Author: Birc

Marina Kitanoska nga “Aksioni Paqësor”, potencon se ekzistojnë shumë faktorë që kontribuojnë në fenomenin e gjuhës së urrejtjes në shoqëri. Sipas saj, disa nga faktorët që mund të veçohen janë: polarizimi i shoqërisë mbi baza etnike dhe gjinore, diskriminimi, sidomos ndaj popullsisë rome. Komunikologu Sefer Tahiri thekson se ekzistojnë shumë faktorë që ndikojnë në rritjen dhe promovimin e gjuhës së urrejtjes mbi baza të ndryshme, veçanërisht në Maqedoninë e Veriut, mbi baza të përkatësisë etnike. Ai vëren se politika, dhe më konkretisht partitë politike, janë faktorët kryesorë që nxisin përdorimin e kësaj gjuhe në diskursin publik.
Autore: Semran Murtezani
Gjuha e urrejtjes në Maqedoninë e Veriut në bazë të përkatësisë etnike rezulton të jetë në nivelin më të lartë. Sipas të dhënave të fundit të Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut, në platformën online “Gjuha e Urrejtjes”, deri në nëntor të vitit 2024 janë denoncuar 1,500 raste të gjuhës së urrejtjes, prej tyre 517 në bazë të përkatësisë etnike. Situata ka qenë e ngjashme edhe gjatë vitit 2023. Nga gjithsej 1,171 raste të gjuhës së urrejtjes, 646 kanë qenë në bazë të përkatësisë etnike.
“Ky fenomen rrjedh nga mungesa e mendimit kritik dhe shfaqja e pakënaqësisë ndaj pushtetit shtetëror dhe politikave të tij. Gjithashtu, mbizotërojnë paragjykime dhe stereotipa ndaj bashkësive të ndryshme etnike, të cilat në shumicën e rasteve paraqiten si “e keqja” në shtet dhe si arsye për mosfunksionimin e sistemit. Ofendimet në bazë të përkatësisë etnike, në një pjesë të madhe të rasteve, kanë edhe kontekst politik. Po ashtu, në rastet e regjistruara, vërehet një diskurs që rikthen narrativën e konfliktit të vitit 2001, duke përshkallëzuar gjuhën e urrejtjes”, theksohet në raportin vjetor të Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut për vitin 2023.
Gjuha e urrejtjes lidhet me marrëdhëniet ndëretnike
Sipas raportit të Komisionit Evropian kundër Racizmit dhe Intolerancës për Maqedoninë e Veriut për vitin 2023, shumica e rasteve të gjuhës së urrejtjes lidhen me marrëdhëniet ndëretnike mes maqedonasve dhe shqiptarëve. Grupet e tjera etnike, si romët dhe bullgarët, në të njëjtën kohë janë viktima të gjuhës së urrejtjes.
Komisioni Evropian kundër Racizmit dhe Intolerancës konstaton se në shumicën e rasteve gjuha e urrejtjes maqedono-shqiptare ndodh në ndërveprimin e përditshëm ndërmjet anëtarëve të dy grupeve etnike: për shembull, mes nxënësve të shkollës në transportin publik. Komisioni potencon se duket qartë që shumica e këtyre incidenteve nuk janë marrë parasysh nga autoritetet. Në këtë kontekst, Komisioni rekomandon që autoritetet të ndërmarrin masa për të eliminuar çdo segregim de-fakto të fëmijëve që i përkasin grupeve kryesore etnike/gjuhësore të vendit (maqedonasve dhe shqiptarëve) në shkollat shumëgjuhëshe. Në veçanti, autoritetet duhet të sigurojnë që të gjithë fëmijët të mësojnë në të njëjtat ndërtesa dhe të shmangin sistemet e ndërrimeve për të ofruar mundësi më të mëdha për kontakte të ndërsjella.
Komisioni thekson se është pozitive që, pavarësisht tensioneve të vazhdueshme ndër-etnike mes këtyre dy grupeve, të cilat gjithashtu karakterizohen kryesisht nga përkatësitë fetare (shumica e maqedonasve janë të krishterë ortodoksë, ndërsa shumica e shqiptarëve janë myslimanë), situata nuk ka çuar në nivele të mëdha të urrejtjes dhe intolerancës fetare apo gjuhës së urrejtjes kundër krishterëve apo myslimanëve. Sipas komisionit, gjuha e urrejtjes ndaj romëve është fatkeqësisht ende një dukuri e shpeshtë në jetën e përditshme publike, por rrallë herë raportohet. Për më tepër, ajo është shumë e përhapur në internet dhe në rrjetet sociale.
Komisioni Evropian në raportin e fundit për progresin e vendit i bën thirrje Shkupit Zyrtar të adresojë gjetjet e Komisionit Evropian kundër Racizmit dhe Intolerancës.
“Korniza ligjore dhe kapacitetet ndërinstitucionale për të luftuar gjuhën e urrejtjes dhe krimet e kryera nga urrejtja duhet të përforcohen”, theksohet në raport.
Polarizimi i shoqërisë mbi baza etnike nxit gjuhën e urrejtjes
Marina Kitanoska nga “Aksioni Paqësor”, potencon se ekzistojnë shumë faktorë që kontribuojnë në fenomenin e gjuhës së urrejtjes në shoqëri. Kështu, disa nga faktorët që mund të veçohen janë: polarizimi i shoqërisë mbi baza etnike dhe gjinore, diskriminimi, sidomos ndaj popullsisë rome në shumë fusha si: arsimi, tregu i punës, çështjet sociale, abuzimi i shpeshtë i çështjeve etnike gjatë zgjedhjeve në vend, mungesa e informacionit objektiv dhe të paanshëm për luftën e vitit 2001 dhe në përgjithësi për konfliktet etnike në të kaluarën. Shpesh, kjo mungesë informacioni ose interpretim i njëanshëm i luftës së vitit 2001 përdoret për të rritur hendekun mes komunitetit maqedonas dhe atij shqiptar, por gjithashtu e injoron mendimin dhe përvojat e komuniteteve më të vogla etnike.
“Kjo klimë në shoqëri reflektohet në mjedise të ndryshme, siç është, për shembull, mjedisi shkollor, ku shpesh jemi dëshmitarë të dhunës midis bashkëmoshatarëve, transporti publik në Shkup, por edhe gjuha e urrejtjes në rrjetet sociale. Po ashtu, jemi dëshmitarë të diskriminimit të hapur mbi baza etnike ndaj komunitetit rom në hapësira publike si kafenetë, shkollat, pishinat, e tjerë”, thekson Kitanoska.
Kodi Penal i Republikës së Maqedonisë së Veriut është korniza kryesore juridike që përmban dispozita që ndalojnë dhe ndëshkojnë gjuhën e urrejtjes dhe shpërndarjen e materialeve nëpërmjet internetit që promovojnë ose nxisin urrejtje, diskriminim ose dhunë ndaj çdo individi ose grupi, mbi baza të çdo lloj diskriminimi. Ky kuadër kryesor kombëtar juridik është relativisht i plotë në trajtimin e fenomeneve të lidhura me urrejtjen. Gjuha e urrejtjes, megjithëse jo me këtë emër, ndëshkohet në Kodin Penal përmes veprës penale “Nxitja e urrejtjes ose intolerancës mbi baza kombëtare, racore, fetare dhe baza diskriminuese të tjera” (neni 319), ku dënimi i parashikuar është nga një deri në pesë vjet burg (pika 1), dhe në rast të pasojave të rënda deri në dhjetë vjet burg (pika 2). Gjuha e urrejtjes ndalohet edhe në Ligjin për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi, në kuadër të të cilit është formuar edhe Komisioni për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi, Ligjin për Partitë Politike, Ligjin për Mediat, Ligjin për Shoqata dhe Fondacione, dhe Ligjin për shërbime mediatike audio dhe audiovizuele.
Politika, burim i gjuhës së urrejtjes në bazë të përkatësisë etnike
Komunikologu Sefer Tahiri thekson se ekzistojnë shumë faktorë që ndikojnë në rritjen dhe promovimin e gjuhës së urrejtjes mbi baza të ndryshme, veçanërisht në Maqedoninë e Veriut, mbi baza të përkatësisë etnike. Ai vëren se politika, dhe më konkretisht partitë politike, janë faktorët kryesorë që nxisin përdorimin e kësaj gjuhe në diskursin publik.

“Partitë politike e kanë të qartë se çështjet etnike janë ato që sigurojnë dhe targetojnë vota dhe si rezultat, ata përdorin një gjuhë që shpesh kalon kufijtë e komunikimit normal publik”, thekson Tahiri.
Ai shton se politika më pas ndikon edhe ndaj faktorëve të tjerë socialë që gjuha e urrejtjes të përhapet në masë të madhe, si mediat online dhe rrjetet sociale.
“Politika është burimi kryesor që promovon dhe afirmon këtë gjuhë, duke mos ndërmarrë hapa të mjaftueshëm për ta reduktuar atë, por të kemi një gjuhë të urrejtjes që është e nivelit shumë të lartë,” thekson Tahiri.
Në lidhje me mekanizmat që mund të parandalojnë përdorimin e gjuhës së urrejtjes, komunikologu Sefer Tahiri thekson se, në fakt, ekziston ligj, konkretisht Kodi Penal, i cili e sanksionon qartë përdorimin e gjuhës së urrejtjes, duke parashikuar dënime nga 1 deri në 10 vjet burg.
“Problemi nuk është në normat juridike, por në zbatimin e këtyre normave”, thekson Tahiri.
Sipas tij, ekziston një diskrepancë mes asaj që parashikohet nga ligji dhe asaj që ndodh në praktikë, pasi Kodi Penal është i harmonizuar me normat dhe standardet evropiane dhe ndërkombëtare, përfshirë Konventën për të Drejtat e Njeriut. Ai thekson se institucionet në Maqedoninë e Veriut janë joefikase, përfshirë prokurorinë publike, e cila është joefikase në procesimin dhe në nxjerrjen para gjykatës të këtyre njerëzve, të cilët në mënyrë individuale apo si përfaqësues të grupeve të ndryshme përdorin gjuhë të urrejtjes.
Sociologia Drita Memeti thekson se çështja e gjuhës së urrejtjes është një fenomen kompleks, gjuhësor dhe politik. Ky fenomen bëhet edhe më i ndërlikuar kur merret parasysh realiteti i përditshëm, pasi situatat mund të përshkallëzohen dhe përdorimi i gjuhës së urrejtjes mund të çojë në konflikte ndëretnike.
“Qytetarët e Maqedonisë së Veriut përballen shpesh me gjuhë urrejtjeje nga politikanët, të cilët, duke përdorur fjalë ofenduese dhe nxitëse, mund të shkaktojnë një atmosferë të tensionuar”, thekson Memeti.

Ajo shton se komunikimi i mirëfilltë, në rastin konkret komunikimi politik, i drejtë dhe i shëndoshë, është kyç dhe i patjetërsueshëm për një bashkëjetesë të shëndoshë në një shoqëri multietnike.
“Komunikimi politik për të qenë i suksesshëm, në veçanti, duhet të realizohet mbi nevojat bazë të komunikimit njerëzor dhe duhet të jetë profesional dhe i kujdesshëm, duke mos kaluar kështu për asnjë çast në çështje personale, pasi që kjo gjë mund të sjellë deri në zhvillimin e një lloji tjetër të komunikimit, që nuk mund të quhet assesi komunikim politik, por vetëm gjuhë e urrejtjes e cila lëkund shtyllat e demokracisë dhe bashkëjetesës”, vlerëson Memeti.

Ky tekst është prodhuar si pjesë e projektit “Mediat për BE” i zbatuar nga EUROTHINK dhe partnerët ALDA dhe BIRC, i mbështetur financiarisht nga BE. Qëndrimet e shprehura në tekst janë përgjegjësi vetëm e autorit dhe EUROTHINK-ut dhe nuk pasqyrojnë qëndrimet dhe pikëpamjet e Bashkimit Evropian.

Komisioni Evropian në raportin e fundit për progresin e Maqedonisë së Veriut thekson se kapaciteti operativ dhe administrativ për të gjitha llojet e transportit është i ulët dhe është bërë fare pak përpjekje për ta forcuar atë. Në mënyrë që të kapërcehet kriza me transportin publik në kryeqytet, këshilltari i drejtorit gjeneral në Ndërmarrjen e Qarkullimit Publik- Shkup, Blerim Ismaili thotë se fillimisht kryetari i Qytetit të Shkupit së bashku me drejtorin gjeneral të NQP-Shkup duhet të ngrenë nismë për përditësimin e sistemit të pikave të pritjes në kryeqytet dhe në periferi. Për të ndihmuar funksionimin efikas të transportit publik në Tetovë dy të rinj pak kohë më parë krijuan aplikacionin “GoPublicTransport”. Ky aplikacion ofron informacione praktike për transportin publik dhe jo vetëm, duke bërë që qytetarët të kenë qasje më të lehtë dhe më të qartë në informacionet që iu nevojiten për udhëtimet e tyre
Autore: Luisa Residi
Mosfunksionimi efikas i transportit publik në Shkup por edhe qytetet e tjera të vendit vazhdon të mbetet kokëçarje për qytetarët. Pasojat i ndiejnë sidomos nxënësit dhe studentët të cilët humbin nga orët e mësimit për shkak të mungesës së autobusëve dhe linjave të reduktuara.
“Problemet me transportin publik, veçanërisht në Shkup, janë të dukshme: mungesa e autobusëve, oraret e parregullta, kushtet e papërshtatshme dhe mungesa e zgjidhjeve miqësore me mjedisin. Ndonjëherë, nuk e dini nëse punonjësit ose shoferët privatë do të vendosin të hyjnë në grevë për shkak të pagave të papaguara dhe borxheve, duke të lënë pa asnjë garanci ose siguri se do të arrish në destinacionin tënd me kohë“, thonë nga Studentarija.mk, platformë studentore e cila numëron mbi 40 mijë anëtarë.
Me probleme të ngjashme përballen edhe qytetet e tjera të vendit ndërsa lë për të dëshiruar edhe transporti publik ndërurban. Kritika për gjendjen jo të mirë të transportit publik mbërritën edhe nga Brukseli.
Brukseli kritikon transportin publik në RMV
Komisioni Evropian në raportin e fundit për progresin e vendit thekson se kapaciteti operativ dhe administrativ për të gjitha llojet e transportit është i ulët dhe është bërë fare pak përpjekje për ta forcuar atë.
“Megjithëse Maqedonia e Veriut është e përfshirë në mënyrë aktive në punën e Komunitetit të Transportit, prapëseprapë është arritur progres i kufizuar në zbatimin e planeve të veprimit të Marrëveshjes për Komunitetin e Transportit. Nuk ka plane të përcaktuara për lëvizshmërinë e qëndrueshme urbane për Shkupin dhe për qytetet e tjera të mëdha”, theksohet në raport.
NQP: Reforma për ta modernizuar transportin publik
Në mënyrë që të kapërcehet kriza me transportin publik në kryeqytet, këshilltar i drejtorit gjeneral në Ndërmarrjen e Qarkullimit Publik- Shkup, Blerim Ismaili thotë se fillimisht kryetari i Qytetit të Shkupit së bashku me drejtorin gjeneral të NQP-Shkup duhet të ngrenë nismë për përditësimin e sistemit të pikave të pritjes në kryeqytet dhe në periferi, një studim tërësisht i ri duke përfshirë të gjitha komunat e kryeqytetit, me qëllim të merren informata të përditësuara elementare se ku duhet shpërndarë më tepër autobusë, linjat që duhen reduktuar apo të shtohen.
“Në kryeqytet duhet të përmirësohet edhe infrastruktura me qëllim që autobusët e NQP-së Shkup të kenë përdorim më afatgjatë si dhe mekanikëve të ndërmarrjes t’u lehtësohet puna të cilën e kanë të mbingarkuar për momentin”, thekson Ismaili.

Ai shton dhe se për të modernizuar transportin publik në Shkup, Ndërmarrja e Qarkullimit Publik (NQP) Shkup përqendrohet tek një sërë reformash të cilat duhet të marrin dritën jeshile edhe në Këshillin e Qytetit të Shkupit.

Rrugë dhe infrastrukturë të përshtatshme:

Ndërtimi dhe mirëmbajtja e korsive të dedikuara për autobusët për të shmangur trafikun dhe për të siguruar lëvizje të shpejtë dhe efikase.
Përmirësimi i stacioneve të autobusëve me tabela elektronike që tregojnë oraret në kohë reale.
Zgjerimi i rrjetit të linjave për të mbuluar më mirë periferitë e qytetit.

Autobusë ekologjikë:

Zëvendësimi i autobusëve të vjetër me autobusë elektrikë ose me gaz natyror për të reduktuar ndotjen. NQP Shkup për momentin menaxhon me 40 autobusë të tillë. Ky numër pritet ty trefishohet së shpejti dhe rrugëve të Shkupit në qarkullim të kemi së paku 120 autobusë ekologjikë.
Bashkimi Evropian i dhuroi 6 autobusë ekologjikë NQP Shkupit ndërsa ndërmarrja në çdo mbledhje të Këshillit të Qytetit të Shkupit në rend dite ka kërkesën për blerjen e së paku 100 autobusëve të tjerë të tillë.

Transport alternativ publik:

Futja e tramvajit modern me goma dhe pa kabllo (si sistemet BRT – Bus Rapid Transit), që janë më të shpejtë dhe më të lirë për t’u zbatuar sesa tramvajet tradicionale. Një projekt i tillë ka marrë dritën jeshile nga Banka Evropiane për Zhvillim, por pritet miratimi në Këshillin e Qytetit të Shkupit.

Përdorimi i teknologjisë:

Aplikacione dhe karta elektronike për të lehtësuar pagesat dhe për të planifikuar udhëtimet.
Monitorim i flotës për të siguruar që autobusët të jenë gjithmonë në kohë.
Studentët kërkojnë investime dhe reforma në transportin publik 
Për të ndihmuar funksionimin efikas të transportit publik në Tetovë dy të rinj pak kohë më parë krijuan aplikacionin “GoPublicTransport”.
“Ky aplikacion ofron informacione praktike për transportin publik dhe jo vetëm, duke bërë që qytetarët të kenë qasje më të lehtë dhe më të qartë në informacionet që iu nevojiten për udhëtimet e tyre. Ideja e këtij aplikacioni ishte që të thjeshtonte dhe përmirësonte mënyrën e shfaqjes së informacionit, duke e bërë atë më të kuptueshëm dhe më të aksesueshëm për përdoruesit”, thonë Jeton Saiti dhe Sufjan Emrullai, krijues të aplikacionit “GoPublicTransport”.

Sipas tyre aplikacioni tashmë po përdoret jo vetëm nga të rinjtë por edhe mosha e shtyrë.
“Teknologjia mund të ndihmojë shumë me gjëra si optimizmi i rrugëve dhe ndjekja në kohë reale. Me GPS dhe sisteme inteligjente, është e mundur të ndiqen autobusët, të përshtaten rrugët bazuar në trafikun dhe të parashikohen më saktë oraret e mbërritjes. Kjo do t’i lejonte përdoruesit të planifikonin udhëtimet e tyre më me efikasitet, të reduktonin kohën e pritjes dhe të përmirësonin përvojën e përgjithshme. Ndërsa ne nuk kemi kontroll mbi autobusët ose oraret, shtimi i GPS dhe përditësimeve në kohë reale do të ishte një përmirësim i madh për të gjithë”, shtojnë ata.
Transporti publik në RMV, në fund të listës evropiane
Sipas raportit të Komisionit Evropian mbi cilësinë e jetës në Evropë vetëm 47% e qytetarëve në Maqedoninë e Veriut janë të kënaqur me transportin publik. Edhe vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor gjenden në mesin e 10 vendeve me transportin më të keq publik në Evropë. Austria ndërkaq kryeson listën ku 91% e qytetarëve janë të kënaqur me transportin publik.
Modele evropiane për transport publik të suksesshëm
Shtetet e zhvilluara evropiane kanë zbatuar disa strategji dhe inovacione për të siguruar transport publik efikas dhe të qëndrueshëm dhe shfaqen si model edhe për vendet e tjera evropiane ku efikasiteti i tyre është shumë i lartë dhe i qëndrueshëm.

Gjermania – Sistemi i Transportit të Integruar (Berlini)
Berlini është një shembull i shkëlqyer i një qyteti me transport publik të integruar. Të gjitha llojet e transportit (trama, metro, autobusë dhe trenat e qytetit) janë të lidhura në një sistem të vetëm të biletave dhe orareve, që lejon kalimin e lehtë nga një mjet në tjetrin. Ky sistem i integruar i transportit bën që qytetarët të mund të udhëtojnë me efikasitet dhe pa vonesa, duke përdorur një kartë të vetme për të gjitha llojet e transportit. Gjermania investon gjithashtu në autobusë dhe trena ekologjikë, duke reduktuar emetimet dhe ndotjen.
Holanda – Përdorimi i Biçikletave dhe Transporti i Qëndrueshëm
Holanda ka investuar shumë në infrastrukturën për biçikleta, duke e bërë atë një pjesë të rëndësishme të transportit publik. Në qytetet si Amsterdam, njerëzit përdorin biçikleta për të udhëtuar në distanca të shkurtra, dhe ka një rrjet të gjerë rrugësh të dedikuara për biçikleta. Ky model i transportit është i qëndrueshëm dhe ka ndihmuar në uljen e ngarkesës në rrugë dhe ndotjes. Për më tepër, transporti publik është i lidhur ngushtë me përdorimin e biçikletave, pasi qytetarët mund të marrin biçikletat e tyre në trena dhe autobusë.
Suedia – Transporti Elektrik dhe i Qëndrueshëm (Stokholm)
Stokholmi është një qytet që ka investuar shumë në transportin elektrik dhe të qëndrueshëm. Ata kanë zbatuar një sistem të transportit publik me autobusë elektrikë dhe trena që përdorin energji të rinovueshme, duke reduktuar emetimet e CO2 dhe duke ofruar një alternativë të pastër për qytetarët. Gjithashtu, qyteti ka një sistem të avancuar të menaxhimit të trafikut që përdor teknologji për të optimizuar fluksin e transportit dhe për të ulur vonesat. Ky sistem ka kontribuar në një transport më të shpejtë dhe më efikas për banorët e Stokholmit.
Ky tekst është prodhuar si pjesë e projektit “Mediat për BE” i zbatuar nga EUROTHINK dhe partnerët ALDA dhe BIRC, i mbështetur financiarisht nga BE. Qëndrimet e shprehura në tekst janë përgjegjësi vetëm e autorit dhe EUROTHINK-ut dhe nuk pasqyrojnë qëndrimet dhe pikëpamjet e Bashkimit Evropian.
                                               

“Organizatat e shoqërisë civile luajnë një rol kyç në forcimin e vetëdijes mbi rëndësinë e integrimit në BE’’, thotë Besa Kadriu, profesore e të Drejtës Administrative dhe Shërbimit Publik në Universitetin e Evropës Juglindore.Ndërkaq, sipas Gyner Basha Nebiu nga organizata ANTICO, “shoqëria civile luan një rol thelbësor në forcimin e lidhjes midis institucioneve shtetërore dhe qytetarëve gjatë procesit të integrimit në Bashkimin Evropian. Merita Zulfiu Alili, profesore universitare, në kuadër të angazhimit të saj në “Rrjetin e Grave në Shkencë” thekson rëndësinë e edukimit të hershëm në formësimin e interesit të vajzave të reja për shkencën. “Shoqëria civile është një aktor kyç në informimin e qytetarëve për përfitimet dhe sfidat që lidhen me integrimin në BE. Ajo realizon fushata ndërgjegjësuese dhe ofron trajnime për të ndihmuar qytetarët të kuptojnë rëndësinë e këtij procesi”, thotë Abdulla Azizi, profesor dhe dekan i Fakultetit të Shkencave Sociale Bashkëkohore në Universitetin e Evropës Juglindore
Autore: Genta Abdiji
Organizatat e shoqërisë civile (OSHC) në Maqedoninë e Veriut funksionojnë në një mjedis përgjithësisht mundësues, vlerëson Brukseli. Megjithatë, në raportin e Komisionit Evropian (KE) për progresin e vendit në rrugën evropiane thuhet se qeveria duhet ta integrojë shoqërinë civile në fushat prioritare dhe në aktivitetet e konsultimit.
“Kornizat ekzistuese ligjore dhe financiare duhet të ndryshohen dhe të zbatohen, veçanërisht për të siguruar mekanizma të qëndrueshëm për ofrimin e financimit publik transparent për OSHC-të. Përpjekje urgjente nevojiten për të rifilluar aktivitetet e Këshillit për Bashkëpunim midis Qeverisë dhe Shoqërisë Civile”, rekomandon Komisioni Evropian.
OSHC-të, rol kyç në procesin integrues
“Organizatat e shoqërisë civile luajnë një rol kyç në forcimin e vetëdijes mbi rëndësinë e integrimit në BE’’, thotë Besa Kadriu, profesore e të Drejtës Administrative dhe Shërbimit Publik në Universitetin e Evropës Juglindore.

Ajo thekson se ato kontribuojnë nëpërmjet informimit, edukimit dhe mobilizimit të qytetarëve, duke organizuar fushata informuese dhe trajnime për përfitimet dhe sfidat e integrimit.
Sipas saj, këto organizata gjithashtu monitorojnë dhe vlerësojnë politikat publike për të siguruar që ato përputhen me standardet që kërkon BE-ja.
Puna e tyre për promovimin e vlerave evropiane si barazia, sundimi i ligjit dhe transparenca është thelbësore për procesin e integrimit.
OSHC-të, ndikim më të madh në ndërgjegjësimin publik
Raport i fundit i “Projektit të Drejtësisë Botërore” rendit Maqedoninë e Veriut të 67-ën nga 142 vende për respektimin e sundimit të ligjit, duke theksuar nevojën për të përmirësuar hapësirën që OSHC-të kanë për të ndikuar më fuqishëm në ndërgjegjësimin publik.
Këto të dhëna dhe raporte tregojnë qartë se shoqëria civile në Maqedoninë e Veriut luan një rol të rëndësishëm në përgatitjen e vendit për integrimin në BE, përmes avokimit, edukimit publik dhe krijimit të një kulture të qëndrueshme qytetare.
Shoqëria civile, urë lidhëse mes qeverisë dhe qytetarëve
Sipas Gyner Basha Nebiu nga organizata ANTICO, “Shoqëria civile luan një rol thelbësor në forcimin e lidhjes midis institucioneve shtetërore dhe qytetarëve gjatë procesit të integrimit në Bashkimin Evropian (BE).

“Në shërbejmë si lidhje mes qytetarëve dhe institucioneve duke rritur ndërgjegjësimin, promovuar transparencën dhe krijuar mundësi për pjesëmarrje demokratike. Kjo qasje siguron që procesi i integrimit të jetë më gjithëpërfshirës, i besueshëm dhe i përshtatur me standardet evropiane”, thekson Basha Nebiu.
Të fuqizohet edukimi i hershëm
Merita Zulfiu Alili, profesore universitare, në kuadër të angazhimit të saj në “Rrjetin e Grave në Shkencë” thekson rëndësinë e edukimit të hershëm në formësimin e interesit të vajzave të reja për shkencën.

“Fillimisht, është e domosdoshme të fuqizohet edukimi i hershëm, duke prezantuar shkencën si një fushë të arritshme dhe interesante përmes programeve mësimore gjithëpërfshirëse dhe aktiviteteve jashtëshkollore. Një tjetër hap kyç është promovimi i modeleve të suksesshme femërore në shkencë, përmes fushatave mediatike dhe eventeve që frymëzojnë vajzat e reja të ndjekin pasionet e tyre. Për më tepër, përmirësimi i qasjes ndaj informacionit mbi karrierat shkencore dhe ndërlidhja e mundësive lokale me ato evropiane përmes partneriteteve me BE-në mund të nxisin më shumë vajza të angazhohen në këtë fushë”, vlerëson Zulfiu Alili.
OSHC-të, monitorim i  politikave publike
Abdulla Azizi, profesor dhe dekan i Fakultetit të Shkencave Sociale Bashkëkohore në Universitetin e Evropës Juglindore, shprehet se organizatat e shoqërisë civile (OSHC) kanë një rol thelbësor në rritjen e ndërgjegjësimit publik lidhur me integrimin në Bashkimin Evropian.
“Shoqëria civile është një aktor kyç në informimin e qytetarëve për përfitimet dhe sfidat që lidhen me integrimin në BE. Ajo realizon fushata ndërgjegjësuese dhe ofron trajnime për të ndihmuar qytetarët të kuptojnë rëndësinë e këtij procesi,” shprehet Azizi.

Azizi vë në dukje gjithashtu se OSHC-të janë të përfshira në monitorimin dhe vlerësimin e politikave publike që ndikojnë në integrimin evropian.
“Organizatat joqeveritare gjithashtu lobojnë për reforma të nevojshme dhe promovojnë vlerat evropiane si barazia, transparenca dhe shteti i së drejtës,” thotë ai.
Përmirësimi i bashkëpunimit mes shoqërisë civile dhe institucioneve të administratës publike
“Përmirësimi i bashkëpunimit mund të fillojë me forcimin e mekanizmave të formalizuar për dialog, si këshillat e përbashkëta dhe forumet konsultative’’, thotë Besa Kadriu, profesore.
Sipas saj, angazhimi i organizatave në hartimin dhe zbatimin e politikave është një hap i rëndësishëm për të siguruar që zëri i qytetarëve të jetë i pranishëm në vendimmarrje.
Bashkëpunimi i ngushtë me institucionet publike ndihmon në realizimin e një politikbërjeje të bazuar në transparencë dhe llogaridhënie.
Azizi ndërkaq thekson rëndësinë e forcimit të kapaciteteve të shoqërisë civile për shfrytëzimin e burimeve financiare.
“OSHC-të duhet të rrisin kapacitetet e tyre për të menaxhuar projekte të financuara nga BE-ja dhe të kenë një menaxhim më të mirë të burimeve. Ky është një element kyç për të siguruar që organizatat të mund të aplikojnë për fondet e BE-së dhe të realizojnë projekte të suksesshme,” thotë ai.
Kontributi i shoqërisë civile në përmirësimin e procesit të politikëbërjes në shoqëritë multi-etnike
‘’Shoqëria civile ka një rol të rëndësishëm në forcimin e urave midis komuniteteve dhe në promovimin e dialogut ndër-etnik’’, thotë Besa Kadriu, profesore.
Sipas saj, shoqëria civile avokon për politika përfshirëse që respektojnë barazinë dhe të drejtat e njeriut, duke organizuar trajnime për tolerancë duke rritur vetëdijen mbi çështjet ndër-etnike. Shoqëria civile gjithashtu ndihmon në zbatimin e të drejtave të pakicave dhe identifikimin e boshllëqeve, duke mundësuar hapësira të reja për përmirësime në politikëbërje.
Qeveria, fonde buxhetore për OSHC-të
Qeveria në programin e saj për vitin 2024-2028 zotohet se do të sigurojë fonde buxhetore për të mbështetur organizatat civile me qëllim zhvillimin cilësor të shoqërisë civile.
“Qëllimi i fondit të garancisë do të jetë mbështetja financiare për organizatat civile që aplikojnë dhe janë fituese të projekteve nga fondet evropiane dhe të tjera, siç janë fondet IPA, Horizon Europe, Climate-KIC, InvestEU, Digital Europe dhe të tjera, për të cilat kërkohet një përqindje pjesëmarrjeje, pra bashkëfinancim”, thuhet në programin e qeverisë.
Sipas qeverisë, përmes futjes së mjeteve digjitale në punën dhe bashkëpunimin me sektorin e OJQ-ve, do të funksionalizohet portali për bashkëpunim me shoqërinë civile, i cili do të shërbejë si një qendër burimore online. Do të realizohet një reformë gjithëpërfshirëse e sistemit të sponsorizimeve për organizatat që kryejnë aktivitete publike, e cila do të nënkuptojë organizata civile të forcuara, si dhe mekanizma të qëndrueshëm, të hapur dhe transparentë për dhënien e donacioneve dhe sponsorizimeve.

Ky tekst është prodhuar si pjesë e projektit “Mediat për BE” i zbatuar nga EUROTHINK dhe partnerët ALDA dhe BIRC, i mbështetur financiarisht nga BE. Qëndrimet e shprehura në tekst janë përgjegjësi vetëm e autorit dhe EUROTHINK-ut dhe nuk pasqyrojnë qëndrimet dhe pikëpamjet e Bashkimit Evropian.
                                               

Në total në Maqedoninë e Veriut, vetëm 292 168 gra janë të punësuara, që përfaqëson rreth 15,91% të popullsisë së përgjithshme. Kjo përqindje e ulët e grave të punësuara përbën kambanë alarmi për autoritetet që të ndërmarrin masa për të rritur përfshirjen e grave në tregun e punës. Për të nxitur punësimin e grave të margjinalizuara, është thelbësore që ato të pajisen me aftësi digjitale dhe të mbështeten për t’u integruar në tregun e punës, thekson Shpresa Alija, profesore. “Në Maqedoninë e Veriut kemi një kornizë të fortë ligjore, por çështja shpesh qëndron në zbatimin e këtyre ligjeve. Ne kemi nevojë për mekanizma më të rreptë për të kontrolluar zbatimin dhe për të vlerësuar efikasitetin e tyre”, thotë Teodora Mileska, aktiviste kombëtare e OKB-së për barazinë gjinore. “Normat kulturore dhe stereotipet gjinore kanë një ndikim të ndjeshëm në vendimet dhe mundësitë që u ofrohen grave në tregun e punës. Pritshmëritë tradicionale, si roli i grave si kujdestare kryesore të familjes, i kufizojnë ato në ndjekjen e karrierës dhe zhvillimit profesionale”, thotë Lumturije Mehmedi-Sinani, lehtësuese Globale e Zhvillimit të Karrierës si dhe drejtoreshë e Qendrës së Karrierës në UEJL.
Autore: Luisa Residi
Në Maqedoninë e Veriut vetëm 37 379 gra janë regjistruar si të papuna, ndërsa një numër shumë më i madh, 440 453 gra konsiderohen joaktive në tregun e punës. Kategoria e grave joaktive përfshin ato që nuk janë as të regjistruara si të papuna në entin për punësim, gjë që sinjalizon një problem edhe më të thellë sesa papunësia.

2023- Personat e papunë dhe joaktivë sipas gjinisë – Gjinia Femërore

Të papunë
Joaktive

Total
37 379
440 453

Burimi:stat.gov.mk
Në total në Maqedoninë e Veriut, vetëm 292 168 gra janë të punësuara, që përfaqëson rreth 15,91% të popullsisë së përgjithshme. Kjo përqindje e ulët e grave të punësuara përbën kambanë alarmi për autoritetet që të ndërmarrin masa për të rritur përfshirjen e grave në tregun e punës.
Krahasimi me Bashkimin Evropian
Në vitin 2024, norma mesatare e papunësisë së grave është rreth 6,1% në Bashkimin Evropian dhe 6,6% në eurozonë. Megjithatë, ndryshimet midis vendeve janë të ndjeshme, me norma më të ulëta në disa vende si Zvicra (2%) dhe më të larta në të tjera, si Italia (7,5%).
Në Maqedoninë e Veriut, papunësia e grave është një problem i rëndësishëm, por normat e sakta ndryshojnë bazuar në burimet dhe periudhat kohore. Sipas të dhënave të fundit, papunësia e përgjithshme e grave në vend arrin mesatarisht rreth 15-18% për vitet e fundit. Krahasuar me burrat, gratë përballen me më shumë sfida në tregun e punës, veçanërisht në zonat rurale dhe për shkak të rolit të theksuar të kujdesit shtëpiak dhe kufizimeve shoqërore që ndikojnë në përfshirjen e tyre aktive në ekonomi.
“Gratë të pajisen me aftësi digjitale”
Për të nxitur punësimin e grave të margjinalizuara, është thelbësore që ato të pajisen me aftësi digjitale dhe të mbështeten për t’u integruar në tregun e punës, thekson Shpresa Alija, profesore.

“Përmes projekteve si Trajnerët e Mësimit Digjital Gjithëpërfshirës të Universitetit dhe Biznesit (TMDGUB), u dëshmua se një aleancë mes universitetit, biznesit dhe komunitetit mund të krijojë një ndikim të qëndrueshëm. Gratë që merren me biznes në zonat rurale, për shembull, janë fuqizuar për të rritur vizibilitetin e tyre në treg dhe për të përdorur teknologjinë në favor të tyre. Në këtë proces, mentorimi dhe krijimi i burimeve të qasshme, si videot tutoriale dhe udhëzimet praktike, kanë qenë vendimtare për të arritur këtë qëllim”, shton ajo.
Alija thekson se një tjetër aspekt kyç për të mbështetur gratë e margjinalizuara është krijimi i besimit në përdorimin e sistemeve elektronike dhe mbrojtja nga rreziqet kibernetike. Përmes trajnimeve të fokusuara dhe mentorimit, ato kanë mësuar të realizojnë pagesa elektronike, të kryejnë porosi online dhe të promovojnë bizneset e tyre në platformat digjitale.
“Këto aftësi jo vetëm që i ndihmojnë të jenë më konkurruese në treg, por gjithashtu i fuqizojnë për të ndërtuar një të ardhme më të qëndrueshme për veten dhe komunitetin e tyre” shton ajo.
Masa për inkurajimin e punësimit të grave nëpërmjet uljes së diskriminimit në vendin e punës
Diskriminimi në vendin e punës shpeshherë nuk konsiderohet si një faktor tejet i rëndësishëm, por në realitet, ai ndikon drejtpërdrejt në nivelin e ulët të punësimit të grave. Shumë gra janë të detyruara të lënë vendin e tyre të punës për shkak të diskriminimit, ndërsa një pjesë tjetër hezitojnë të hyjnë në tregun e punës për shkak të frikës nga trajtimi i padrejtë. Për më tepër, hendeku i pagave përbën një pengesë shtesë, duke ndikuar negativisht në motivimin dhe pjesëmarrjen e grave në tregun e punës.
“Në Maqedoninë e Veriut kemi një kornizë të fortë ligjore, por çështja shpesh qëndron në zbatimin e këtyre ligjeve. Ne kemi nevojë për mekanizma më të rreptë për të kontrolluar zbatimin dhe për të vlerësuar efikasitetin e tyre”, thotë Teodora Mileska, aktiviste kombëtare e OKB-së për barazinë gjinore.

Ajo thekson gjithashtu se është thelbësore që gratë të edukohen për të drejtat e tyre në vendin e punës.
“Shpesh, ata nuk janë të vetëdijshëm se disa praktika gjatë procesit të punësimit ose në vendin e punës mund të konsiderohen diskriminuese, kështu që ofrimi i kësaj njohurie është çelësi për fuqizimin e tyre,” shton ajo.
Masa konkrete që BE ka ndërmarrë për të nxitur punësimin e grave
Disa masa që BE-ja ka aplikuar në nxitjen e punësimit të grave janë:

Direktiva për Lejen Prindërore dhe Kujdesin Familjar

U miratua në vitin 2019 dhe kërkon që çdo prind të ketë të drejtë për të paktën 4 muaj leje prindërore, nga të cilët 2 muaj janë të patransferueshëm. Kjo nxit burrat të marrin pjesë në kujdesin familjar, duke lehtësuar kthimin e grave në punë.

Programi Horizon Europe

Financimi për gratë në kërkime dhe inovacion, duke përfshirë grante për projekte të drejtuara nga gra shkencëtare.

Platforma “EURES” për Punësim Ndërkufitar

Siguron informacione dhe mundësi punësimi për gratë në të gjithë BE-në.

Fondi i BE-së për Kujdesin e Fëmijëve

Financim për ndërtimin e qendrave të kujdesit për fëmijët dhe përmirësimin e cilësisë së tyre në vendet anëtare. Objektivi i BE-së është që të sigurohet kujdes për të paktën 33% të fëmijëve nën moshën 3 vjeç dhe 90% të atyre nga 3 deri në moshën e shkollës.

Programi për Gratë Sipërmarrëse (ËEgate)

Një platformë online që ofron burime, mentorim dhe financim për gratë që duan të fillojnë ose zhvillojnë biznese.

Transparenca e Pagave

BE ka vendosur që kompanitë me më shumë se 250 punonjës të raportojnë publikisht mbi diferencat gjinore në paga, duke nxitur barazinë në vendin e punës.

Projekti “Skills Agenda”

Mbështet gratë në përvetësimin e aftësive të reja, veçanërisht në sektorët digjitalë dhe të gjelbër.

Iniciativa për Gratë në Bujqësi

Financim për gratë që duan të krijojnë biznese bujqësore ose të zhvillojnë aktivitete ekonomike në zonat rurale si dhe trajnime dhe asistencë teknike për gratë në sektorin bujqësor.
Faktori kryesor i papunësisë së grave në RMV
Gjatë dy dekadave të fundit, përparimi i dukshëm i grave në arritjet arsimore në nivel global nuk është reflektuar në mënyrë të barabartë në përmirësimin e pozitës së tyre në tregun e punës. Në shumë rajone të botës, gratë, krahasuar me burrat, kanë më shumë gjasa të mbeten të papuna dhe përballen me më pak mundësi për t’u punësuar. Edhe kur u jepet rasti për të hyrë në tregun e punës, shpesh ato janë të detyruara të pranojnë punë me cilësi më të ulët, shpesh të paguara më pak dhe me më pak siguri ekonomike.
Një faktor tjetër i rëndësishëm që ndikon në këtë pabarazi është shpërndarja e pabarabartë e përkujdesjes dhe punëve të shtëpisë, të cilat në shumicën e rasteve mbeten përgjegjësi kryesisht e grave. Këto detyra, të cilat zakonisht nuk paguhen, krijojnë një barrë të madhe që ndikon negativisht në pjesëmarrjen e tyre në tregun e punës dhe në përparimin profesional.
“Normat kulturore dhe stereotipet gjinore kanë një ndikim të ndjeshëm në vendimet dhe mundësitë që u ofrohen grave në tregun e punës. Pritshmëritë tradicionale, si roli i grave si kujdestare kryesore të familjes, i kufizojnë ato në ndjekjen e karrierës dhe zhvillimit profesional. Për më tepër, mungesa e strukturave mbështetëse, si shërbimet për kujdesin ndaj fëmijëve, e bën të vështirë balancimin e përgjegjësive familjare dhe profesionale”, thotë Lumturije Mehmedi-Sinani, lehtësuese Globale e Zhvillimit të Karrierës si dhe drejtoreshë e Qendrës së Karrierës në UEJL.

Ajo shton se shoqëria jonë ende përballet me paragjykime që i shohin disa profesione si ‘role burrash’, duke e bërë të vështirë për gratë hyrjen dhe avancimin në fusha si teknologjia, inxhinieria apo pozitat menaxheriale të larta.
“Edhe kur gratë arrijnë të hyjnë në këto profesione, shpesh përballen me skepticizëm për aftësitë e tyre, gjë që ndikon negativisht në vetëbesimin e tyre dhe në mënyrën se si perceptohen nga punëdhënësit”, thotë Mehmedi-Sinani.
“Megjithatë, kemi filluar të shohim përparime të rëndësishme. Gjithnjë e më shumë gra po sfidojnë këto stereotipe, duke u bërë modele frymëzimi për brezat e ardhshëm. Shembujt e tyre jo vetëm që ndryshojnë perceptimet shoqërore, por gjithashtu hapin rrugën për një mjedis më të barabartë dhe të drejtë për të gjithë”, shton ajo.
Ky tekst është prodhuar si pjesë e projektit “Mediat për BE” i zbatuar nga EUROTHINK dhe partnerët ALDA dhe BIRC, i mbështetur financiarisht nga BE. Qëndrimet e shprehura në tekst janë përgjegjësi vetëm e autorit dhe EUROTHINK-ut dhe nuk pasqyrojnë qëndrimet dhe pikëpamjet e Bashkimit Evropian.