„Nuk ka rrugë të shkurtër drejt demokracisë“

Përfaqësues aktualë dhe të mëparshëm të institucioneve shtetërore, partive politike dhe organizatave qytetare diskutuan me rreth 130 pjesëmarrës në Forumin Kombëtar të Civika Mobilitas me temën “Nga aktivizmi qytetar deri te ndryshimet shoqërore – pritjet përballë realitetit”, i cili u mbajt më 15 nëntor 2023 në Shkup.

Për përvojat si aktivistë qytetarë, si përfaqësues të institucioneve që marrin pjesë në ndërtimin e politikave dhe vendimmarrje, për mënyrën e bashkëpunimit të autoriteteve me organizatat qytetare dhe si mund të përmirësohet ajo, folën Fatmir Bytyqi, Zëvendëskryeministër për çështje ekonomike, Ljatife Shikovska, deputete në Kuvendin e RMV-së, Petrit Saracini, kryetar i Institutit për Media dhe Analizë, Zhaneta Trajkoska, drejtoreshë e Institutit për Studime të Komunikimit dhe Sasho Klekovski, anëtar i Komitetit Ekzekutiv të VMRO-DPMNE-së.

“Një shoqëri civile e fuqishme është elementi kyç për një demokraci që funksionon mirë,” tha në fjalën e tij përshëndetëse Lucien Aegerter, Zëvendësambasadori i Zvicrës në RMV. Sipas tij, një shoqëri e tillë civile lidh njerëzit me vendimmarrësit, avokon për ndryshime të orientuara drejt qytetarëve, u jep zë grupeve të margjinalizuara dhe monitoron performancën e institucioneve shtetërore. “Si zviceran, e di që konsultimet dhe përfshirja kërkojnë kohë. Shpesh dëgjoj se nuk ka kohë të mjaftueshme, burime ose njohuri për të siguruar një konsultim adekuat. Përgjigja ime për këtë është e thjeshtë: demokracia është përfshirje, konsultime, transparencë dhe ndërtim konsensusi. Nuk ka rrugë të shkurtër,” tha Aegerter.

Duke folur për arritjet e përfituesve të granteve të Civika Mobilitas, Aleksandar Krzalovski theksoi kontributin për fuqizimin e organizatave qytetare, për rritjen e zërit të tyre në shoqëri dhe krijimin e një lidhjeje të ngushtë me përdoruesit, por edhe me institucionet. “Qëllimi i përbashkët me 324 organizatat qytetare të mbështetura është të sjellim ndryshime në fushat ku ato veprojnë,” tha ai.

“Nuk do të isha kjo që jam sot nëse nuk do të kisha kaluar vitet në sektorin civil,” tha në fjalimin e tij Zëvendëskryeministri Bytyqi. Ai ra dakord me Aegerter që thelbi i punës është përfshirja, dhe ajo kërkon kohë. “Nuk do të ndryshoja asgjë në rendin e zhvillimit tim profesional. Cikli i jetës duhet të na kalojë përmes sektorit civil për të mësuar të bëjmë diçka për të tjerët, përmes sektorit të biznesit për të mësuar të bëjmë diçka për veten, dhe në fund, në sektorin shtetëror për të bërë diçka për shoqërinë me një qasje institucionale dhe të strukturuar,” theksoi ai.

Deputetja Ljatife Shikovska foli për aktivizmin qytetar në lidhje me përmirësimin e gjendjes së romëve. “Kam përpjekur të ngre çështjet për romët si një komunitet. Edhe atëherë edhe sot qëllimi është të bëhen ndryshime sistematike,” tha ajo. Megjithëse nuk ishte e lehtë, ata arritën të sjellin ndryshime dhe të jenë kritikë ndaj institucioneve. Qëllimi i tyre është përfshirja më e madhe e romëve në shkolla. “Çelësi për të dalë nga varfëria është investimi në arsim,” mendon ajo. “Nuk kisha ambicie të hyja në politikë, por kur LSDM më ofroi këtë mundësi në vitin 2015, e konsiderova një mundësi të shkëlqyer për të kontribuar në ndryshime më të mëdha.”

Petrit Saracini, ndër të tjera, u ndal në përvojën e tij nga angazhimi në qeveri. “Edhe para Revolucionit të Sharenjve ka pasur politikanë që vinin nga sektori civil,” tha ai. Por, sipas tij, për ata që kaluan në vitin 2017, u ngrit një fushatë publike dhe u kërkua që të maten rezultatet e tyre, edhe pse nuk kishin filluar ende të punonin. Saracini mendon se mendimet e tilla negative kanë qenë dekurajuese për këta persona. Kthimi në sektorin civil ose media, për të është një rrjedhë krejtësisht normale.

“Si organizata qytetare, gjithmonë duhet të kërkojmë më shumë,” tha Zhaneta Trajkoska. Ajo theksoi se pritshmëritë nga ata që hynë në pushtet pas Revolucionit të Sharenjve ishin të mëdha dhe për këtë arsye zhgënjimet janë të mëdha. Sipas saj, megjithëse disa prej njerëzve hyjnë në partitë politike me qëllime të ndershme, pas disa vitesh e kanë të vështirë të ruajnë pavarësinë e tyre. “Mendoj se nuk ka asgjë të keqe që aktivistët qytetarë hyjnë në pushtet, por ne duhet të edukojmë partitë politike që të respektojnë mendimet e ndryshme brenda tyre,” shtoi ajo.

Duke folur për partitë politike, Sasho Klekovski tha se ato, në përgjithësi, e duan hapësirën për veten e tyre. “Aty nuk ka hapësirë për organizata qytetare, për sindikata, për biznesin ose për komunitetet fetare. Për ta ka hapësirë vetëm në kohën e zgjedhjeve”. Sidoqoftë, sipas tij, ndërveprimi i organizatave qytetare me politikanët ka sjellë ndryshime, si pjesëmarrja e grave në politikë, institucionalizimi i luftës për mjedisin jetësor, etj. Ai mendon se duhet të hapet hapësirë për të rinjtë në partitë politike. Ruajtja e integritetit të atyre që hyjnë në politikë është thelbësore, sepse nga kjo varet nëse do të bëhen ndryshime.

Në diskutimin që pasoi, panelistët dhe pjesëmarrësit u ndalën në çështje aktuale nga puna e organizatave qytetare dhe të interesit të gjithë shoqërisë, si polarizimi në rritje mbi baza të ndryshme. Pjesëmarrësit mendojnë se ai do të thellohet sepse nuk ka komunikim. Organizatat qytetare reagojnë, por nuk ka përgjigje. Disa institucione nuk përgjigjen ndaj pyetjeve të OJQ-ve përmes qasjes në informacionet me karakter publik. Pjesëmarrësit folën edhe për marrëdhëniet ndëretnike, për ndryshimet në ligjin penal, ndryshimet në ligjin për media dhe reklamat shtetërore, etj. “Jemi larg një shoqërie gjithëpërfshirëse,” tha Hajdi Shterjova Simonoviq, drejtoreshë e HOPS, duke iu referuar punës me përdoruesit e tyre nga grupet e margjinalizuara. Ajo theksoi se bashkë me partnerët e tyre kanë folur për një kohë të gjatë për nevojën për të përmirësuar modelin e financimit shtetëror. “Për të ofruar shërbime në mënyrë të vazhdueshme, duhet të ketë mbështetje dhe financim të vazhdueshëm,” tha ajo. Për Marija Savovska, drejtoreshë e Aksion Zdrushenska, pyetja kryesore është nëse kjo qeveri po diskuton për zhvillimin dhe mbështetjen e OJQ-ve. Ajo mendon se strategjitë nuk po zbatohen dhe se është i nevojshëm një plan për këtë çështje.

Në fjalën e fundit, Zëvendëskryeministri Bytyqi tha se mungesa e vizionit për drejtimin e vendit ishte inspirim për zhvillimin e Strategjisë Kombëtare, e cila është në fazën përfundimtare. Ai ra dakord që ajo që kemi aktualisht nuk është ajo që kemi dëshiruar. “Sektori qytetar është shumë i rëndësishëm dhe i bëj thirrje kolegëve të vazhdojnë me punën e tyre të mirë dhe të jenë proaktivë,” tha Shikovska. Për Saracini, është e rëndësishme që organizatat qytetare të jenë aktive për të bërë lëvizje përpara. “Me presion publik, ne mund të bëjmë ndryshime publike,” tha Trajkoska. Ajo është e vetëdijshme se ndryshimet nuk do të ndodhin shpejt, por ato duhet të bëhen hap pas hapi. Klekovski u ndal te kapaciteti për të pranuar mendimet dhe pikëpamjet e ndryshme. “Ne duhet të jemi të aftë për të organizuar qëllimet e përbashkëta,” tha ai. Pavarësisht dallimeve në mendime, shoqëria civile duhet të organizohet për qëllimet e përbashkëta. “Ne duhet të organizohemi për të parë se çfarë kemi të përbashkët, çfarë mund të arrijmë dhe të veprojmë të bashkuar,” shtoi ai.

Përfaqësuesit e organizatave qytetare ishin gjithashtu kritikë ndaj vetvetes dhe i bënë thirrje kolegëve të tyre për më shumë zë, presion më intensiv ndaj autoriteteve dhe aktivizëm qytetar më dinamik.

Forumi Kombëtar është një aktivitet i Civika Mobilitas, një program i Qeverisë së Zvicrës. Ai ofron hapësirë për diskutim midis përfaqësuesve të organizatave qytetare, institucioneve dhe faktorëve të tjerë të rëndësishëm për zgjidhjen e çështjeve të trajtuara.