Platforma e organizatave të shoqërisë civile për luftë kundër korrupsionit reagon ndaj rekomandimeve të Komisionit Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit (KSHPK), të paraqitura në një seancë publike të KSHPK-së, dhe të transmetuara përmes mediave, si pjesë e rishikimit antikorrupsion të Ligjit për qasje të lirë në informata me karakter publik.
Në vend që të kontribuojë në transparencë, llogaridhënie dhe luftë më të madhe kundër korrupsionit, KSHPK-ja, përmes indikacioneve të saj të pretenduara për “rreziqe rregullatore”, dërgon sinjale serioze shqetësuese për mbylljen e institucioneve dhe krijon mundësi për të kufizuar të drejtën e publikut, të informohet. Rekomandime të tilla jo vetëm që dëmtojnë rolin e KSHPK-së si një institucion kyç për parandalimin e korrupsionit, por edhe drejtpërdrejt hapin mundësi për keqpërdorime të reja me korrupsionin, veçanërisht në fushën e prokurimit publik.
Transparencë e zvogëluar – rritje e rreziqeve të prokurimit publik të korruptuar dhe të dëmshëm
Së pari, KSHPK-ja rekomandon rishqyrtimin e nenit që rregullon detyrimin për publikimin e të gjithë dokumentacionit për prokurimet publike. KSHPK-ja vlerëson se termi “i gjithë dokumentacioni” në lidhje me prokurimin publik nuk është përcaktuar saktësisht, prandaj mund të ndodhë që të publikohen informacione konfidenciale dhe shkelje të të drejtave të palëve të treta.”
Platforma sugjeron se zbatimi i dispozitës së Ligjit për qasje të lirë për qasje në të gjithë dokumentacionin për prokurimet publike, koncesionet dhe për marrëveshjet e partneritetit publik-privat (neni 10 paragrafi 1 alinea18) deri më tani në aplikacion ka mundësuar rritjen e transparencës dhe qasjes në dokumentet përkatëse nga organizatat e shoqërisë civile dhe mediat. Në këtë mënyrë, u zbuluan keqpërdorime në një numër procedurash tenderimi për të cilat u zhvilluan procedura gjyqësore, por edhe u parandaluan edhe prokurime publike të mundshme korruptive dhe të dëmshme.
Gjithashtu, KSHPK-ja duhet të kishte marrë parasysh se mbrojtja e të dhënave konfidenciale në prokurimin publik tashmë është e rregulluar në Ligjin për prokurimin publik (neni 30). Gjithashtu i sugjerojmë KSHPK-së, se Ligji për qasje të lirë rregullon qasjen e pjesshme, si dhe përjashtimet në rastet kur kërkohet mbrojtja e informacionit me një shkallë të fshehtësisë. Rikujtojmë KSHPK-në dhe publikun se në janar 20205, me ndryshimet në Ligjin për prokurim publik është bërë tashmë një regres i mbrojtjes nga korrupsioni në prokurimin publik në mënyrë të tillë që kontrolli administrativ i prokurimit publik i zbatuar nga Byroja për prokurim publik u shfuqizua. Në kushtet kur, sipas vlerësimeve të të gjithë aktorëve relevantë ndërkombëtarë dhe vendas, korrupsioni në prokurimin publik është i përhapur edhe me buxhetin shtetëror historikisht më të lartë, huamarrjet e reja dhe indikacionet e përditshme për keqpërdorimin e parave publike, KSHPK-ja bën rekomandime për kufizimin e transparencës, duke minuar kështu rolin e një institucioni kyç për parandalimin e korrupsionit.
Rekomandime me pasoja negative afatgjata që ndikojnë në pavarësi
KSHPK-ja ofron udhëzime për përshkrimin dhe specifikimin e një procedure, si dhe caktimin e një afati për Kuvendin e Republikës së Maqedonisë së Veriut në rastet kur konstaton ndërprerjen e detyrës dhe shkarkimin e Drejtorit të Agjencisë për Mbrojtjen e të Drejtës për Qasje të Lirë në Informacione me Karakter Publik dhe zëvendësit të tij, para skadimit të mandatit.
Për Platformën, ky rekomandim është i motivuar politikisht sepse u bë menjëherë pas një përpjekjeje të deputetëve në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë së Veriut për të miratuar ndryshime në Ligjin për qasje të lirë, i cili parashikonte shkarkimin e parakohshëm të Drejtorit të Agjencisë në rast se shumica parlamentare nuk do të miratonte raportin vjetor të punës. Ne i sugjerojmë KSHPK-së, se organet e pavarura rregullatore, siç është Agjencia për Mbrojtjen e të Drejtës për Qasje të Lirë, dhe vetë KSHPK-ja, kanë mandat më të gjatë se mandati i zyrtarëve të zgjedhur në pushtetin ekzekutiv, në mënyrë që të jenë partiakisht dhe politikisht të pavarur. Për rekomandimin e dhënë, tashmë rregullohet në Ligjin për qasje të lirë që në rast të përfundimit të detyrës ose shkarkimit të Drejtorit të Agjencisë, deri në zgjedhjen e Drejtorit të ri të Agjencisë, funksioni i Drejtorit të Agjencisë, kryhet nga Zëvendësdrejtori, me të gjitha kompetencat që ka pasur Drejtori. Kështu, i vetmi argument për këtë rekomandim të KSHPK-së nuk mund të jetë “zvarritja, selektiviteti dhe pasiguria e mundshme në menaxhimin e institucionit”.
Rekomandime për vendosjen e kritereve të cilat do të zvogëlojnë transparencën ekzistuese
KSHPK-ja i referohet detyrimit të mbajtësve të informacioneve të azhurnojnë rregullisht listën e informacioneve në dispozicion të tyre dhe atë ta bëjnë publike. KSHPK-ja vlerëson se kjo dispozitë “nuk ka kritere të sakta se çfarë informacioni duhet të publikohet domosdoshmërisht, as në çfarë mënyre dhe në çfarë formati, gjë që lë një diskrecion të gjerë për mbajtësit e informacionit për të vendosur se çfarë të publikojnë dhe si. KSHPK-ja e konsideron këtë “një rrezik të transparencës së kufizuar me mundësinë e zbulimit selektiv ose fshehjes së informacionit me interes publik”.
Platforma është e shqetësuar se KSHPK-ja ka gjetur rrezik për transparencë të kufizuar në kushtet kur Ligji për qasje të lirë përcakton formën për publikimin e informacionit dhe dokumenteve si më poshtë: (a) informacioni publikohet në çdo formë të krijuar ose në dispozicion të mbajtësit të informacionit në përputhje me kompetencat e tij dhe (b) qasja në një dokument sigurohet pavarësisht nga forma fizike ose karakteristikat e tij, tekst i shkruar ose i shtypur, harta, skema, fotografi, imazhe, vizatime, skica, materialet e punës, si dhe regjistrimet e zërit, tonit, regjistrime magnetike ose elektronike, regjistrime optike ose video në çdo formë, si dhe pajisje portative për përpunimin automatik të të dhënave me memorie të integruara ose portative për ruajtjen e të dhënave në formë digjitale (neni 3). Për më tepër, shqetësuese është mosnjohja e problematikës nga KSHPK-ja, kur thotë se “nuk ka kritere të sakta se çfarë informacioni duhet të publikohet detyrimisht”. Me Ligjin për qasje të lirë është përcaktuar se të gjitha informatat e krijuara dhe në dispozicion të institucioneve, përveç të përjashtimeve (neni 6), janë informata publike. Ekziston edhe një institut i “transparencës aktive”, që do të thotë se janë përcaktuar informacionet që duhet të publikohen detyrimisht pa u kërkuar. Çfarë kriteresh rekomandon KSHPK-ja është e paqartë, dhe është edhe më shqetësuese ajo që thonë për formatin, duke mos marrë parasysh fillimin e paralajmëruar të procesit për përgatitjen e Ligjit për të dhëna të hapura dhe ripërdorimin e të dhënave nga sektori publik.
Rekomandime të vonuara gjatë një procesi aktiv për ndryshime në Ligj
KSHPK për dispozitat përcaktoi ekzistencën e përgjegjësisë joproporcionale për kundërvajtje. Vetëm 500 euro janë parashikuar për personin udhëheqës nëse ai nuk cakton një ndërmjetësues për informacione dhe nuk jep informacion për publikun për atë person, por janë parashikuar 250 euro edhe për zyrtarin për kundërvajtje të shumta – azhurnimi i listës së informacionit, ndihma për aplikantët, respektimi i afateve për t’iu përgjigjur kërkesave. KSHPK gjithashtu rekomandoi që të bëhet dallimi i qartë i përgjegjësisë për kundërvajtje midis udhëheqësit dhe nëpunësit për informacion në Agjenci, në përputhje me kompetencat e tyre aktuale.
Për Platformën, është tregues fakti se KSHPK-ja vë në dukje “rreziqet rregullatore” të pretenduara në Ligjin për qasje të lirë, për të cilat është njoftuar për ndryshim të Ligjit para 5 muaj më parë, përkatësisht më 21 nëntor 2024, dhe aktualisht po zhvillohen konsultime publike përmes ENER për ndryshimet e propozuara. KSHPK-jaka vënë në dukje një disproporcion në përgjegjësinë e individëve përgjegjës dhe zyrtarëve, por mungojnë propozimet se çfarë rekomandon konkretisht. Theksojmë se shoqëria civile vite me radhë është angazhuar për ekzistencën e dispozitave për përgjegjësi kundërvajtëse të personave përgjegjës që në mënyrë të paarsyeshme nuk lejojnë qasje në informacion ose pengojnë zyrtarin nga zbatimi i sekondës së vendosur për të siguruar qasje në informacion.
Prandaj, Platforma konsideron se zgjidhjet e propozuara që mund të ndikojnë negativisht në luftën kundër korrupsionit janë të papranueshme dhe në kundërshtim me përpjekjet evropiane për hartimin e politikave publike demokratike, gjithëpërfshirëse dhe eksperte.
Për më tepër, Platforma është e shqetësuar se gjatë shqyrtimit të Ligjit për qasje të lirë nga KSHPK-ja, mungojnë aspektet kryesore të rishikimit kundër korrupsionit, siç është përfshirja e disa aktorëve, përkatësisht gjatë përgatitjes së Raportit, nuk kanë siguruar bashkëpunim me shoqërinë civile që do të siguronte pavarësi dhe objektivitet në analizë.
Rikujtojmë se rishikimi antikorrupsion i ligjeve (të propozuara) është një mekanizëm parandalues me qëllim zbulimin, parandalimin dhe minimizimin e rreziqeve në lidhje me mundësinë e korrupsionit dhe konfliktit të interesave që mund të rezultojnë gjatë zbatimit të ligjeve. Me udhëzime të tilla, KSHPK-ja jo vetëm që nuk avancon sistemin për parandalimin e korrupsionit, por rrezikon t’i japë legjitimitet politikave dhe praktikave që çojnë në kapjen e institucioneve dhe mosdisponueshmërinë e informacioneve me interes publik, të cilat për momentin janë informacione me karakter publik.
U bëjmë thirrje institucioneve kompetente, veçanërisht Ministrisë së Drejtësisë dhe Kuvendit, të marrin parasysh mekanizmat ligjorë ekzistues dhe të mos u nënshtrohen udhëzimeve që kufizojnë transparencën, e cila është një mjet kryesor në luftën kundër korrupsionit.
