Kur kursimet bëhen përgjegjësi politike

“Kursimet në nivel shtetëror nuk nënkuptojnë heqjen dorë nga shpenzimet, por përkundrazi racionalizimin e tyre dhe drejtimin e tyre drejt politikave që krijojnë vlerë të shtuar – arsim, kujdes shëndetësor, infrastrukturë dhe inovacion”, thotë Bllagica Petreski, drejtoreshë ekzekutive e Finance Think dhe kështu shpjegon në mënyrë koncize thelbin e financave publike: “Qeveria duhet të kursejë në joefikasitet, jo në të ardhmen.” Pikërisht në Ditën Botërore të Kursimeve (31 tetor), kur bota flet për njohuritë financiare dhe përdorimin racional të burimeve, ajo na kujton se paratë – qofshin personale apo publike – jo vetëm që duhet të mbahen, por edhe të përdoren me përgjegjësi.

Në kohë inflacioni, kur qytetarët përballen me rritje të çmimeve dhe premtimet për paga dhe pensione më të larta shpesh tingëllojnë si një zgjidhje e lehtë, veçanërisht është e rëndësishme që ata të kenë qasje në të dhëna të sakta dhe të verifikuara. Busulla ekonomike  ofron drejtimin e duhur.

“Inflacioni është një tregues makroekonomik që qytetarët e ndiejnë drejtpërdrejt përmes rritjes së çmimeve, por ata nuk i kuptojnë gjithmonë nxitësit dhe shkaqet e tij. Prandaj, përmes Busulles ekonomike, ne i monitorojmë këto fenomene në kohën e duhur, nxjerrim në pah rreziqet dhe inkurajojmë një mekanizëm korrigjues midis krijuesve të politikave, ndërsa i informojmë qytetarët me të dhëna të verifikuara dhe të kuptueshme. Dhe ne tashmë vërejmë se një mekanizëm i tillë po funksionon – ne apeluam për rreziqet e inflacionit më të lartë në tremujorin e parë dhe gjatë verës, krijuesit e politikave e harmonizuan retorikën rreth shkaqeve të mundshme dhe njoftuan korrigjime të masave. Kjo tregon se informacioni në kohë mund të ndikojë realisht në hartimin më të mirë të politikave dhe stabilizimin e pritjeve”, shpjegon Petreski.

Busulla ekonomike është një mjet digjital që monitoron zbatimin e 139 premtimeve qeveritare në pesë fusha kryesore – socio-ekonomia, arsimi, shëndetësia, politikat rinore dhe barazia gjinore. Versioni i ri i platformës është një përmirësim i Busullës ekonomike të mëparshme, e cila nga viti 2020 deri në vitin 2024 gjurmonte vetëm premtimet ekonomike, dhe tani është transformuar në një kornizë gjithëpërfshirëse monitorimi për periudhën 2024–2028.

“Kjo i ndihmon qytetarët të kuptojnë se çfarë po zbatohet në të vërtetë dhe çfarë mbetet vetëm premtim në letër”, shton Petreski. Të dhënat e fundit nga qershori tregojnë se deri më tani 18 masa (13%) të premtimeve janë zbatuar plotësisht, 51 premtime (37%) janë në vazhdim dhe progresi më i madh është arritur në arsim, ndërsa hendeku më i madh është vërejtur në shëndetësi dhe barazi gjinore. Disponueshmëria e shërbimeve publike është përparësia numër një për qytetarët për të përmirësuar cilësinë e jetës. Edhe pse janë miratuar strategji, zbatimi i tyre në terren është i kufizuar, me burime njerëzore të pamjaftueshme dhe ndryshime të ngadalta institucionale.

Petreski thekson se sfida e vërtetë nuk qëndron te numrat, por te përputhja midis premtimeve dhe nevojave reale të qytetarëve. Hulumtimi nga Finance Think tregon se qytetarët kërkojnë më shumë kujdes më të mirë për të moshuarit, kujdes shëndetësor të specializuar të aksesueshëm, transport publik cilësor dhe mësimdhënie më praktike në arsim. Sipas Petreskit, “kur masat politike nuk korrespondojnë me këto prioritete, atëherë paratë publike nuk përdoren në mënyrë efektive. Qëllimi i busullës është ta ndryshojë këtë – të informojë publikun, të rrisë interesin për prioritetet reale dhe të krijojë një bazë më të mirë për politika racionale”.

Përveç kësaj, platforma po bëhet një burim i rëndësishëm i të dhënave për mediat, analistët, ekspertët dhe institucionet, të cilët tashmë e përdorin atë si një burim referimi kur krijojnë analiza dhe përgatisin programe. “Edhe institucionet e kanë njohur atë si një mjet të brendshëm për matjen e progresit dhe krahasimin e politikave gjatë viteve, gjë që konfirmon më tej vlerën praktike dhe besueshmërinë e saj”, thekson Petreski.

Busulla ekonomike krijon kushte për llogaridhënie dhe inkurajon dialogun midis publikut dhe institucioneve. Ajo shton se: “procesi është i ngadalshëm, por kur të dhënat janë të disponueshme, të verifikueshme dhe vizualisht të qarta, besimi në institucione rritet.”

Mesazhi simbolik për Ditën Botërore të Kursimeve të këtij viti – “This is not a savings account” është i zbatueshëm si për ekonominë ashtu edhe për politikën. Qytetarët nuk duhet t’i ruajnë pritjet e tyre, as partitë politike nuk duhet t’i mbajnë premtimet e tyre si depozita. Kursimi i vërtetë nuk do të thotë heqje dorë nga shpenzimet, por drejtimi i tyre drejt investimeve që krijojnë vlerë afatgjatë – në arsim, kujdes shëndetësor, infrastrukturë dhe inovacion. “Në financat publike, kjo do të thotë zbatim i konsolidimit fiskal, ulje e deficitit buxhetor dhe respektim i vazhdueshëm i rregullave fiskale, me qëllim ruajtjen e stabilitetit të financave publike. Analizat tona tregojnë se ka një humbje të efektivitetit kur premtimet nuk janë në përputhje me prioritetet reale të qytetarëve”, shton Petreski.

Besimi në politikat ekonomike, thotë ajo, është më i ndjeshëm sesa besimi në sistemin bankar. “Rritja e bazës së depozitave tregon se qytetarët kanë besim të lartë në banka, por besimi ekonomik varet nga parashikueshmëria dhe efektiviteti i masave. Busulla ekonomike kontribuon në matjen objektive të këtij besimi përmes fakteve dhe treguesve.”

Ky proces i rritjes së llogaridhënies dhe transparencës bëhet i mundur falë projektit “Mbikëqyrja qytetare: Ndërtimi i urës midis premtimeve politike dhe arritjeve në katër fushat e zhvillimit”, të cilin Finance Think po e zbaton së bashku me partnerët Qendrën Maqedonase për Edukim Qytetar (MCGO), Forumin Rinor Arsimor (MOF), Shoqatën Mjekësore Maqedonase dhe 360 SHKALLË, me mbështetjen e Qeverisë së Zvicrës përmes Civica mobilitas.

Në Ditën Botërore të Kursimeve, mesazhi i dërguar nga këto organizata është një kujtesë se kursimi nuk do të thotë të heshtësh ose të shtysh vendimet, por përkundrazi të veprosh me arsye, transparente dhe të përgjegjshme. Busulla ekonomike simbolizon pikërisht këtë vlerë, kursimin si llogaridhënie. Çdo tregues, shifër dhe analizë është një kujtesë se paratë publike nuk janë për kursim, por për shpenzime të zgjuara, dhe premtimet politike nuk janë depozita, por detyrime ndaj qytetarëve.

Në fund të fundit, Busulla ekonomike nuk është vetëm një mjet për ndjekjen e shifrave. Është një kujtesë se në një shoqëri civile që dëshiron të përparojë, kursimi nuk do të thotë përmbajtje, por mençuri në përdorimin e burimeve nga çdo aspekt, financiar, institucional dhe njerëzor.