Author: Birc

Sanksionet ndërkombëtare ndaj politikanëve dhe figurave të biznesit në Maqedoninë e Veriut kanë zbuluar korrupsionin dhe kanë…

Autor: M-r Bardhyl Zaimi
Sistemi arsimor në Maqedoninë e Veriut në asnjë rast duket se nuk ka arritur t’u rezistojë turbulencave të shumta politike të periudhës së tranzicionit, ndikimeve partiake dhe ndikimeve tjera që në masë të madhe kanë ulur nivelin e cilësisë. Në Maqedoninë e Veriut, nuk është arritur të krijohet një sistem koherent në fushën e arsimit që do t’i përgjigjej profesionalizimit dhe përkushtimit maksimal që e kërkon kjo fushë kaq e rëndësishme e shoqërisë. Përkundrazi, gjatë tërë kohës janë vërejtur eksperimente në politikat arsimore, zgjidhje të çastit, zgjidhje që më tepër kanë qenë improvizime se sa realisht të hyhet në një transformim cilësor të gjithanshëm që nënkupton suazë ligjore të mirëmenduar, dokumente të përpiluara nga profesionistë të fushës dhe strategji afatgjate që hapin dhe mbindërtojnë një vizion që do të ishte në përputhje me zhvillimet globale.
Në këtë kuadër, tashmë nga ekspertët është vënë në dukje se harmonizimi i konceptit evropian, gjegjësisht ligjeve europiane në sistemin arsimor në Maqedoninë e Veriut mbetet një imperative jetik për të krijuar dinamika tjera në arsimin e lartë në drejtim të përmirësimit të cilësisë.
Klasteri 3 që do të hapet me BE-në e vendos fokusin në konkurrencën dhe rritjen gjithëpërfshirëse. Pikërisht, në sinkron me këtë klaster, shtetet anëtare duhet të kenë kornizën ligjore, administrative dhe financiare  si dhe kapacitetet e nevojshme zbatuese për të siguruar menaxhimin e shëndoshë financiar të programeve të arsimit, trajnimit dhe komunitetit rinor. Për të siguruar përfshirje të plotë dhe të suksesshme në programet kornizë, vendet anëtare duhet të sigurojnë kapacitetet e nevojshme zbatuese në fushën e kërkimit dhe zhvillimit teknologjik, pa anashkaluar stafin adekuat.
Në këtë kuadër, reformat në fushën e arsimit dhe kërkimit shkencor nuk janë vetëm një përparësi sektoriale, por një domosdoshmëri strategjike që ndërlidhet drejtpërdrejt me cilësinë e kapitalit njerëzor dhe aftësinë e vendit për të ndërtuar një ekonomi të qëndrueshme dhe konkurruese. Klasteri 3 përfshin kapitujt që lidhen me arsimin, kërkimin shkencor dhe kulturën (25 dhe 26), ndërsa Klasteri 1 përqendrohet në sundimin e ligjit, etikën dhe funksionimin demokratik të institucioneve. Të gjitha këto dimensione mbeten me ndikim të drejtpërdrejtë në sistemin arsimor.
RAPORTIN E PLOTË E GJENI KËTU

Autor: M-r Bardhyl Zaimi
Sistemi arsimor në Maqedoninë e Veriut në asnjë rast duket se nuk ka arritur t’u rezistojë turbulencave të shumta politike të periudhës së tranzicionit, ndikimeve partiake dhe ndikimeve tjera që në masë të madhe kanë ulur nivelin e cilësisë. Në Maqedoninë e Veriut, nuk është arritur të krijohet një sistem koherent në fushën e arsimit që do t’i përgjigjej profesionalizimit dhe përkushtimit maksimal që e kërkon kjo fushë kaq e rëndësishme e shoqërisë. Përkundrazi, gjatë tërë kohës janë vërejtur eksperimente në politikat arsimore, zgjidhje të çastit, zgjidhje që më tepër kanë qenë improvizime se sa realisht të hyhet në një transformim cilësor të gjithanshëm që nënkupton suazë ligjore të mirëmenduar, dokumente të përpiluara nga profesionistë të fushës dhe strategji afatgjate që hapin dhe mbindërtojnë një vizion që do të ishte në përputhje me zhvillimet globale.
Pas më shumë se tridhjetë vjetësh nga fillimi i tranzicionit , Maqedonia e Veriut akoma përballet me sfida të thella që lidhen me kalimin nga reforma të bazuara kryesisht në interesat politike afatshkurtra, drejt reformave të qëndrueshme dhe profesionale, të bazuara në ekspertizë. Ky proces është veçanërisht i rëndësishëm në sektorin e arsimit të lartë, ku ndikimet e politizimit dhe mungesa e vazhdimësisë kanë minuar besueshmërinë, cilësinë dhe efikasitetin e sistemit arsimor.
Ekspertë nga fusha e arsimit kanë vënë në dukje se një nga pengesat kryesore në rrugën drejt reformave substanciale në arsimin e lartë është mungesa e një konsensusi politik të gjerë dhe të qëndrueshëm që mund të mbrojë dhe implementojë strategji afatgjata pa ndërhyrje të politikave ditore. Përvojat rajonale, siç përmendet nga ekspertët modeli i Sllovenisë, tregon se sukseset e reformave strukturore vijnë nga politikat me vazhdimësi, përfshirja e komunitetit akademik dhe mbështetja e institucioneve shtetërore gjatë një periudhe të gjatë kohore.
Në përputhje me këto nevoja, Maqedonia e Veriut ka bërë hapa konkretë duke themeluar më 6 nëntor 2024 Trupin Nacional Koordinues për Reforma në Arsimin e Lartë, një entitet gjithëpërfshirës që bashkon përfaqësues të institucioneve shtetërore, universiteteve, biznesit dhe shoqërisë civile, me mandatin për të rikthyer cilësinë, standardizimin dhe investimet në shkencë dhe kërkim. Ky trup synon të nisë një reformë strukturore të thellë, duke përgatitur propozime konkrete për përmirësimin e sistemit arsimor gjatë 18 muajve të ardhshëm.
Megjithatë, sfidat mbeten të mëdha. Raportet e Komisionit Evropian për vitet 2023 dhe 2024, si dhe analizat e organizatave ndërkombëtare si UNDP dhe OECD/SIGMA, evidentojnë mungesën e kapaciteteve teknike dhe njerëzore, politizimin e universiteteve dhe fragmentimin e legjislacionit, si faktorë që pengojnë konsolidimin e reformave në arsimin e lartë. Pa i tejkaluar këto barriera, vënë në pah ekspertët, Maqedonia e Veriut, do të vazhdojë të përballet me sfida në ndërtimin e institucioneve të depolitizuara, të pavarura dhe të përgjegjshme ndaj komunitetit akademik dhe shoqërisë.
RAPORTIN E PLOTË E GJENI KËTU

Teknologjia e formëson mënyrën e të menduarit dhe kjo kërkon jo vetëm ndryshimin e metodës së mësimdhënies, por edhe të vetë qasjes ndaj arsimit. Universiteti duhet të transformohet nga një vend që shpërndan dije në një laborator ku kuptimi ndërtohet bashkërisht. Në të kundërt, njohuria rrezikon të bjerë në nivele që nuk i shërbejnë më as konkurrencës në shoqëri. Wesch gjithashtu kritikon përdorimin e teknologjisë në mësimdhënie, duke thënë se shpesh e shpërqendron studentin dhe e largon nga problemet thelbësore
Shkruan: Ahmed Qazimi
Michael Wesch (2008), ka analizuar sfidat e arsimit të lartë në epokën moderne dhe ka vërejtur se brezi i sotëm është ndryshe – mbështetet fuqimisht në teknologji dhe për këtë arsye e percepton njohurinë në mënyrë tjetër.
Sipas tij, arsimi i lartë nuk mund të jetë i shkëputur nga jeta dhe puna e përditshme e të rinjve. Teknologjia e formëson mënyrën e të menduarit dhe kjo kërkon jo vetëm ndryshimin e metodës së mësimdhënies, por edhe të vetë qasjes ndaj arsimit. Universiteti duhet të transformohet nga një vend që shpërndan dije në një laborator ku kuptimi ndërtohet bashkërisht. Në të kundërt, njohuria rrezikon të bjerë në nivele që nuk i shërbejnë më as konkurrencës në shoqëri. Wesch gjithashtu kritikon përdorimin e teknologjisë në mësimdhënie, duke thënë se shpesh e shpërqendron studentin dhe e largon nga problemet thelbësore.
Arsimi gjithnjë e më shumë perceptohet si një produkt i tregut.
Në fokus është dimensioni ekonomik, ku arsimi trajtohet si “mall” që rrit efikasitetin e ekonomisë në kushtet e konkurrencës globale. Në këtë kontekst, reformat synojnë ndërtimin e një “tregu të përbashkët të arsimit”. Kjo logjikë ka çuar që universitetet të sillen si organizata të orientuara nga tregu, njësoj si çdo shërbim tjetër publik.
Por a mund të krahasohet universiteti me një linjë prodhimi të një fabrike?**
Edhe në sistemin universitar, kemi “input” (profesorë, studentë, ambiente dhe kushte pune), dhe pritet një “output” cilësor (diploma, dije). Por, a është kjo mënyrë e të menduarit e duhura? A është klienti (studenti që paguan) gjithmonë “në të drejtë”? A mund të menaxhohet cilësia në këtë mënyrë?
Zbatimi i parimeve neoliberale në arsimin e lartë ka sjellë pasoja të dukshme:
* rënie të cilësisë së shërbimeve,
* reduktim të vendeve të punës,
* rritje të tarifave për studime (vetëfinancim),
* rritje të raportit studentë–profesor,
* ngarkesë më të madhe për mësimdhënësit, shpesh në dëm të punës kërkimore.
Universitetet garojnë për më shumë studentë, sepse kjo sjell më shumë fonde.
Vodičar (2013) pyet: A duhet të jetë universiteti vend ku formohet një person i suksesshëm ekonomikisht apo një person që di të mendojë?
Ekspertët amerikanë nuk janë të habitur që shumë të rinj të suksesshëm në fushën e teknologjisë nuk kanë qenë studentë të suksesshëm.
Kjo ngre pyetje serioze për atë çfarë është realisht “suksesi” dhe si e konceptojmë arsimin në një botë të ndikuar nga teknologjia dhe tregu.
Pjesëmarrja globale në arsim është në rritje dhe nxitet nga rritja demografike dhe ekonomike, si dhe nga ndryshimet në politikat publike. Njëkohësisht, popullsia jonë po pëson ndryshime dhe po plaket. Me rritjen e lëvizshmërisë globale, po ndodhin ndryshime dramatike në gjeografinë e burimeve globale të talenteve. Ky është një ndërmarrje globale e formësuar nga faktorë gjeopolitikë. Suksesi (ose dështimi) i saj është tregues i kapacitetit për të prodhuar dije dhe për të tërhequr talente. Tensionet gjeopolitike shoqërohen me konkurrencë (dhe bashkëpunim) në fushën e dijes dhe shkencës – që përbën themelin e ekonomive të shekullit XXI. Industria 4.0 dhe 5.0 po e transformojnë punën dhe tregun e punës. Shumica e vendeve të reja të punës janë në sektorë globalë me kualifikime të larta, por ekziston një nevojë e vazhdueshme për punësim me kualifikim të mesëm dhe të ulët (Hazelkorn, 2023).

Teksti është zhvilluar në kuadër të projektit “Përfaqësim për zhvillim gjithëpërfshirës”, i mbështetur financiarisht nga Qeveria e Zvicrës përmes programit Civica Mobilitas.
Përmbajtja e këtij teksti është përgjegjësi e vetme e Forumit për Politika të Arsyeshme, IOHN dhe BIRC dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet se pasqyron pikëpamjet e Qeverisë së Zvicrës, Civica Mobilitas ose organizatave të saj zbatuese.

Gjatë periudhës maj-qershor të vitit 2025, Eurothink- Qendra për Strategji Evropiane ka organizuar pesë forume tematike në disa rajone planore të Maqedonisë së Veriut, duke synuar të forcojë debatin publik mbi sfidat rajonale dhe integrimin evropian.
Në Rajonin Planor të Pellagonisë është diskutuar për menaxhimin e mbeturinave në kontekstin e sistemit rajonal, duke theksuar rëndësinë e bashkëpunimit ndër-komunal dhe nevojën për investime në infrastrukturë të qëndrueshme.

Në Rajonin Planor Jugperëndimor, në Strugë, janë trajtuar ndryshimet klimatike dhe mjedisi, veçanërisht në kuadër të Kapitullit 27 të negociatave me BE-në, ku u theksua mungesa e kapaciteteve lokale për të zbatuar masa konkrete për mbrojtjen e mjedisit.

Në Rajonin Juglindor fokusi ka qenë në përdorimin e fondeve ndërkufitare të BE-së për zhvillimin lokal ekonomik, duke përmendur bashkëpunimin me Bullgarinë si shembull potencial.

Në forumin e  Rajonit Planor të Vardarit, në Veles, janë trajtuar sfidat në politikat sociale dhe mundësitë për përfshirje të të rinjve dhe kategorive vulnerabël në tregun e punës.

Ndërkaq, në forumin e mbajtur në Berovë, në Rajonin Planor Lindor janë trajtuar politikat sociale dhe nxitja e punësimit përmes qasjeve gjithëpërfshirëse dhe decentralizuese.

Të gjitha forumet nxorën nevojën për bashkëpunim të gjerë institucional, koordinim më të mirë rajonal, ngritje të kapaciteteve lokale dhe përdorim më të efektshëm të instrumenteve të financimit të BE-së, me qëllim ndërtimin e politikave të qëndrueshme dhe zhvillimit të balancuar rajonal.

Organizatat nga Mali i Zi, Kosova dhe Maqedonia e Veriut nisën të hënën në Podgoricë projektin rajonal “Angazhimi Rinor për Evropianizimin e Ballkanit”, me një ngjarje inauguruese të mbajtur në ambientet e Europe House, e cila solli në qendër të vëmendjes zërat e të rinjve në procesin e integrimit evropian të rajonit, përcjell KDP.
Ngjarja u hap me fjalët përshëndetëse nga përfaqësuesit e organizatave partnere – Milica Dediq, Drejtoreshë Ekzekutive e NVO GLAS nga Mali i Zi, Lorik Idrizi – Drejtor Programi në BIRC nga Maqedonia e Veriut dhe Drenusha Latifi – përfaqësuese e CFID nga Kosova.
Prezantimi i projektit u bë nga koordinatori rajonal Lorik Idrizi, i cili theksoi vizionin dhe objektivat e nismës që synon të fuqizojë të rinjtë në të gjithë Ballkanin Perëndimor përmes dialogut ndërkufitar, pjesëmarrjes qytetare dhe promovimit të vlerave evropiane.
Lorik Idrizi, BIRC
Një nga pjesët më të spikatura të ditës ishte paneli rinor me temën “Çfarë do të thotë evropianizimi për ne?”, ku të rinj nga Mali i Zi, Kosova dhe Maqedonia e Veriut ndanë mendimet e tyre mbi përfshirjen e brezit të ri në rrugëtimin drejt Bashkimit Evropian. Panelistët – Danica Sretkoska, Mojash Kankarash dhe Rron Ukimeraj – sollën perspektiva personale mbi mundësitë dhe sfidat e përbashkëta që ndeshin të rinjtë në shoqëritë e tyre. Paneli u moderua nga Tijana Vojinoviq nga Mali i Zi dhe u zhvillua në gjuhën angleze, duke qenë i hapur për publikun.
Milica Dediq, GLAS
“Ky panel është ndër momentet më të rëndësishme të projektit. Nuk ka të bëjë vetëm me qëndrimet e institucioneve, por me atë që besojnë dhe shpresojnë vetë të rinjtë për të ardhmen e tyre në familjen evropiane,” u tha në një deklaratë nga organizatorët.
Drenusha Latifi, CFID
Ngjarja vazhdoi me një sesion tematik me Marija Milosheviq, Sekretare e Komisionit për Integrime Evropiane në Parlamentin e Malit të Zi, e cila foli për rolin e institucioneve legjislative në procesin e integrimit dhe për nevojën që ai të jetë më i kuptueshëm dhe më i prekshëm për qytetarët. “Çështjet evropiane dhe vetë procesi i integrimit duhet të demistifikohen – qytetarët duhet t’i përjetojnë si pjesë të jetës së përditshme, jo si një realitet i largët apo i ndërlikuar,” theksoi ajo.
Marija Milosheviq, Sekretare e Komisionit për Integrime Evropiane në Parlamentin e Malit të Zi
Në përmbyllje, partnerët e projektit zhvilluan një sesion të mbyllur strategjik, ku u diskutuan hapat e ardhshëm drejt organizimit të takimit të radhës në Shkup. Diskutimet u përqendruan në forcimin e bashkëpunimit ndërmjet organizatave pjesëmarrëse, përcaktimin e afateve kohore dhe hartimin e një strategjie të përbashkët për mbulim dhe komunikim mediatik.
Projekti “Angazhimi Rinor për Evropianizimin e Ballkanit” është i përkrahur nga Western Balkan Fund (WBF) dhe pritet të shtrihet në disa vende të rajonit, duke ndërtuar ura bashkëpunimi mes të rinjve dhe duke kontribuar në afrimin e shoqërive të Ballkanit Perëndimor me Bashkimin Evropian.

Ministrja e Arsimit dhe Shkencës, Vesna Janevska, njoftoi krijimin e një regjistri qendror digjital për të gjithë studentët e mbështetur me bursa nga shteti që studiojnë ose kanë studiuar jashtë vendit. Regjistri do të mundësojë ndjekje më efikase të statusit të tyre akademik dhe profesional. Sipas Janevskës, qëllimi është përfshirja më efikase e tyre në tregun vendor të punës dhe në institucionet kërkimore-shkencore.
“Qëllimi është ta shfrytëzojmë potencialin e tyre dhe t’i lidhim me kompanitë dhe universitetet në vend. Me këtë regjistër do të dimë nëse studentët janë kthyer, nëse kanë diplomuar dhe ku janë të angazhuar”, deklaroi Janevska.
Ky regjistër është një nga rekomandimet kyçe të përfshira në analizën e Forumit për Politika të Arsyeshme (FRP) “Rrjet i ndërlikuar: për nevojën e lidhjes së arsimit, shkencës dhe ekonomisë së bazuar në njohuri”, të publikuar në vitin 2024. Në analizë theksohet mungesa e kornizës ligjore dhe institucionale për ndjekje sistematike të kuadrove që arsimohen jashtë vendit. Dokumenti bën thirrje për ndryshime në Ligjin për arsimin e lartë, me qëllim krijimin e bazës ligjore për një sistem informativ që do të përfshinte profilin e plotë akademik dhe kontaktet e studentëve shqiptarë që studiojnë jashtë shtetit.
Sipas Janevskës, regjistri do të jetë vullnetar sa i përket dukshmërisë publike të profileve, duke mundësuar që studentët të identifikohen nga institucionet e interesuara, përfshirë universitetet, odat ekonomike dhe qendrat kërkimore.
Janë përcaktuar gjithashtu obligimet e bursistëve pas diplomimit: ata do të duhet të punojnë në Maqedoninë e Veriut dyfish më gjatë se kohëzgjatja e studimeve të tyre. Nëse brenda gjashtë muajve nga kthimi nuk u ofrohet punë e përshtatshme, obligimi shfuqizohet. Për ata që gjejnë punë jashtë vendit, lejohet qëndrim i përkohshëm deri në maksimum tre vjet, pas së cilës duhet të kthehen ose të kthejnë fondet e marra.
“Nëse vendosin të mos kthehen në vend, do të duhet t’i kthejnë fondet e paguara nga Ministria, më së voni dy vjet pas përfundimit të studimeve. Në të kaluarën kërkohej kthimi i dhjetëfishit të shumës, gjë që ishte e pazbatueshme”, theksoi Janevska, duke shtuar se rreth 50% e 400 bursistëve të deritanishëm tashmë janë kthyer dhe janë të angazhuar në sektorin privat.
Konkurset për bursat e reja për vitin akademik 2025/2026 tashmë janë shpallur. Financimi përfshin deri në 40.000 dollarë amerikanë për tarifat shkollore në universitetet e listës së Shangait, si dhe shpenzime shtesë për jetesë, akomodim dhe transport.
Përveç regjistrit, analiza e FRP-së propozon edhe futjen e subvencioneve për kompanitë që punësojnë të kthyerit nga jashtë me kualifikime deficitare. Propozimi parasheh përfshirjen e ministrive për punë, ekonomi dhe financa në krijimin e masave për të nxitur angazhimin e kuadrove të kualifikuara – qofshin ata nga diaspora apo ekspertë të huaj – me qëllim përmirësimin e konkurrueshmërisë së ekonomisë vendore.
Me këto hapa, autoritetet përpiqen të kapërcejnë mangësitë e programeve të mëparshme, kur mungesa e koordinimit dhe baza ligjore lejonte që disa bursistë të qëndronin përgjithmonë jashtë vendit, pa i kthyer burimet publike të investuara.
Ndryshe, analiza “Rrjet i ndërlikuar: për nevojën e lidhjes së arsimit, shkencës dhe ekonomisë së bazuar në njohuri” është realizuar në kuadër të projektit “Përfaqësim për zhvillim gjithëpërfshirës”, i zbatuar nga tre organizata partnere – Forumi për Politika të Arsyeshme, Instituti për Studime Shoqërore dhe Humane (IOHN-S) dhe Instituti Ballkanik për Bashkëpunim Rajonal (BIRC).
Projekti, i mbështetur financiarisht nga Qeveria e Zvicrës përmes programit Civica Mobilitas, synon rritjen e ndërgjegjësimit të opinionit profesional dhe të gjerë për zbatimin konsekuent të Procesit të Bolonjës, veçanërisht për vlerën e tij thelbësore – mobilitetin, përmes ndryshimeve në Ligjin për arsimin e lartë. Qëllimi kryesor është të kontribuojë për arsim të lartë më cilësor dhe më të mirë, të integruar thellë në rrjedhat ekonomike vendore dhe ndërkombëtare, ku kërkimi dhe shkenca do të përkthehen në sektorin real dhe do të jenë pjesë e pandashme e krijimit të politikave publike. Kështu, studentët e suksesshëm do të gjenin strehë akademike dhe ekonomike të qëndrueshme, duke kontribuar edhe në zvogëlimin e largimit të trurit.

Teksti është zhvilluar në kuadër të projektit “Përfaqësim për zhvillim gjithëpërfshirës”, i mbështetur financiarisht nga Qeveria e Zvicrës përmes programit Civica Mobilitas.
Përmbajtja e këtij teksti është përgjegjësi e vetme e Forumit për Politika të Arsyeshme, IOHN dhe BIRC dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet se pasqyron pikëpamjet e Qeverisë së Zvicrës, Civica Mobilitas ose organizatave të saj zbatuese.