека независните регулаторни тела, како што е Агенцијата за заштита на правото на слободен пристап, па и самата ДКСК имаат мандат подолг од мандатот на избраните функционери во извршната власт, со цел да бидат партиски и политички независни. За дадената препорака веќе е регулирано во Законот за слободен пристап дека во случај на престанок на функцијата или разрешување на директорот на Агенцијата, до изборот на нов директор на Агенцијата, функцијата на директор на Агенцијата, ја врши заменикот на директорот, со сите овластувања кои ги имал директорот. Така што не може единствен аргумент за оваа препорака на ДКСК да биде „евентуално одолговлекување, селективност и неизвесност во управувањето со институцијата“.

Препроаки за воведување критериуми со кои ќе се намали постојната транспарентност

ДКСК се осврнува на обврската на имателите на информации редовно да ажурираат листа на информации со кои располагаат и јавно да ја објавуваат. ДКСК смета дека оваа одредба „нема прецизни критериуми за тоа кои информации треба задолжително да бидат објавени, ниту на кој начин и во кој формат, што остава широк дискрециски простор на имателите на информации да одлучуваат што ќе објават и како. ДКСК смета дека тоа е „ризик од ограничена транспарентност со можност за селективно објавување или прикривање на информации од јавен интерес““.
Платформата е загрижена што ДКСК нашла ризик од ограничена транспарентност во услови кога во Законот за слободен пристап е утврдена формата за објавување на информациите и документите и тоа: (а) се објавува информација во која било форма што ја создал или со која располага имателот на информацијата согласно со неговите надлежности и (б) се обезбедува пристап до документ без оглед на неговата физичка форма или карактеристики, пишан или печатен текст, карти, шеми, фотографии, слики, цртежи, скици, работни материјали, како и звучни, гласовни, магнетски или електронски, оптички или видео снимки во која било форма, како и пренослива опрема за автоматска обработка на податоци со вградени или преносливи мемории за складирање на податоците во дигитална форма (член 3). Дополнително, загрижува непознавањето на проблематиката од страна на ДКСК кога вели дека „нема прецизни критериуми за тоа кои информации треба задолжително да бидат објавени“. Законот за слободен пристап уредил дека сите информации кои ги создаваат и со кои располагаат институциите, освен исклучоците (член 6) се информации од јавен карактер. Дури има предвидено и институт на „активна транспарентност“, а тоа значи утврдени се информации кои задолжително треба да објавени без да бидат побарани. Какви критериуми препорачува ДКСК е нејасно, а уште повеќе загрижува што зборуваат за формат не земајќи го предвид најавениот почеток на процесот за подготовка на Законот за отворени податоци и повторна употреба на податоците од јавниот сектор.

Задоцнети препораки во тек на активен процес за измени на Законот

ДКСК за прекршочните одредби утврдила постоење несразмера одговорност. Предвидени се само 500 евра глоба за раководното лице ако не назначи службено лице за посредување со информации и не обезбеди информирање на јавноста за тоа лице, но предвидени се и 250 евра казна за службеното лице за повеќе прекршоци – ажурирање на листата на информации, помагање на барателите, почитување рокови за одговор на барањата. ДКСК препорачала јасно да се разграничи и прекршочната одговорност меѓу раководното и службеното лице за информации во Агенцијата, согласно нивните реални надлежности.
За Платформата индикативно е што ДКСК посочува на наводни „регулаторни ризици“ во Законот за слободен пристап, за кој е најавен почеток за изменување на Законот пред 5 месеци, односно на 21 ноември 2024г., а во моментот се одвиваат јавни консултации преку ЕНЕР за предложените измени. ДКСК посочила на несразмерност во одговорноста на одговорните и службените лица, но отсуствуваат предлози што конкретно препорачува. Укажуваме дека граѓанското општество со години наназад се залага за постоење одредби за прекршочна одговорност на одговорните лица кои неосновано не овозможат пристап до информацииите или го попречуваат службеното лице да го спроведе второстепеното решени за обезбедување пристап до информациите.
Оттука, Платформата смета дека предлог решенија кои може да влијаат негативно врз борбата против корупцијата, се неприфатливи и спротивни на европските заложби за демократско, инклузивно и стручно креирање на јавните политики.
Дополнително, Платформата е загрижена што при проверката на Законот за слободен пристап од страна на ДКСК отсуствуваат клучните аспекти на антикорупциската проверка, како што е вклучувањето на повеќе актери, односно при подготовка на Извештајот немаат обезбедено соработка со граѓанското општество што би обезбедило независност и објективност при анализата.
Потсетуваме дека антикорупциската проверка на (предлог) законите превентивен механизам со цел детектирање, спречување и минимизирање на ризиците во однос на можноста за корупција и судир на интереси кои може да резултираат при спроведување на законите. Со вакви насоки, ДКСК не само што не го унапредува системот за спречување на корупција, туку ризикува да даде легитимитет за политики и практики што водат кон заробување на институциите и недостапност на информациите од јавен интерес, кои во моментов се информации од јавен карактер.
Ги повикуваме надлежните институции, особено Министерството за правда и Собранието, да ги земат предвид постојните законски механизми и да не подлегнуваат на насоки што ја ограничуваат транспарентноста, која е клучна алатка во борбата против корупцијата.