Dita Botërore e Shëndetit: cili është realiteti për gratë, vajzat dhe grupet e cenueshme në terren?

Dita Botërore e Shëndetit këtë vit i kushtohet temës “Fillime të shëndetshme, e ardhme shpresëdhënëse” – një mesazh që na kujton se shëndeti është themeli i çdo historie zhvillimi dhe një jete dinjitoze. Por çfarë do të thotë kjo në realitet për gratë, vajzat dhe grupet e cenueshme?

Për shumë njerëz, aksesi në mbrojtjen shëndetësore parandaluese nuk është ende një e drejtë e garantuar, por një privilegj që varet nga statusi socio-ekonomik, vendbanimi ose rrethanat personale. Gratë dhe vajzat përballen me mungesën e shërbimeve të aksesueshme dhe cilësore, veçanërisht kur fjala është për shëndetin riprodhues, skrining programet dhe ekzaminimet parandaluese. Te komunitetet e cenueshme, ky realitet është edhe më i vështirë, pasi mungesa e informacionit adekuat, barrierat financiare dhe diskriminimi shpesh i bëjnë shërbimet shëndetësore të paarritshme.

Investimet në shëndetësi, veçanërisht në programet parandaluese, janë thelbësore për përmirësimin afatgjatë të shëndetit publik, por investimet në këtë sektor mbeten të kufizuara. Që nga viti 2019, shteti ka ndarë mesatarisht vetëm 10% të buxhetit të Ministrisë së Shëndetësisë për programet parandaluese, me përjashtim të vitit 2021, kur kjo përqindje u rrit përkohësisht në 18%. Në vend të rritjes së vazhdueshme, vitet e fundit buxheti për programet parandaluese është në rënie, veçanërisht në fusha si skriningu për sëmundjet malinje dhe parandalimi i sëmundjeve infektive. Për shembull, buxheti për parandalimin e HIV-it në vitin 2019 ishte 49.100.000 denarë, por deri në vitin 2023 është reduktuar për më shumë se 60%, në 19.469.000 denarë, që dukshëm e kufizon disponueshmërinë e këtyre shërbimeve për parandalim të vërtetë.

Gratë, vajzat dhe grupet e cenueshme shpesh përballen me sfidat më të mëdha kur fjala është për aksesin në shërbime shëndetësore cilësore. Edhe pse qëllimi i Programit kombëtar për zbulimin e hershëm të kancerit të qafës së mitrës është të mbulojë 75% të femrave të moshës 21 deri në 59 vjeç, sipas Analizës së programit për zbulimin e hershëm dhe skriningun e sëmundjeve malinje, të kryer nga sektori civil, në realitet vetëm 15% janë testuar në tre vitet e fundit. Në skriningun e kancerit të gjirit, shifrat janë edhe më të ulëta – më pak se 10% e grave të moshës 50 deri në 69 vjeç u përfshinë me mamografi.

Edhe pse shkalla e vdekshmërisë së foshnjave është në rënie, gratë, veçanërisht nga zonat rurale dhe komunitetet e cenueshme, si romët, vazhdojnë të përballen me pengesa serioze. Janë vetëm rreth 160 gjinekologë amë në vend, të shpërndarë në mënyrë të pabarabartë, që do të thotë se shumë gra nuk kanë akses në kontrollet e rregullta gjatë shtatzënisë. Mbrojtja parandaluese gjinekologjike është e vonuar, duke rrezikuar jo vetëm shëndetin riprodhues, por edhe shëndetin e përgjithshëm të grave. Ka një mbulim joadekuat të grave me vizita nga infermierët gjatë shtatzënisë dhe pas lindjes, kryesisht për shkak të problemeve ekzistuese me të cilat përballet ky shërbim.

E njëjta situatë është edhe te fëmijët, me vetëm 110 mjekë pediatër në nivelin parësor dhe një shkallë vaksinimi në rënie, veçanërisht për vaksinën MRP, duke e bërë real rrezikun nga epidemitë. Gjithashtu, Ministria e Shëndetësisë ka anuluar aktivitetet kyçe edukative dhe promovuese nga Programi për mbrojtjen aktive të nënave dhe fëmijëve, fushatat e promovimit të vaksinimit, si dhe aktivitetet për të mbështetur punën e infermierëve patronazhues.

Gjithashtu, analizat treguan se 46% e grave shtatzëna në zonat rurale nuk kanë bërë një kontroll të vetëm në tre muajt e parë të shtatzënisë, edhe pse kujdesi shëndetësor në kohë gjatë shtatzënisë është vendimtar për shëndetin e nënave dhe të porsalindurve. Sipas Analizës sonë të programit për mbrojtjen aktive të shëndetit të nënave dhe fëmijëve, 30% e nënave nuk kanë marrë informacion për rëndësinë e skrining testeve të dëgjimit dhe të shikimit për të sapolindurit.

Në këtë drejtim, ne vazhdimisht avokojmë për ndryshime para institucioneve, në mënyrë që të sigurohet: mbrojtja gjinekologjike dhe pediatrike e aksesueshme në nivel parësor në të gjithë territorin; forcimi i punës së shërbimeve të patronazhit dhe ekipeve të mbrojtjes shëndetësore parashkollore dhe shkollore; rivendosjen dhe promovimin e edukimit shëndetësor, mbështetjen e ushqyerjes me gji dhe rritjen e mbulimit me vaksinim; rritja e mjeteve buxhetore për programet parandaluese – Programi për mbrojtje aktive shëndetësore të nënave dhe fëmijëve dhe programi për skrining për kancerin e qafës së mitrës; përfshirja aktive e qytetarëve dhe organizatave të shoqërisë civile në krijimin dhe monitorimin e politikave shëndetësore.

Dita Botërore e Shëndetit nuk është vetëm një rast për diskutim, por një kujtesë se shëndeti duhet të jetë një prioritet çdo ditë. Një fillim i shëndetshëm nuk është një privilegj – është një e drejtë. Dhe kjo e drejtë duhet të garantohet për çdo grua dhe çdo fëmijë. Prandaj, ESE, HERA dhe Iniciativa e Grave nga Shuto Orizari e theksojnë nevojën që shteti të sigurojë qasje të barabartë dhe të përballueshme në mbrojtjen shëndetësore për gratë, nënat dhe fëmijët në Maqedoni. Vetëm në këtë mënyrë mund të ndërtojmë një të ardhme shpresëdhënëse për të gjithë.

Aktivitetet janë në kuadër të projektit “Promovimi i të drejtave shëndetësore të grave, vajzave dhe grupeve të cenueshme”, i zbatuar nga HERA – Asociacioni për Edukim Shëndetësor dhe Hulumtim në partneritet me Shoqatën për Emancipim, Solidaritet dhe Barazi të Grave – ESE, Shoqata Iniciativa për të Drejtat e Grave nga Shuto Orizari dhe Shoqata për Mbështetjen e Personave që jetojnë me HIV – SË BASHKU MË TË FUQISHËM Shkup. Projekti është mbështetur nga Qeveria e Zvicrës përmes Civica mobilitas.