“E-shoqëri: Integriteti njerëzor përballë dilemave në epokën e IA-së, si t’u përgjigjemi sfidave të reja dhe cilat janë zgjidhjet?” – Portalb

Zbatimi i inteligjencës artificiale po ndodh me ritme më të shpejta sesa krijimi i kornizave rregullatore ose miratimi i standardeve minimale për krijimin dhe përdorimin e saj të përgjegjshëm. Ekspertët e kësaj lëmie gjatë diskutimit në kuadër të konferencës vjetore ‘E-shoqëri’ nxorën në pah rreziqet e “rregullimit pas eksperimentimit”, dilemat etike të përfshirjes së inteligjencës artificiale në klasa dhe shërbimet publike, si dhe nevojën për masa të hershme mbrojtëse për të mbrojtur drejtësinë dhe përfshirjen për të gjithë qytetarët. U prezantua edhe Qendra Kombëtare për Inteligjencë Artificiale ‘Vezilka’ në RMV, shkruan Portalb.mk.

Derisa algoritmet e formësojnë jetët tona, të drejtat dhe integriteti i njeriut vihen në pikëpyetje. Në të gjithë Bashkimin Evropian, Ligji për Inteligjencën Artificiale (IA) përcakton standarde për drejtësi, transparencë dhe përgjegjësi, por vendeve jo-anëtare të BE-së u lihet ta rregullojnë vetë përdorimin e përgjegjshëm të IA-së.

Duke folur mbi rreziqet e rregullimit pas eksperimentimit, dilemat etike të integrimit të inteligjencës artificiale në klasa dhe shërbime publike, si dhe nevojën urgjente për masa mbrojtëse të hershme për të mbrojtur drejtësinë dhe përfshirjen për të gjithë qytetarët, ekspertët nga rajoni dhe më gjerë ndanë përvojat dhe sugjerimet e tyre.

Ledia Canga, eksperte e menaxhimit të rreziqeve të sigurisë kibernetike nga Autoriteti Kombëtar i Sigurisë Kibernetike i Shqipërisë, theksoi se sfidat e reja të IA-së nuk janë vetëm trend dhe teknologji, por the pikë kthyese se çka njerëzit mund të jenë në kohën e inteligjencës artificiale, megjithatë sipas saj nuk ka IA pa njerëzit.

Ajo sqaroi se në këtë drejtim, krijuesit dhe krijesa janë duke u zhvilluar së bashku, por që kjo mund të rregullohet dhe këtu institucionet kanë shumë punë.

“Inteligjenca Artificiale po zhvillohet shpejtë, sistemet po bëhen më komplekse dhe pasojat janë reale. Le ta prioritizojmë gjykimin njerëzor, integriteti njerëzor patjetër të mbetet konstant”, tha Canga.

Sipas saj, rreziku më mirë është të parandalohet se sa të detektohet.

“Ajo që do na mbrojë nuk është teknologjia, por mënyra se si do e rregullojmë dhe si do ta përdorim atë”, tha Canga.

Canga thekson se kjo fushë do monitorim të vazhdueshëm, dhe mes tjerash përmendi hapat institucional që Shqipëria po merr në këtë drejtim.

“IA po bashkëvepron me institucionet kombëtare, megjithatë masat mbrojtëse po ecin më ngadalë sesa bashkëveprimet e IA-së. Prandaj, institucionet duhet të balancojnë inovacionin dhe përgjegjësinë”, theksoi Canga.

Nga ana tjetër, Anastasia Ilievska, menaxhere e komunitetit në Brainster Next, sqaroi për projektin e lidhur me IA-në në RMV të quajtur “IA në klasa”, i cili rezultoi nga bashkëpunimi me Ministrinë e Arsimit dhe Bransteer për përfshirjen e IA-së në arsim.

Ilievska thotë se është e rëndësishme të mësohet, por edhe të krijohet.

“Qëllimi ishte si t’i edukojmë profesorët e shkollave të mesme për përdorimin IA-së në arsim, në mënyrë që mund ti implementojnë në klasë, dhe t’i mësojnë nxënësit mbi IA-në”, tha Ilievska.

Ajo theksoi se duhet të bëhen ndryshime të shpejta si te mësimdhënësit, po ashtu edhe te nxënësit, pasi siç sqaroi ajo, të rijnë tani më janë mjaft kreativ. Si shembull përmendi rastin e disa nxënësve nga Manastiri të cilët kanë krijuar një sistem AI të cilin e kanë shitur në SHBA.

“Hapat duhet të jenë shumë preciz dhe të saktë”, porositi ajo.

Zia Perko Rogelj, anëtare e Këshillit Këshillimor të të Rinjve në Këshillin e Evropës dhe anëtare bordit të “Connect International” tha se misioni i tyre është ta sjellin njerëzimin në jetën digjitale.

“Mbrojtja e të drejtave të njeriut është jashtëzakonisht e rëndësishme, prandaj ne përpiqemi të adresojmë diskriminimin dhe narrativet e tjera negative. Rregullimi është i nevojshëm dhe duhet të vijë i pari për të siguruar mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe të të rinjve, dhe inovacioni duhet të vijë i dyti”, tha Zia Perko Rogelj.

Ajo theksoi gjithashtu se të rinjtë duhet të kenë hapsirë dhe të jenë të përfshirë dhe të dëgjuar. Për këtë, siç tha ajo, përgjegjësi të madhe kanë qeveritë.

Si mund të kapërcehet ky boshllëk rregullator në RMV?

Për këtë, Mila Brown, studiuese e politikave të inteligjencës artificiale prezantoi gjethejt e studimit të saj mbi Përshtatjen e politikave të Maqedonisë së Veriut me Aktin e BE-së për Inteligjencën Artificiale.

“Hulumtimi tregoi se vendi ka një sistem të fortë kibernetik dhe mbrojtje të përgjithshme të të dhënave, por sistemi ligjor nuk është shumë gjithëpërfshirës dhe kapaciteti institucional nuk është i pajisur mjaftueshëm”, tha Brown.

Ajo mes tjerash tha se nëse RMV-ja dëshiron të anëtarësohet në BE, duhet të punojë në këtë drejtim. Megjithatë, sipas saj, kapacitetet institucionale janë me kapacitete të kufizuara.

“IA nuk është më pyetje e së ardhmes por e së tashmes”, tha ajo.

Vezilka, IA qendra që pritet ta transformojë RMV-në

Në Maqedoninë e Veriut tani më është prezantuar Qendra Kombëtare për Inteligjencë Artificiale ‘Vezilka’, projekt ky i cili synon krijimin e një ekosistemi shtetëror për përdorim të përgjegjshëm dhe të besueshëm të inteligjencës artificiale.

Ky projekt në vlerë totale prej rreth 6 milionë eurosh, realizohet me mbështetje financiare nga Bashkimi Evropian përmes programit Horizon Europe dhe iniciativës EuroHPC, ndërsa bashkëfinancohet nga Ministria e Transformimit Digjital dhe Fakulteti i Shkencave Informatike dhe i Inxhinierisë Kompjuterike (FINKI) si bartës i projektit.

Duke prezantuar këtë qendër, profesor Igor Mishkovski nga FINKI, sqaroi se ky projekt fokusohet dhe do të transformojë pesë fusha prioritare: shëndetësia, energjia e gjelbër, bujqësia, gjuha, administrata publike. Ndër të tjera, ai përmendi sfidat dhe mundësitë.

“Maqedonia e Veriut është aktualisht në fazë të hershme të adoptimit të inteligjencës artificiale, me depërtim të kufizuar në sektorët industrialë, publikë dhe shoqërorë”, tha Mishkovski.

Ai theksoi se ‘Vezilka’ ka pesë objektiva kryesore strategjike, edhe atë: Forcimi i ekosistemit kombëtar të IA-së; ofrimi i shërbimeve të IA-së të përshtatura për startup-et, ndërmarrjet e vogla dhe të mesme dhe institucionet publike; zhvillimi dhe mbajtja e talenteve në IA; mundësimi i bashkëpunimit strategjik; mbështetja e Qeverisë.

“Vezilka duhet të mbahet mend si pishtari i inteligjencës artificiale të përgjegjshme dhe të përqendruar te njeriu në RMV duke e sjellë teknologjinë inteligjente më afër qytetarëve dhe duke e kanalizuar atë drejt ndryshimeve domethënëse shoqërore. Tre vjet nga tani, dua që ne të shikojmë prapa dhe të themi: Ky ishte momenti kur gjithçka ndryshoi”, tha Mishkovski.

‘Vezilka’ do të jetë njësi partnere e fabrikës evropiane të AI “Pharos”, me seli në Greqi, gjë që do t’u mundësojë institucioneve, studiuesve, kompanive dhe start-up-eve maqedonase qasje në superkompjuterët evropianë dhe hapësirat e avancuara të të dhënave. Ajo do të funksionojë si qendër trajnimi dhe zhvillimi të kapitalit njerëzor, ku do të organizohen trajnimet, projektet praktike dhe programet edukative në fushën e inteligjencës artificiale.

Ndryshe, sot në Shkup mbahet edicioni i 21-të i Konferencës Ndërkombëtare e-Shoqëri.Mk Nga Fondacioni Metamorfozis. Këtë vit, Konferenca do t’i kushtohet temës “Integriteti në Thelb të Transformimit Digjital”, duke hulumtuar se si përparimi i shpejtë teknologjik po i riformëson qëndrueshmërinë demokratike, të drejtat e njeriut dhe besimin shoqëror në një botë gjithnjë e më të ndërlidhur.