RAPORT: LISTAT E SANKSIONEVE ZBULOJNË KORRUPSIONIN NË MAQEDONINË E VERIUT, POR DËSHTOJNË TË SJELLIN REZULTATE
Sanksionet ndërkombëtare ndaj politikanëve dhe figurave të biznesit në Maqedoninë e Veriut kanë zbuluar korrupsionin dhe kanë nxitur debat publik, por mbeten kryesisht joefektive në frenimin e praktikave të ngulitura, thuhet në studimin më të ri nga Instituti BIRC.
Raporti, “Naming, Shaming, But Not Taming: The Impact of the Sanction Lists on the Politics and Economy of North Macedonia”, nga analisti dhe gazetari Xhelal Neziri, gjeti se sanksionet e vendosura nga Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar dhe Bashkimi Evropian kanë pasur një ndikim “të kufizuar dhe jokonsistent” pasi nuk zbatohen në mënyrë të brendshme.
Që nga viti 2015, Uashingtoni ka futur në listën e zezë disa figura të njohura, përfshirë ish-kryeministrin Nikola Gruevski, ish-shefin e shërbimit sekret Sasho Mijalkov, oligarkun Jordan Kamçev dhe kryetarin e Strugës Ramiz Merko, duke i akuzuar për korrupsion dhe shpërdorim të pushtetit. Më së fundmi, ish-zëvendëskryeministri i parë Artan Grubi dhe ish-gjyqtari Enver Bexheti u sanksionuan për ndërhyrje të dyshuar në gjyqësor për të mbrojtur aleatët politikë.
“Listat e sanksioneve konfirmojnë korrupsionin dhe abuzimin, por pa mekanizma vendorë të zbatimit, efekti i tyre është më shumë simbolik sesa praktik,” thuhet në raport.
Studimi i Nezirit, i bazuar në 12 intervista me ekspertë dhe të dhëna të hapura, zbuloi se sanksionet ndikojnë më shumë në karrierat politike sesa në aktivitetin ekonomik. Politikanët e përfshirë në “listat e zeza” shpesh tërhiqen nga jeta publike ose përballen me rënie kredibiliteti, por rrjetet e tyre të biznesit mbeten kryesisht të paprekura. Kompanitë e lidhura me individë të sanksionuar shpesh vazhdojnë të operojnë duke ndryshuar strukturat e pronësisë.
Raporti vë në dukje se reagimet brenda Maqedonisë së Veriut kanë qenë kryesisht deklarative. Partitë në pushtet dhe ato opozitare përdorin sanksionet për të sulmuar rivalët, ndërsa institucionet gjyqësore shpesh përshpejtojnë shqyrtimet vetëm pas presionit ndërkombëtar. “Vetëm pasi dikush përfshihet në listën e zezë, sistemi fillon të lëvizë,” tha Biljana Ivanovska, ish-kryetare e Komisionit Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit, e cituar në raport.
Akademiku Abdylmenaf Bexheti, profesor në Universitetin e Evropës Juglindore, tha se sanksionet nuk kanë efekt parandalues sepse nuk shpjegohen qartë për publikun. “Nuk dihet shumë për kriteret e futjes në listat e zeza. Nëse do të promovoheshin, atëherë listat do të ishin më efektive në parandalimin e gabimeve, qoftë në nivelin politik apo ekonomik,” tha ai.
Perceptimi publik i sanksioneve, sipas studimit, është i ndarë sipas vijave politike dhe etnike. Shqiptarët etnikë, përgjithësisht më pro-perëndimorë, i shohin sanksionet e SHBA dhe BE-së si të besueshme, ndërsa disa maqedonas etnikë dhe grupe nacionaliste i hedhin poshtë ato si ndërhyrje të huaj.
Raporti përfundon se pa reforma për të forcuar pavarësinë e gjyqësorit, për të zbatuar sanksionet brenda vendit dhe për të luftuar klientelizmin politik, sanksionet do të mbeten një mjet për të turpëruar publikisht, por jo për të parandaluar.
Studimi gjithashtu bëri thirrje për ndryshime në ligjin vendor të sanksioneve për të siguruar që sanksionet të kenë peshë brenda vendit. “Të ndryshohen ligjet që rregullojnë sanksionet, në të cilin rast, përveç sanksioneve të Kombeve të Bashkuara, vendi do të jetë i detyruar të zbatojë edhe ato të vendeve mike dhe partnerëve strategjikë si BE-ja, SHBA-ja dhe Mbretëria e Bashkuar,” rekomandoi raporti.
“Korrupsioni dhe klientelizmi partiak janë aq të ngulitur saqë vetëm sanksionet nuk mund t’i zbusin,” shkroi Neziri.
Instituti BIRC, me seli në Tetovë, publikoi studimin në shtator 2025.
Raporti i plotë është i qasshëm më poshtë:
