![[aggregator] downloaded image for imported item #37143](https://civicamobilitas.mk/wp-content/uploads/2024/02/untitled-1024x145-1-768x109.png)
Përditësuar më 23.02.2024. Fondi i Kombeve të Bashkuara mbi Popullsinë – UNFPA në partneritet me Forumin Rinor Arsimor (FRA) në kuadër të projektit rinor rajonal “Rinia për përfshirje, barazi dhe […]
The post Thirrje për prodhimin e produkteve mediatike appeared first on YEF.
Veli Kreci është profesor i rregullt në Fakultetin e Shkencave Sociale pranë Universitetit të Evropës Juglindore (UEJL) në Tetovë. Ai është autor i disa studimeve shkencore të publikuara në revista prestigjioze shkencore, të cilat fokusohen në përmirësimin e cilësisë së arsimit, dixhitalizimin dhe reformat në politikat publike dhe administratë.
Njëkohësisht, Kreci është drejtor ekzekutiv i Institutit “Max van der Stoel”, i cili funksionon në kuadër të të njëjtit universitet dhe ka për synim kryesor përmirësimin e cilësisë së arsimit dhe kërkimit shkencor.
“Ne nuk jemi një vend i madh me burime të shumta për përparim të ndjeshëm në shkencë, por përmes politikave të menduara mirë për zhvillimin shkencor mund të mobilizojmë burimet ekzistuese përmes rrjetëzimit, duke arritur kështu më shumë efikasitet,” thotë Kreci në këtë intervistë.
Sipas tij, ne po mbetemi prapa në të gjitha fushat kur bëhet fjalë për arsimin. “Nga njëra anë, arsimi duhet të krijojë kuadro në përputhje me nevojat e tregut të punës, dhe nga ana tjetër, përmes inovacioneve, të transformojë industrinë dhe shoqërinë, duke krijuar vende të reja pune. Fatkeqësisht, po mbetemi prapa në të dyja drejtimet,” thekson Kreci.
Gjithashtu, Kreci flet për nevojën e reformave në arsim, zbatimin e Procesit të Bolonjës dhe hapat e tjerë të domosdoshëm për të arritur një zhvillim gjithëpërfshirës në vend.
Në procesin e negociatave për anëtarësim në BE përfshihet edhe Klasteri 3, i cili përmban kapituj që lidhen me reformat e nevojshme për harmonizimin e sistemit tonë arsimor me atë evropian. Çfarë mund të bëni ju në këtë drejtim?
Veli Kreci: Një nga synimet kryesore të sistemit arsimor evropian është harmonizimi i politikave arsimore kombëtare të vendeve anëtare, dhe në rastin e Republikës së Maqedonisë së Veriut, kjo është pjesë e kapitujve të negociatave për anëtarësim. Qëllimi i kësaj harmonizimi është arritja e objektivave të përbashkëta, pra sigurimi i një arsimi cilësor – një arsim që do të ofrojë njohuri, aftësi dhe vlera konkurruese për t’u përballur me sfidat evropiane, kryesisht në fushat e dixhitalizimit, tranzicionit social dhe atij të gjelbër. Nga kjo kuptojmë se sfidat evropiane janë edhe sfidat tona të ardhshme, prandaj oferta jonë arsimore duhet të dizajnohet në përputhje me të njëjtat parametra. Mënyra se si mund të përfshihemi aktivisht në këto procese është përmes programeve arsimore evropiane, të cilat synojnë afrimin dhe forcimin e bashkëpunimit ndërinstitucional. Do të përmend disa nga programet më të njohura arsimore, si Erasmus+ për shkëmbim dhe bashkëpunim ndërinstitucional, Creative Europe, Aleanca e Universiteteve, si dhe Horizon Europe për kërkim dhe inovacion. Ekzistojnë shumë programe arsimore për zhvillimin e kapaciteteve institucionale për t’u përballur me sfidat e ardhshme. Ajo që duhet bërë është një përfshirje më e madhe e institucioneve tona arsimore në rrjetet arsimore dhe bashkëpunimi me institucionet evropiane të arsimit, si dhe inkurajimi i të rinjve për të marrë pjesë në programet arsimore të shkëmbimit. Po ashtu, me rëndësi të madhe është krijimi i një mjedisi të përshtatshëm për kërkimin shkencor në institucionet akademike, përmes investimeve në laboratorë. Ne, si institucion, kemi kohë që përpiqemi të arrijmë këto synime. Megjithatë, çdo transformim kërkon përkushtim, durim dhe kohë. Sigurisht, duhet punuar fort për të krijuar kuadro që do të zotërojnë këto aftësi.
Si të binden autoritetet dhe publiku për nevojën e metodologjisë ndërsektoriale të qasjes, me fokus të veçantë te vlerat themelore si e drejta për të studiuar, e drejta për të punuar dhe e drejta për një administratë të mirë?
Veli Kreci: Përgjigja ime do të ishte – vetëm përmes bashkëpunimit të vërtetë. Shikoni, të gjitha politikat arsimore, ashtu si edhe politikat e tjera në nivel të BE-së, krijohen përmes një konsultimi të gjerë me të gjithë aktorët e përfshirë. Flas për konsultime reale. Krijuesit e politikave duhet të jenë të hapur ndaj nevojave të të rinjve, qytetarëve, sektorit privat, institucioneve dhe të gjithë faktorëve të tjerë shoqërorë. Nga ana tjetër, institucionet arsimore duhet të luajnë një rol aktiv në forcimin e këtij bashkëpunimi përmes një kolaborimi të ndërsjellë me të gjithë aktorët e shoqërisë. Duhet të kuptojmë se gjithëpërfshirja dhe bashkëpunimi sjellin rezultate. Ne shpesh përdorim qasjen “quadruple helix”, e cila nënkupton bashkëpunimin midis aktorëve kyç të shoqërisë – industrisë, politikës, sektorit joqeveritar dhe arsimit. Kjo qasje nxit veprimin e përbashkët për zgjidhjen e problemeve dhe përballimin efikas të sfidave.
A po zbatohet siç duhet Procesi i Bolonjës dhe sa e ofron ai vlerën e tij themelore – mobilitetin?
Veli Kreci: Mendoj se ne, si aktorë të politikave arsimore, nuk arritëm të diskutojmë mjaftueshëm për Procesin e Bolonjës para se ta implementonim. Disa si të them, u ngutëm me zbatimin e sistemit pa e përshtatur modelin ekzistues arsimor. Çdo transformim kërkon një plan të mirëpërgatitur dhe një periudhë të caktuar për zbatim gradual. Për këtë arsye, nuk arritëm t’i shfrytëzojmë plotësisht përfitimet që ofron Procesi i Bolonjës, i cili nuk nënkupton vetëm mobilitet, por mbi të gjitha një ndryshim në mënyrën e mësimdhënies dhe të nxënies. Është thelbësore të theksohet gjithëpërfshirja në procesin arsimor dhe zhvillimi i aftësive përmes metodave praktike, siç janë shkrimi i punimeve kërkimore, përdorimi i mjeteve kërkimore, prezantimi i rezultateve etj. Përmes një qasjeje të tillë, studentët jo vetëm që fitojnë dije, por zhvillojnë edhe aftësinë për ta analizuar dhe transmetuar atë në mënyrë kritike.
Si do ta rrisni ndërgjegjësimin e publikut profesional dhe të gjerë për rëndësinë e Procesit të Bolonjës?
Veli Kreci: Vetëm përmes diskutimeve dhe analizave gjithëpërfshirëse mund të sqarohet se çfarë përfaqëson dhe çfarë NUK përfaqëson Procesi i Bolonjës. Kam ndjesinë se publiku i gjerë i lidh drejtpërdrejt problemet në arsimin e lartë me këtë proces. Si komunitet profesional, kemi detyrimin ta sqarojmë këtë supozim me argumente të forta, në mënyrë që të mos mbetemi prapa zhvillimeve arsimore evropiane. Procesi i Bolonjës në Evropë është në një fazë të avancuar, dhe ne nuk mund të lejojmë që të mbetemi prapa në zbatimin e tij.
Pse në rajon ende kemi barriera administrative kur bëhet fjalë për njohjen e diplomave? Çfarë duhet bërë për t’i hequr ato?
Veli Kreci: Sipas mendimit tim, kjo vjen si pasojë e ndryshimeve të shpeshta në ligjet për arsimin e lartë, mospërputhjes së proceseve arsimore me sistemin arsimor evropian dhe, natyrisht, barrierave administrative të panevojshme. Para së gjithash, duhet të kemi një harmonizim të plotë të krediteve ECTS dhe një diferencim të qartë midis studimeve bachelor trevjeçare dhe katërvjeçare. Mendoj se Sistemi Evropian i Transferimit të Krediteve (ECTS) e rregullon mjaft mirë procesin e njohjes së diplomave dhe, për t’u bërë pjesë e hapësirës arsimore evropiane, duhet të thjeshtojmë procedurat për njohjen e tyre.
Ne kemi rreth një mijë qytetarë që aktivisht kërkojnë punë, por nga ana tjetër ka mungesë të kuadrove për mbi 10 mijë vende të lira pune. A i përgjigjet sistemi ynë arsimor nevojave të tregut të punës?
Veli Kreci: Është e qartë se nuk i përgjigjet. Por këtu dua të theksoj një rol shtesë të sistemit arsimor – arsimi duhet të jetë një nxitës për krijimin e vendeve të reja të punës përmes inovacionit. Nga njëra anë, arsimi duhet të formojë kuadro në përputhje me nevojat e tregut të punës, ndërsa nga ana tjetër, përmes inovacioneve, të transformojë industrinë dhe shoqërinë, duke gjeneruar kështu vende të reja pune. Fatkeqësisht, po mbetemi prapa në të dyja drejtimet. Një tjetër problem është mungesa e bashkëpunimit funksional me industrinë, përkatësisht mungesa e mekanizmave për përfshirjen e potencialeve të ardhshme të punësimit në tregun e punës që gjatë studimeve. Për shembull, studentët e vitit të dytë duhet të përfshihen aktivisht në ambientin e punës përmes programeve të praktikës (praktikë e paguar), çka do të rriste interesin e tyre që në vitet e hershme të studimeve. Gjithashtu, nevojitet një përfshirje më e madhe e studentëve në projekte me industrinë dhe institucionet, në mënyrë që të afrohen të dyja palët dhe të rritet ndërgjegjësimi për pritshmëritë e ndërsjella – nga njëra anë industria dhe nga ana tjetër studentët si punonjës të mundshëm në të ardhmen.
Vendi ndan më pak se 1% të PBB-së për shkencë dhe zhvillim inovativ. Si reflektohet kjo në zhvillimin e përgjithshëm?
Veli Kreci: Aspak nuk reflektohet. Nuk kemi zhvillim. Është e paarsyeshme të presim që do të kemi kapacitete konkurruese kërkimore pa investime të mjaftueshme në hulumtim. Pa dyshim, përqindja e investimeve duhet të rritet, dhe duke pasur parasysh kushtet tona kërkimore, duhet të inkurajohet bashkëpunimi midis institucioneve kryesore kërkimore për të mobilizuar më efikasisht burimet. Ne nuk jemi një vend i madh me burime të mëdha për një përparim të konsiderueshëm në shkencë, por përmes politikave të mirëplanifikuara për zhvillimin shkencor mund të mobilizojmë burimet ekzistuese përmes rrjetëzimit, duke arritur kështu më shumë efikasitet. Një praktikë e njohur dhe e suksesshme në zhvillimin shkencor është rrjetëzimi ndërinstitucional, i cili sjell rezultate konkrete. Vetëm përmes një qasjeje të tillë mund të presim përparim.
Teksti është zhvilluar në kuadër të projektit “Përfaqësim për zhvillim gjithëpërfshirës”, i mbështetur financiarisht nga Qeveria e Zvicrës përmes programit Civica Mobilitas.
Përmbajtja e këtij teksti është përgjegjësi e vetme e Forumit për Politika të Arsyeshme, IOHN dhe BIRC dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet se pasqyron pikëpamjet e Qeverisë së Zvicrës, Civica Mobilitas ose organizatave të saj zbatuese.
Sot në Qendrën ditore të personave me nevoja të veçanta, u instalua një inverter me qëllim që personat që e kalojnë ditën në këtë qendër tu mundësohen kushte sa më të mira.
Paisja u sigurua nga mjetet e grumbulluara në Ditën e hapur për grumbullimin e fondeve, gjegjësisht audicionin humantitar ku u shitën vizatimet e pjesëmarësve në koloninë maraton, që u realizua nga Qendra për Zhvillim të Qëndrueshëm të Komunitetit (CSCD) në kuadër të Patformës për investime në komunitet.
Ky aktivitet u realizua me rastin e 3 Dhjetorit Ditës botërore të personave me nevoja të veçanta.
Pasi mjetet e grumbulluara nuk mjaftuan për mbulimin e vlerës së Inverterit, Fondacioni Albiz donoi pjesën tjetër dhe u arrit qëllimi.
Faliminderojmë Fondacionin Albiz, qytetarët që bënë donacione në audicion duke blerë vizatimet dhe posaçërisht i faliminderojmë të gjithë pjesëmarësit në Koloni që e shprehën talentin e tyre përmes vizatimeve.
Qendrës ditore për persona me nevoja të veçanta u urojmë sukses në punë kurse shfrytëzuesve shëndet.
Related
Shuip Marku
Share This Story, Choose Your Platform!
Internet i sigurt për të gjithë!
Bota digjitale sjell shumë mundësi, por edhe sfida. Në Ditën e Internetit të Sigurt, e potencojmë rëndësinë e shërbimeve digjitale dhe të drejtave tona!
Shikoni videon dhe mësoni sesi Ligji për Shërbimet Digjitale i BE-së (LSHD) e bën internetin më të sigurt për të gjithë, gjegjësisht se si rregullat e reja të Ligjit për Shërbimet Digjitale na mbrojnë në internet – nga transparenca e algoritmeve deri te lufta kundër dezinformatave.
Së bashku mund të krijojmë një internet më të mirë dhe më të sigurt!
Në vazhdim e sipër është mbështetja mentoruese për rritjen e hapjes dhe transparencës së komunave në Republikën e Maqedonisë së Veriut, të cilën Koalicioni Rural në bashkëpunim me Fondacionin Metamorfozis e ofron për nëntë komuna nga tetë rajonet planifikuese ku është duke u zbatuar ose planifikohet të zbatohet mjeti digjital mZaednica (mKomuniteti).
Ndër komunat e para që e fituan këtë mundësi për të forcuar kapacitetet e administratës komunale me synimin për të publikuar në mënyrë proaktive të dokumenteve, përmirësimit të transparencës dhe hapjes, si dhe tejkalimit të sfidave aktuale, me qëllim të inkurajimit të pjesëmarrjes më të informuar të qytetarëve në vendimet lokale, janë komunat: Koçana, Kriva Pallanka, Vallandova, Aerodromi, Demir Hisari, Gostivari, Negotina, Struga dhe Shtipi.
Mentorimi kryhet online në janar dhe shkurt të vitit 2025, duke u bazuar në metodologjinë për forcimin e kapaciteteve të komunave të zhvilluar sipas Indeksit të Hapjes së vetëqeverisjes lokale, me theks në sistematizimin dhe prioritizimin e informatave në bazë të rezultateve të Indeksit të Hapjes.
Mentorimi kryhet online në janar dhe shkurt të vitit 2025, në bazë të metodologjisë për forcimin e kapaciteteve të komunave, të zhvilluar sipas Indeksit të Hapjes. Fokusi kryesor është vënë te prioritizimi sistematik i informatave sipas rezultateve të fundit të monitorimit të hapjes së vetëqeverisjes lokale të paraqitura në Vlerësimin e qeverisjes së mirë në njësitë e vetëqeverisjes lokale në Republikën e Maqedonisë së Veriut përmes Indeksit të Hapjes.
Qëllimi përfundimtar i këtij aktiviteti janë nëpunësit publikë të trajnuar, të cilët do të jenë në gjendje të punojnë në avancimin konsekuent të hapjes së komunave të tyre.
Ky aktivitet është pjesë e projektit (DIGILOK) Transformimi Digjital në Nivel Lokal – Komuniteti i Përfshirë për Rezistencë ndaj Korrupsionit, i cili mbështetet nga Qeveria e Zvicrës përmes “Civica Mobilitas”. Partnerë të projektit janë Fondacioni për Internet dhe Shoqëri – Metamorfozis, Koalicioni Rural dhe Qendra për Inovacione Sociale Blink 42-21.
Fondacioni për Internet dhe Shoqëri – “Metamorfozis”, në partneritet me Koalicioni Rural, fillon me kryerjen e matjes së këtij viti të hapjes së njësive të vetëqeverisjes lokale në Republikën e Maqedonisë së Veriut.
Matja e hapjes së të gjitha 81 njësive të vetëqeverisjes lokale do të realizohet në përputhje me Indeksin e Hapjes, që paraqet një tregues të përbërë, që e përcakton shkallën e hapjes së institucioneve ndaj qytetarëve dhe shoqërisë, dhe është krijuar për ta përcaktuar shkallën në të cilën qytetarët e marrin informacione të përshtatshme dhe të kuptueshme nga institucionet.
Për ta matur shkallën e hapjes së vetëqeverisjes lokale, duke i ndjekur rregulloret ligjore, standardet ndërkombëtare, rekomandimet, si dhe praktikat e mira, monitorimi përmes Indeksit të Hapjes kryhet sipas treguesve të veçantë sasiorë dhe cilësorë, të cilët i referohen qasjes në informata në ueb-faqet zyrtare, të dhënave të publikuara për funksionimin e institucionit, furnizimeve publike, informatave për shpenzimin e parave publike, etj.
Pas përfundimit të matjes së hapjes së njësive të vetëqeverisjes lokale, e në bazë të të dhënave të analizuara, Fondacioni Metamorfozis do të përgatisë një dokument të politikave publike që do t’i komunikohet vetëqeverisjes lokale dhe publikut, me qëllim që të ndihmojë në promovimin e hapjes së vetëqeverisjes lokale ndaj qytetarëve.
Më shumë informacion për matjen e fundit të kryer të hapjes së njësive të vetëqeverisjes lokale mund të gjeni në publikimin Vlerësimi i qeverisjes së mirë në në njësitë e vetëqeverisjes lokale në Republikën e Maqedonisë së Veriut përmes Indeksit të Hapjes
Ky aktivitet është pjesë e projektit (DIGILOK) Transformimi digjital në nivel lokal – Komuniteti i përfshirë për rezistencë ndaj korrupsionit që është mbështetur nga Qeveria e Zvicrës përmes Civica mobilitas. Partnerë të projektit janë Fondacioni për Internet dhe Shoqëri – Metamorfozis, Koalicioni Rural, dhe Qendra për Inovacione Sociale Blink 42-21.
Petar Atanasov, ish-zëvendësministër i Arsimit dhe Shkencës në Qeverinë e Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe profesor universitar, thotë se reformat në arsim janë një parakusht kyç për zhvillimin e përgjithshëm.
Në një intervistë për Institutin BIRC, ai thekson se shkenca dhe kërkimet shkencore janë prioritet i BE-së, ndërsa arsimi është detyrë e jona kombëtare.
Sipas tij, sektori i arsimit ka mbetur në margjina gjatë 30 viteve të fundit dhe dëmet janë afatgjata.
Pa një arsim cilësor, nënvizon Atanasov, nuk ka kapital të mirë njerëzor dhe shanset për zhvillim ekonomik dhe shoqëror janë më të vogla.
– Në procesin e negociatave për anëtarësim në BE është edhe Klasteri 3, i cili përfshin kapituj që lidhen me reformat e nevojshme për harmonizimin e sistemit tonë arsimor me atë evropian. Çfarë mund të bëjmë në këtë drejtim?
Petar Atanasov: Në këtë fushë, arsimi dhe shkenca, kemi disa sfida në nivele të ndryshme. Disa prej tyre mund t’i tejkalojmë vetë, si në sektorin e arsimit, për shembull, por disa të tjera kërkojnë angazhimin e të gjitha burimeve dhe kapaciteteve të shtetit, si në shkencë dhe kërkime shkencore. Nevojitet një mobilizim i përgjithshëm i institucioneve shtetërore dhe të gjithë sektorit publik, duke përfshirë universitetet. Shteti ynë ka kaluar procesin e skriningut dhe ekipi që ishte në Bruksel paraqiti mirë pozicionet tona në kapitujt 25 (shkenca dhe kërkimet shkencore) dhe 26 (arsimi dhe kultura). E dimë se nevojiten ligje dhe politika më të mira, si dhe konsensus politik për të ndërtuar sistemin tonë arsimor, por ai gradualisht duhet të afrohet me cilësinë e sistemeve arsimore të vendeve anëtare të BE-së. Dua ta përsëris, shkenca dhe kërkimet shkencore janë prioritet i BE-së, ndërsa arsimi është detyrë e jona kombëtare. Arsimi si sektor ka mbetur në margjina gjatë 30 viteve të fundit dhe dëmet janë afatgjata. Pa arsim cilësor, nuk ka kapital të mirë njerëzor dhe shanset për zhvillim ekonomik dhe shoqëror janë më të vogla.
– Si të bindim autoritetet dhe publikun për nevojën e një metodologjie ndërsektoriale të qasjes, me fokus të veçantë në vlerat themelore si e drejta për të studiuar, e drejta për të punuar dhe e drejta për administratë të mirë?
Petar Atanasov: Të drejtat lidhen me mundësitë dhe kapacitetet që krijohen. Ne kemi një arsim mesatar, një ekonomi që kryesisht nuk ofron vende pune të paguara mirë, si dhe një përzgjedhje negative në avancimin në institucionet shtetërore. Për të përparuar, të gjithë sektorët duhet të koordinohen brenda Qeverisë dhe të ketë bashkëpunim ndërsektorial. Ky kurrë nuk ka qenë një aspekt i fortë tek ne, sepse çdo institucion ndjek politikat e veta. Qeverisja e mirë është një përfitim cilësor, ndërsa sasia nuk matet me sa herë dikush ju ka ndihmuar për të “përfunduar” një punë. Ne jetojmë në tre botë: personale/familjare, në komunitet dhe në shoqëri. Bota e parë është përgjegjësi personale, e dyta është bota e qeverisjes lokale dhe nevojave të komunitetit, ndërsa bota e shoqërisë përputhet me shtetin ku jetoni. Shoqëria jonë është shumë e polarizuar politikisht, etnikisht, dhe madje edhe fetarisht në një nivel mikro. Prandaj, për të pasur arsim më të mirë, standard më të lartë dhe qeverisje më të mirë, duhet të punojmë për këtë – nga BE-ja nuk do të marrim asgjë si dhuratë, zhvillimin tonë duhet ta realizojmë vetë. Segmentimi i shoqërisë duhet të zgjidhet përmes politikave integruese të qëndrueshme dhe përmirësimit të funksionimit të institucioneve. Ndryshimet janë të domosdoshme për të ecur përpara.
– A po zbatohet siç duhet Procesi i Bolonjës dhe sa ofron ai vlerën e tij bazë – mobilitetin?
Petar Atanasov: Bolonja u krijua për të harmonizuar arsimin midis Lindjes dhe Perëndimit, për të afruar sistemet arsimore kombëtare të vendeve anëtare. Qëllimi ishte matja e elementeve arsimore (çfarë mësohet), rrjetëzimi në hapësirën akademike evropiane dhe mobiliteti i studentëve dhe profesorëve. Në disa aspekte, Procesi i Bolonjës nuk po zbatohet siç duhet, por kjo është përgjegjësi e secilit shtet. Lidhur me mobilitetin, ekziston mobilitet i brendshëm dhe i jashtëm. Tek ne nuk funksionon as mobiliteti i brendshëm. Gjithçka duket statike në arsimin e lartë. Mobiliteti i jashtëm po rritet çdo vit. Ka shumë studentë tanë jashtë vendit, ndërsa në fushën shkencore, mobiliteti mbetet pas. Mbase është koha për të investuar më shumë në mobilitetin shkencor.
– Si do të rrisni ndërgjegjësimin e publikut dhe ekspertëve për rëndësinë e Procesit të Bolonjës?
Petar Atanasov: Në fakt, ndërgjegjësimi duhet të rritet për nevojën e një arsimi më cilësor dhe më shumë projekte kërkimore. Bolonja është vetëm një tregues për të parë ku jemi dhe sa na duhet për të arritur standardet e kërkuara.
– Pse në rajon ende kemi barriera administrative kur bëhet fjalë për njohjen e diplomave? Çfarë duhet të bëhet për t’i hequr ato?
Petar Atanasov: Detyra është “e thjeshtë”: të zgjidhen krimi dhe korrupsioni në arsimin e lartë. Të mos ketë më diploma të rreme dhe të falsifikuara, çdo diplomë të garantojë atë që shkruhet në të, të bëhemi anëtarë të organizatave evropiane që garantojnë sigurimin e cilësisë në arsimin e lartë, etj. Tregu i diplomave të blera ka qenë i pranishëm për një kohë të gjatë në të gjithë rajonin, veçanërisht në disa shtete që i njohin të gjithë. Problemet në këtë fushë janë akumuluar ndër vite dhe nuk e di nga duhet të fillohet. Nevojitet një bazë e mirë të dhënash dhe lidhje më e fortë mes universiteteve për të reduktuar aktivitetet korruptive dhe diplomat e falsifikuara. Ministria e Arsimit po përpiqet të rregullojë gjërat, por kjo nuk do të ndodhë as shpejt dhe as lehtë. Në vendin tonë, nevojitet gjithashtu optimizimi i universiteteve. Disa fakultete duhet të shpërndahen, por përmes një përqendrimi në cilësi. Si shtet, ne nuk kemi kapacitet për më shumë se dy universitete publike. Gjithashtu, në çdo fushë kemi disa profesorë dhe studiues të mirë, ata duhet të mbështeten dhe të mundësohet një cilësi më e lartë e punës që bëjmë. Çdo akademik, sipas mendimit tim, ka pesë detyra kryesore në karrierën e tij: duhet të japë mësim, të kryejë kërkime, të botojë, të krijojë gjeneratën e re akademike dhe të marrë pjesë në jetën publike në një mënyrë të përshtatshme.
– Ne kemi disa mijëra qytetarë që kërkojnë punë aktivisht, por nga ana tjetër ka mungesë të fuqisë punëtore për mbi 10 mijë vende të lira pune. A i përgjigjet sistemi ynë arsimor nevojave të tregut të punës?
Petar Atanasov: Në përgjithësi, jo. Për një periudhë të gjatë, problemi ishte politika e papërshtatshme e regjistrimeve. Megjithatë, problemi më i madh është mesatarësia e cilësisë që ofron arsimi. Hartuesit e politikave duhet të vendosin për pikën e ekuilibrit midis thellësisë dhe gjerësisë së njohurive në arsim dhe përgatitjes për aftësi dhe njohuri specifike, të gatshme për tregun e punës. Prandaj, çdo segment i procesit arsimor duhet të përmirësohet. Megjithatë, përgjegjësinë duhet ta marrin ata që krijojnë ligjet dhe standardet që duhet të përmbushen. Shpallja e konceptit të të mësuarit gjatë gjithë jetës na obligon për përparim të vazhdueshëm në çdo segment të shoqërisë dhe ekonomisë. Bota urgjentisht ka nevojë për dy lloje të kuadrove cilësorë: ekspertë në fushën e ekonomisë dhe kritikë të realitetit shoqëror. Në çdo rast, meritokracia duhet të ketë ndikimin e saj.
– Shteti ndan më pak se 1% të PBB-së për shkencën dhe zhvillimin inovativ. Si reflektohet kjo në zhvillimin e përgjithshëm?
Petar Atanasov: Ajo që e ndajmë është e pamjaftueshme, edhe pse vitet e kaluara është investuar diçka. Tre fjalët magjike janë kërkimi, zhvillimi dhe inovacioni. Ato vende që përparojnë kanë një përqindje të lartë investimesh në kërkime dhe zhvillim, diku edhe mbi 3 për qind, veçanërisht nga financimi i arsimit. Ne kemi stagnuar për një kohë të gjatë nën një për qind. Të gjitha analizat tregojnë se me investime në këto sektorë, në planin afatgjatë përfitojnë si ekonomia, ashtu edhe shoqëria. Ne jemi tmerrësisht të pakoordinuar edhe në lidhje me kapacitetet tona. Njëkohësisht, kemi detyrim të përshtatemi me hapësirën shkencore evropiane, të përfshihemi në programet kornizë evropiane dhe të sigurojmë kapacitetet e nevojshme për këtë. Por mbi të gjitha, kemi një detyrim të brendshëm për të investuar në kapitalin akademik njerëzor, sepse vetëm kështu do të kemi kuadro të përgatitura për konkurrencë dhe zhvillim. Sa i përket arsimit, këtu përballemi me një përgjegjësi personale si vend kandidat. Duhet të punojmë për përmirësimin e politikave sipas standardeve evropiane, sipas direktivave dhe dokumenteve të miratuara, por edhe sipas standardeve ndërkombëtare, atyre në analizat e Bankës Botërore dhe OECD-së. Analizat janë të sakta, e dimë saktësisht çfarë duhet të bëjmë, para së gjithash, integrimin e aktiviteteve në fushën e arsimit dhe trajnimit, si dhe forcimin e kapaciteteve për menaxhimin e programeve evropiane për arsimin.
Teksti është zhvilluar në kuadër të projektit “Përfaqësim për zhvillim gjithëpërfshirës”, i mbështetur financiarisht nga Qeveria e Zvicrës përmes programit Civica Mobilitas.
Përmbajtja e këtij teksti është përgjegjësi e vetme e Forumit për Politika të Arsyeshme, IOHN dhe BIRC dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet se pasqyron pikëpamjet e Qeverisë së Zvicrës, Civica Mobilitas ose organizatave të saj zbatuese.
Filloi rrethi i nëntë i matjes së hapjes së pushtetit ekzekutiv dhe legjislativ në katër vende të rajonit të Ballkanit Perëndimor, përkatësisht në Bosnjë dhe Hercegovinë, Maqedoninë e Veriut, Serbi dhe Mal të Zi, përmes Indeksit të Hapjes. Matja kryhet nga rrjeti ACTION SEE – Rrjeti për Përgjegjësi, Teknologji dhe Hapje të Institucioneve në Evropën Juglindore me mbështetjen e Fondit Kombëtar për Demokraci (NDI) përmes projektit ““Përdorimi i Teknologjisë për të Promovuar Përgjegjësinë dhe Transparencën e Institucioneve.”
Indeksi i hapjes është një tregues i përbërë që për tetë vjet me radhë e përcakton shkallën e hapjes së institucioneve shtetërore nga Ballkani Perëndimor ndaj qytetarëve dhe shoqërisë, dhe është krijuar për të përcaktuar se në çfarë mase qytetarët e Ballkanit Perëndimor marrin informacion të përshtatshëm dhe të kuptueshëm nga institucionet.
Për të matur shkallën e hapjes së institucioneve, partnerët e rrjetit ACTION SEE, duke ndjekur standardet dhe rekomandimet ndërkombëtare, si dhe shembujt e praktikave të mira, i monitorojnë institucionet sipas treguesve të veçantë sasiorë dhe cilësorë, si për shembull: qasja në informacione në ueb-faqet zyrtare të institucioneve, cilësia e kornizës ligjore për çështje të caktuara, burime të tjera të informimit të publikut, të dhëna të publikuara për punën e institucionit, prokurimet publike, informacione për shpenzimin e parave publike etj.
Në bazë të rrethit të tetë të matjeve që është kryer gjatë vitit 2024, u përgatitën publikimet “Vlerësimi i qeverisjes së mirë së pushtetit ekzekutiv në Maqedoninë e Veriut dhe në rajon përmes Indeksit të Hapjes” dhe “Vlerësimi i qeverisjes së mirë së pushtetit legjislativ në Maqedoninë e Veriut dhe në rajon përmes Indeksit të Hapjes” të cilat japin një pasqyrë të hapje së institucioneve të veçanta, dhe kanë rekomandime dhe hapa konkretë për përmirësimin e hapjes së tyre.
Projekti “Përdorimi i Teknologjisë për të Promovuar Përgjegjësinë dhe Transparencën e Institucioneve” zbatohet nga Qendra për Tranzicion Demokratik (Mali i Zi) në partneritet me Fondacionin për Internet dhe Shoqëri, “Metamorfozis”, Shoqatën Qytetare “Zashto ne” (Pse jo?) (Bosnjë dhe Hercegovinë) dhe Partnerët për Ndryshim Demokratik Serbi (Serbi), me mbështetjen financiare nga Fondi Kombëtar për Demokraci (NDI).
Në bazë të të dhënave të Strategjisë Kombëtare për Shëndetin Mendor të të Rinjve frika më e madhe me të cilën përballen 40% e të rinjve në vend është vetmia, frika nga refuzimi 33%, izolimi nga miqtë 27%. Psikologia Lirie Aliti thekson se ndjenja e izolimit te të rinjtë është në rritje. Sipas psikologes Sabrie Tefiki kujdesi mbi shëndetin mendor duhet të nisë që në moshë të re me edukimin mbi rëndësinë e mirëqenies emocionale dhe strategjive për t’u përballur me sfidat mendore. Rihana Azizi, psikologe thekson se psikoterapia luan rol shumë të rëndësishëm në ndërtimin e kohezionit social.
Genta Abdiji
Një në katër persona në Maqedoninë e Veriut në një periudhë të caktuar të jetës, do të përballen me probleme të shëndetit mendor, vlerëson Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH). Sipas saj, të rinjtë janë më të prirur të preken nga problemet e shëndetit mendor për shkak të sfidave dhe presioneve me të cilat përballen gjatë kësaj periudhe të jetës.
Në bazë të të dhënave të Strategjisë Kombëtare për Shëndetin Mendor të të Rinjve frika më e madhe me të cilën përballen 40% e të rinjve në vend është vetmia, frika nga refuzimi 33%, izolimi nga miqtë 27%.
Ndenja e izolimit te të rinjtë, në rritje
Psikologia Lirie Aliti thekson se ndjenja e izolimit te të rinjtë është në rritje.
“Duke adresuar vështirësitë që kanë të bëjnë me shëndetin mental, reduktohet izolimi social që tek ne është e prekshme dhe aktuale, rritet ndjenja e përkatësisë dhe krijohet një kulturë më e hapur e mirëqenies kolektive”, thekson Aliti.
Sipas një hulumtimi të Fakultetit të Filozofisë nga viti 2021, sfidat më të mëdha që lidhen me shëndetin mendor te të rinjtë janë: depresioni (64%), stresi (55%), ankthi (58%), vetëvrasjet (56%) dhe përgjithësisht kujdesi dhe mbështetja për shëndetin mendor (67%).
Psikologia Aliti vlerëson se Maqedonia e Veriut duhet të angazhohet në mënyrë serioze në adresimin e çështjes së shëndetit mendor.
“Maqedonia e Veriut mund të ndërmarrë disa hapa duke filluar nga integrimi i tij në politikat e përgjithshme shëndetësore, zgjerimi i shërbimeve të shëndetit mendor në nivel komuniteti, duke i bërë ato më të aksesueshme dhe të pranueshme për të gjithë. Duhet të punohet shumë në trajtimin e stigmës që rrethon çështjet e shëndetit mendor përmes edukimit publik dhe fushatave për ndërgjegjësim. Dhe së fundmi, bashkëpunimi me organizata ndërkombëtare dhe shkëmbimi i përvojave me vende që kanë sisteme më të zhvilluara në këtë fushë, duke marrë modele që mund të përshtaten sipas nevojave tona”, thekson Aliti.
Vetëvrasja, arsyeja e katërt për vdekjen e të rinjve nga mosha 15-19 vjeçare
Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë vetëvrasja është arsyeja e katërt për vdekjen e të rinjve nga mosha 15 deri 19-vjeçare. Ndërkaq shqetësuese janë të dhënat lidhur me numrin e vogël të të rinjve që kërkojnë ndihmë.
Sipas hulumtimit të Fakultetit të Filozofisë, 50% e të rinjve të anketuar nuk kërkojnë ndihmë pasi ndihen të turpëruar, 47% nuk kërkojnë ndihmë për shkak të harxhimeve, 47% vlerësojnë se problemet e tyre nuk janë aq të mëdha, 47% nuk dëshirojnë të paragjykohen, 45% ndihen të frikësuar ndërsa 39% nuk dinë me kë të bisedojnë. Sipas publikimit të “Të Rinjtë Munden”, vetëm rreth 20% e të rinjve marrin trajtimin e duhur në kohë.
Kujdesi mbi shëndetin mendor të nisë në moshë të re
Sipas psikologes Sabrie Tefiki kujdesi mbi shëndetin mendor duhet të nisë që në moshë të re me edukimin mbi rëndësinë e mirëqenies emocionale dhe strategjive për t’u përballur me sfidat mendore.
“Të krijohen hapësira të sigurta ku individët mund të ndajnë përvojat e tyre pa u gjykuar qoftë nëpër seminare, punëtori. Psikologët, mësuesit dhe figura me ndikim në komunitet mund të ndihmojnë në zbutjen e stigmës duke folur hapur për çështjet e shëndetit mendor. Përdorimi i platformave sociale duhet të jetë një sferë që assesi nuk duhet të anashkalohet, ku mund të targetojmë audiencën për të shpërndarë informacion mbi shëndetin mendor dhe shërbimet ekzistuese”, thekson Tefiki.
Ajo shton se shëndeti mendor është një shtyllë kryesore për ndërtimin e një komuniteti të qëndrueshëm dhe më të bashkuar.
“Individët që ndihen të mbështetur emocionalisht dhe kanë qasje në ndihmën psikologjike janë më të prirur të kontribuojnë pozitivisht në mjediset ku jetojnë dhe punojnë”, thekson Tefiki.
Sipas saj, shëndeti mendor ndikon drejtpërdrejt në ndjenjën e përkatësisë dhe bashkëpunimit brenda një grupi.
“Për shembull, kur njerëzit ndihen mirë emocionalisht, ata janë më të gatshëm të tregojnë empati, të ndërmarrin iniciativa dhe të zgjidhin konfliktet me mënyra konstruktive, duke forcuar kështu kohezionin dhe harmoninë”, shton Tefiki.
Psikoterapia dhe ndikimi i saj
Rihana Azizi, psikologe thekson se psikoterapia luan rol shumë të rëndësishëm në ndërtimin e kohezionit social.
“Ajo ndihmon individët të zhvillojnë aftësi emocionale dhe të menaxhojnë stresin, të përmirësojnë marrëdhëniet dhe të realizojnë qëllimet personale dhe profesionale. Kur njerëzit arrijnë të menaxhojnë traumat ose trazirat emocionale përmes psikoterapisë, ata bëhen më të angazhuar dhe më bashkëpunues në shoqëri, duke forcuar kështu kohezionin social,” thekson Azizi.
Ajo shton se në një vend si Maqedonia e Veriut, me shumëllojshmëri etnike dhe kulturore, psikoterapia mund të ndihmojë në kapërcimin e paragjykimeve dhe ndërtimin e marrëdhënieve më bashkëpunuese.
Thuajse gjysma e evropianëve përballen me probleme të shëndetit mendor
Çështja e trajtimit të shëndetit mendor nuk është sfidë vetëm për vendin por edhe Bashkimin Evropian. Në bazë të të dhënave të Eurobarometrit për vitin 2023, 46% e të anketuarve kanë përjetuar ndonjë problem emocional ose psiko-social, siç është ndjenja e depresionit ose ankthit. 54% e të anketuarve që kanë pasur probleme me shëndetin mendor nuk kanë marrë ndihmë profesionale.
Të dhënat e Eurobarometrit gjithashtu nxjerrin në pah se 62% e qytetarëve të BE-së janë ndikuar “disi” ose “në një masë të madhe” nga pandemia e COVID-19, agresioni rus ndaj Ukrainës, kriza klimatike, papunësia dhe kostot e ushqimit dhe energjisë.
Forcimi i sistemeve shëndetësore përmes EU4Health
Bashkimi Evropian prej vitesh ka vendosur si prioritet adresimin e problemeve që ndikojnë te shëndeti mendor i qytetarëve. Një sërë projektesh realizohen përmes programit EU4Health, Horizon 2020 dhe Horizon Europe, në bashkëpunim me partnerë ndërkombëtarë si Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH), Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD), Kryqi i Kuq Ndërkombëtar dhe Gjysmëhëna e Kuqe dhe UNICEF.
Aktualisht parashikohen 20 nisma kryesore me mundësi financimi në nivel të BE-së me vlerë prej 1.23 miliardë euro. Këto nisma kryesore trajtojnë fusha kyçe që lidhen me promovimin e një shëndeti të mirë mendor, parandalimin e problemeve të shëndetit mendor, ndihmën për ata që kanë më shumë nevojë dhe mbështetjen e grupeve të cenueshme, reformat kombëtare për shëndetin mendor, luftimin e stigmës dhe diskriminimit, si dhe gamën e gjerë të faktorëve socio-ekonomikë që ndikojnë në shëndetin mendor.
Ky tekst është prodhuar si pjesë e projektit “Mediat për BE” i zbatuar nga EUROTHINK dhe partnerët ALDA dhe BIRC, i mbështetur financiarisht nga BE. Qëndrimet e shprehura në tekst janë përgjegjësi vetëm e autorit dhe EUROTHINK-ut dhe nuk pasqyrojnë qëndrimet dhe pikëpamjet e Bashkimit Evropian.
Komisioni Evropian kritikon ashpër gjendjen e burgjeve në vend. Në raportin e fundit për progresin e vendit në rrugën evropiane kërkon masa urgjente nga autoritetet për t’i përmirësuar kushtet në burgje. “Kushtet në burg janë jashtëzakonisht mizore”, deklaron për Eurothink një i burgosur në burgun e Idrizovës i cili prej njëzet vitesh vuan dënimin. Ai thekson se kushtet e ushqimit janë jashtë çdo standardi dhe shumica e të burgosurve janë të detyruar të kujdesen vetë për ushqimin, duke marrë paketa ushqimore nga familjarët e tyre.
Autore: Semran Murtezani
Të burgosurve iu mohohen të drejtat themelore, përfshirë aksesin në ushqim dhe mjete higjienike
Pamje nga burgu i Idrizovës, Shkup
“Kushtet në burg janë jashtëzakonisht mizore”, deklaron për Eurothink një i burgosur në burgun e Idrizovës i cili prej njëzet vitesh vuan dënimin. Ai thekson se kushtet e ushqimit janë jashtë çdo standardi dhe shumica e të burgosurve janë të detyruar të kujdesen vetë për ushqimin, duke marrë paketa ushqimore nga familjarët e tyre. Nga produktet më elementare, përfshirë ato higjienike, gjithçka sigurohet nga ata. Të burgosurit janë të detyruar të gatuajnë me produktet që iu sjellin familjarët e tyre.
I burgosuri i cili foli në kushte anonime për Eurothink gjithashtu thekson se mungon uji i ngrohtë për dush dhe janë të detyruar të improvizojnë, duke ngrohur ujë me bidonë të mëdhenj. Rrobat i dërgojnë në shtëpi për t’i larë dhe pastaj i marrin përsëri.
Pavarësisht premtimeve për kushte më të mira shëndetësore, këto kushte ende nuk janë përmirësuar në mënyrë të mjaftueshme për të sjellë ndryshime të prekshme, thekson i burgosuri. Gjatë ditës, ata kanë dy orë kohë për të dalë në oborr, ku angazhohen në punë të ndryshme si pastrimi i hapësirave, kositja e barit, punimi i tokës për mbjellje dhe ndërtimi i mobilieve. Megjithatë, ka një mungesë të theksuar të aktiviteteve për resocializim. Procesi i resocializimit ndodh natyrshëm përmes përshtatjes me rregullat e burgut, ku të burgosurit e rinj mësojnë të përshtaten dhe të shkrihen me realitetin e jetës në burg.
KE: Të parandalohet tortura dhe keqtrajtimi
Komisioni Evropian kritikon ashpër gjendjen e burgjeve në vend. Në raportin e fundit për progresin e vendit në rrugën evropiane kërkon masa urgjente nga autoritetet për t’i përmirësuar kushtet në burgje.
“Maqedonia e Veriut është aktualisht ndër vendet për të cilat ka shqetësim të madh lidhur me kushtet e ndalimit. Vendi duhet të trajtojë urgjentisht çështjen e kushteve të papërshtatshme të ndalimit në burgje, stacionet e policisë, institucionet e kujdesit social dhe ato psikiatrike. Megjithëse infrastruktura është rinovuar dhe përmirësuar në disa institucione ndëshkuese-korrektuese, kushtet në disa pjesë të burgut të Idrizovës dhe institucione të tjera të ndalimit mbeten jashtëzakonisht problematike”, theksohet në raport.
“Askush nuk duhet t’i nënshtrohet torturës”
Neni 3 i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut përcakton se askush nuk duhet t’i nënshtrohet torturës, trajtimit ose ndëshkimit të pamëshirshëm apo të degraduar. Rregullat evropiane për burgjet, si dhe standardet universale për kushtet në burgje, të cilat janë përcaktuar si “Rregullat e Nelson Mandelës”, theksojnë në mënyrë të qartë se institucionet korrektuese duhet të funksionojnë mbi bazën e respektimit dhe garantimit të dinjitetit njerëzor të të burgosurve dhe të drejtave të tjera themelore të njeriut .
Kritika RMV-së për kushtet çnjerëzore në burgje
Maqedonia e Veriut, për një periudhë të gjatë, ka qenë subjekt i kritikave për kushtet në burgje që janë jashtë çdo standardi minimal, gjë që theksohet vazhdimisht edhe në raportet e Komitetit Evropian për Parandalimin e Torturës dhe Trajtimit ose Dënimit Çnjerëzor dhe Poshtërues (KPT), në kuadër të Këshillit të Evropës.
Në raportin e vitit 2024, KPT thekson se Maqedonia e Veriut duhet të ndërpresë praktikën e trajtimit degradues dhe çnjerëzor nga ana e stafit të burgjeve ndaj të burgosurve. Në përputhje me rregullat evropiane të burgjeve, burgjet kanë si funksion kryesor mundësimin e reintegrimit të të burgosurve në komunitet, duke siguruar përgatitjen e tyre të duhur për rikthimin në shoqëri. Në këtë kuadër, funksionimi i burgjeve duhet të jetë në përputhje me standardet minimale evropiane, duke përfshirë respektimin e të drejtave të njeriut, proporcionalitetin, normalitetin, ku jeta në burg duhet, sa më afër që të jetë e mundur, të pasqyrojë jetën në komunitet. Gjithashtu, është e domosdoshme që të ketë staf adekuat dhe të kualifikuar, si dhe një sistem përgjegjësie dhe transparence.
Sipas rregullave evropiane të burgjeve, kushtet në burgje duhet të respektojnë dinjitetin, privatësinë dhe shëndetin e të burgosurve. Kjo përfshin ofrimin e kushteve të përshtatshme për hapësirat e burgut, si ndriçim natyral, ajër të freskët dhe ventilim të duhur. Dritaret duhet të mundësojnë dritë natyrale dhe, përveç kësaj, ajër të pastër. Gjithashtu, të burgosurit duhet të kenë qasje në kushte sanitare, si dhe mundësi për t’u pastruar, përfshirë nevojat specifike për gratë. Ushqimi duhet të jetë i mjaftueshëm dhe i balancuar, ndërsa uji i pastër duhet të jetë gjithmonë i disponueshëm. Programi i burgut duhet të ofrojë aktivitete të balancuara dhe mundësi për ndërveprim shoqëror, përfshirë të paktën një orë ushtrime në ambient të hapur çdo ditë. Në rast të kushteve të pafavorshme të motit, duhet të ofrohen mundësi alternative.
Burgjet në RMV, të mbipopulluara
Sonja Trifunovska, Zëvendës Avokatja e Popullit, deklaron se kushtet e jetesës në institucionet korrektuese nuk janë të kënaqshme, sidomos kur bëhet fjalë për kushtet higjienike.
“Këto përfshijnë mosmirëmbajtjen e higjienës dhe mungesën e mjeteve të përshtatshme për pastrimin e ambienteve, si dhe mosrealizimin e pastrimeve dhe masave të nevojshme për dezinsektim, dezinfektim dhe deratizim. Po ashtu, kushtet janë të papërshtatshme edhe në lidhje me hapësirën individuale për akomodimin e të dënuarve dhe të paraburgosurve, duke çuar në mbipopullim të vazhdueshëm nëpër institucionet e burgjeve”, thekson Trifunovska.
Ajo shton se disa aktivitete për rinovimin e këtyre institucioneve janë ndërmarrë, si rikonstruimi dhe vënia në përdorim e një krahu të ri në kompleksin korrektues të Idrizovës. Megjithatë, këto përpjekje ende nuk janë të mjaftueshme dhe kërkohet një mbikëqyrje dhe mirëmbajtje e vazhdueshme për të siguruar që institucionet të përmbushin standardet minimale për kushtet e akomodimit të të dënuarve dhe të paraburgosurve.
Vërtetohen raste të torturës ndaj të burgosurve
Kushtet e papërshtatshme për jetesë janë evidentuar edhe përmes ankesave të të dënuarve për torturë nga ana e pjesëtarëve të policisë së burgjeve. Avokati i Popullit ka hetuar disa raste të torturës nga pjesëtarët e policisë së burgjeve ndaj të dënuarve dhe disa prej këtyre rasteve janë dërguar për ndjekje penale, ku ka pasur gjithashtu edhe vendime gjyqësore nga gjykata kompetente që shpallin fajtorë disa pjesëtarë të policisë së burgjeve për përdorimin e dhunës.
Në këtë kontekst, edhe raporti i KPT-së thekson se disa të privuar nga liria kanë pohuar se janë keqtrajtuar nga ana e stafit të burgjeve. Gjatë shqyrtimit të dokumentacionit përkatës në Burgun e Shkupit, delegacioni i KPT-së gjeti në disa raste përshkrime të lëndimeve dhe elemente mbështetëse që forconin besueshmërinë e pretendimeve. Po ashtu, një pajisje elektrike për shok u gjet në zyrën e një inspektori të departamentit kundër narkotikëve në Stacionin Policor të Velesit, e cila ishte identifikuar më parë nga persona të ndaluar si vendi ku ishin keqtrajtuar.
Komiteti i Parandalimit të Torturës (KPT) i bën thirrje autoriteteve të Maqedonisë së Veriut që të miratojnë dhe zbatojnë një strategji koherente për parandalimin dhe luftimin e keqtrajtimit nga ana e policisë. Si pasojë, çdo send jo-standard që mund të përdoret për të shkaktuar keqtrajtimin duhet të hiqet nga të gjitha ambientet e policisë ku mund të mbahen ose të intervistohen individë.
Irena Zdravkova nga Shoqata Maqedonase e Juristëve të Rinj thekson se, bazuar në monitorimet e tyre në institucionet korrektuese të RMV-së, kushtet janë të paqëndrueshme dhe mund të thuhet se arrijnë deri në një nivel trajtimi johuman dhe degradues. Sa i përket resocializimit në institucionet e ndalimit, është e qartë se ai nuk është i mjaftueshëm. Kjo ndodh për shkak të numrit të pamjaftueshëm të personelit në sektorët e resocializimit, mungesës së aktiviteteve të mjaftueshme që plotësojnë nevojat individuale të të dënuarve, dhe mosaplikimit të programeve të zhvilluara brenda vetë institucioneve.
“Sektori joqeveritar ka projekte, ku përpiqemi të punojmë drejtpërdrejt me të dënuarit përmes përdorimit të një programi kognitivo-bihejvioral që zbatohet nga psikologët. Aktivitetet në kuadër të projekteve përfshijnë zhvillimin e aftësive të buta dhe ndihmën për punësim, si dhe punëtori për zdrukthëtarë, e tjerë. Megjithatë, janë të nevojshme ndryshime sistematike dhe lidhje më të ngushta të sektorëve të resocializimit me Qendrat për Ndihmë Sociale dhe Agjencisë për Punësim të RMV-së për të ulur shkallën e recidivizmit”, vlerëson Zdravkova.
Kushtet joadekuate kanë ndikim të thellë në shëndetin psikologjik të të burgosurve
Sipas Fatime Ziberi nga Departamenti i Këshillimit Psikologjik në kuadër të Universitetit Ndërkombëtar Ballkanik, kushtet joadekuate në burgje kanë një ndikim të thellë në shëndetin psikologjik të të burgosurve.
“Stresi, ankthi dhe depresioni janë të zakonshme në një ambient ku individët ndihen të izoluar dhe të braktisur. Mungesa e aktiviteteve rehabilituese dhe sociale e përkeqëson këtë situatë, duke e bërë të vështirë për të burgosurit të zhvillojnë aftësi të reja dhe të përgatiten për jetën jashtë mureve të burgut. Si pasojë, fatkeqësisht jemi dëshmitar edhe të ngjarjeve si tentime për ikje, tentime për vrasje dhe vetëvrasje, përleshje fizike mes të burgosurve dhe autoriteteve të burgjeve, e tjerë”, thekson Ziberi.
Sipas saj, procesi i resocializimit dhe reintegrimit është thelbësor për uljen e recidivizmit dhe për ndihmën e individëve që të përshtaten në shoqëri pas përfundimit të dënimit. Megjithatë, nëse kushtet e burgut janë të papërshtatshme dhe trajtimi i të burgosurve është joadekuat, ky proces bëhet shumë më i vështirë.
Ziberi potencon se individët që nuk kanë pasur mundësi të zhvillojnë aftësi sociale dhe profesionale gjatë qëndrimit të tyre në burg shpesh përballen me sfida të mëdha kur përpiqen të reintegrohen në shoqëri. Kjo është sfida më e madhe që përballen jo vetëm të burgosurit por edhe familjet e tyre. Për të arritur një proces efikas resocializimi dhe reintegrimi, është e domosdoshme që kushtet në burgje të përmirësohen dhe të ofrohen programe të përshtatshme që ndihmojnë të burgosurit të zhvillojnë aftësitë e nevojshme për të përballuar jetën jashtë mureve të burgut. Vetëm kështu mund të sigurohet një sistem korrektues që respekton dinjitetin e individëve dhe kontribuon në një shoqëri më të sigurt dhe më të drejtë.
Norvegjia, një shembull suksesi
Sistemi i burgjeve në Norvegji shpesh cilësohet si një nga më të mirët në botë, duke u fokusuar kryesisht në rehabilitimin, arsimimin dhe reintegrimin e të burgosurve në shoqëri. Kushtet e burgut janë humane, ku të burgosurit jetojnë në dhoma gjysmë-private dhe kanë mundësi për arsimim dhe trajnime profesionale. Sipas Shërbimit Korrektues Norvegjez, qëllimi është të sigurohet një ekzekutim i duhur i dënimeve, duke respektuar sigurinë e qytetarëve dhe duke u përpjekur për të parandaluar recidivizmin, duke mundësuar që të dënuarit, përmes iniciativës së tyre, të ndryshojnë sjelljen kriminale. Dënimi është një kufizim i lirisë dhe asnjë e drejtë tjetër nuk është hequr nga gjykata që ka shqiptuar dënimin. Prandaj, të dënuarit kanë të njëjtat të drejta si çdo qytetar tjetër në Norvegji. Gjatë vuajtjes së dënimit, jeta brenda burgut duhet të jetë sa më e ngjashme me jetën jashtë tij. Shërbimet thelbësore për reintegrim ofrohen nga ofruesit e shërbimeve lokale dhe komunale, pasi burgjet nuk kanë personel të brendshëm për ofrimin e shërbimeve mjekësore, arsimore dhe shërbimet e bibliotekës. Këto shërbime janë të importuara nga komuniteti.
Në total, Norvegjia ka një kapacitet prej 3600 qeli në 58 burgje. Pothuajse 70% e tyre janë të sigurisë së lartë. Në Norvegji nuk ka pothuajse asnjë arratisje nga burgu dhe mbi 99% e të gjithë të burgosurve me leje të përkohshme kthehen në kohë.
Ky tekst është prodhuar si pjesë e projektit “Mediat për BE” i zbatuar nga EUROTHINK dhe partnerët ALDA dhe BIRC, i mbështetur financiarisht nga BE. Qëndrimet e shprehura në tekst janë përgjegjësi vetëm e autorit dhe EUROTHINK-ut dhe nuk pasqyrojnë qëndrimet dhe pikëpamjet e Bashkimit Evropian.
Нема повеќе содржини
Нема повеќе содржини