“Agjenda e Gjelbër” në margjinat e ndryshimeve shoqërore. Deri ku kanë arritur ndryshimet për zbatimin e Agjendës së Gjelbër në Maqedoni?

“Agjenda e Gjelbër për Ballkanin Perëndimor” është një strategji afatgjatë për vendet e Ballkanit Perëndimor, e nënshkruar nga liderët e këtyre vendeve në vitin 2020, menjëherë pas miratimit të “Marrëveshjes së Gjelbër të BE-së”. Kjo agjendë synon të adresojë problemet e ndotjes dhe të përshpejtojë procesin e harmonizimit të standardeve mjedisore me ato të BE-së. Por çfarë nënkupton kjo?

Dekarbonizimi i sektorit energjetik dhe sektorëve të tjerë që përdorin shumë karbon, si dhe menaxhimi i qëndrueshëm i mbetjeve, janë fusha që do të kenë ndikim të drejtpërdrejtë në uljen e ndotjes së ajrit, ujit dhe tokës, dhe gjithashtu do të kontribuojnë ndjeshëm në përmirësimin e shëndetit publik. Kjo është veçanërisht e rëndësishme, duke marrë parasysh se ndotja është shkaku kryesor i vdekjeve të parakohshme të mijëra njerëzve në rajon.

Por deri ku kemi arritur me këto procese? A kemi kapacitete dhe burime për t’u përballur me këto sfida si në nivel kombëtar, ashtu edhe në atë lokal? A po bëjmë mjaftueshëm? A janë politikat e fokusuar në përparësitë e përcaktuara nga “Agjenda e Gjelbër”? A ekziston vendosmëria për reforma thelbësore dhe vullnet politik, si dhe mbështetje dhe përfshirje në realizimin e projekteve dhe programeve? Duhet pranuar se përparimi është i ngadaltë, sfidat janë të shumta dhe institucionet përgjegjëse përshtaten me vështirësi ndaj ndryshimeve. Megjithëse presioni nga publiku dhe sektori civil është rritur, një nga mangësitë kryesore është se shumë nga dispozitat e “Agjendës së Gjelbër” nuk janë ligjërisht detyruese për vendet.

Nga ana tjetër, korrupsioni, qeverisja e dobët dhe klientelizmi u lejojnë kapaciteteve industriale t’u shmangen detyrimeve të tyre ndaj standardeve për mbrojtjen e mjedisit dhe shëndetit publik. Komunat që kanë vendosur sisteme për ndarjen e mbetjeve janë të rralla dhe ende paraqiten me entuziazëm në publik si shembuj të mirë, megjithëse kjo praktikë duhej të ishte bërë standard i përgjithshëm dhe tashmë të flisnim për zbatimin e parimeve të ekonomisë rrethore.

Heqja dorë nga qymyri është ende e vonuar dhe, në mungesë të një burimi alternativ të qëndrueshëm të energjisë, ende shihet si një opsion, për fat të keq jo vetëm në afat të shkurtër. Proceset e transformimit të ekonomive lokale të rajoneve të varura nga qymyri janë ende në fillimet e tyre dhe strategjitë përkatëse nuk janë ende të përpunuara. Zhvillimi i rrjetit të transmetimit dhe shpërndarjes së energjisë elektrike është një parakusht serioz për transformimin, gjegjësisht dekarbonizimin e sektorit të energjisë.

Për fat të keq, edhe në këtë segment jemi vonuar. Varfëria energjetike ende mbetet në një nivel prej mbi 20%, që është më shumë se dyfishi i mesatares së vendeve të BE-së. Këto familje nuk kanë mundësi të forcohen ekonomikisht përmes investimeve në energji të pastër, si p.sh. panelet fotovoltaike, individualisht apo nëpërmjet bashkimit në kooperativa energjetike. Arsyet janë kryesisht ekonomike, por duhet përmendur edhe mungesa e informimit, mungesa e një qasjeje më aktive nga institucionet kompetente, si dhe vonesat në përmbylljen e rregulloreve të duhura ligjore.

Këtu kryesisht bëhet fjalë për miratimin e Ligjit për Burimet e Rinovueshme të Energjisë dhe ndryshimet në Ligjin për Kooperativa. Sa i përket dekarbonizimit dhe uljes së ndotjes nga kompanitë, sfidat janë gjithashtu të shumta, sidomos me vendosjen e Mekanizmit të Rregullimit të Kufirit të Karbonit (CBAM), që nënkupton taksimin e karbonit të emetuar gjatë prodhimit në disa sektorë industrialë. Kjo ndikon ndjeshëm në konkurrencën e tyre në tregjet e BE-së.

Një nga problemet më të mëdha në këtë segment është zhvillimi i rrjetit të shpërndarjes, pasi shpesh ndodh që për shkak të kapacitetit të pamjaftueshëm të rrjetit, disa kompani nuk janë në gjendje të realizojnë investimet e tyre në impiante fotovoltaike, sidomos në disa rajone të vendit.

Problemet dhe sfidat janë të shumta dhe ne si organizatë që punojmë në krijimin e politikave dhe ndjekjen e përparimit, theksojmë se është e nevojshme një qasje e qëndrueshme në krijimin e politikave zhvillimore – një rritje ekonomike që nuk do të rrisë emetimet e gazeve serrë dhe që do të minimizojë ndikimin negativ në mjedisin e jetesës. Arritja e këtij qëllimi është një proces kompleks dhe për këtë arsye kërkon një qasje të përkushtuar, gjithëpërfshirëse, profesionalizëm të lartë, mësim nga përvojat e të tjerëve, vullnet të fortë politik dhe përfshirjen e të gjitha palëve të interesuara.

Me projektin “Partneriteti rajonal për një zbatim më të mirë të Agjendës së Gjelbër në nivel lokal”, të realizuar nga Qendra për Ndryshime Klimatike me Eko Lëvizjen e Gjelbër, Gjeosfera, Ekoturizmi – 2016 Ohër, Kreaktiv, Fondacioni për Zhvillimin Lokal dhe Zhvillimin e Teknologjive të Informacionit, Qendra Kombëtare Rome dhe Eko Action nga Tetova, dhe të financuar përmes programit Civika Mobilitas, synojmë të afrojmë Agjendën e Gjelbër me autoritetet lokale dhe të gjithë aktorët në nivel lokal, të cilët me përfshirje aktive në proceset e krijimit të politikave do të kontribuojnë në zbatimin e saj. Në periudhën e ardhshme, do të punojmë në aktivitete që do të mundësojnë tranzicionin e Maqedonisë drejt qëllimeve të BE-së për një shoqëri të neutralizuar ndaj karbonit përmes një zbatimi gjithëpërfshirës dhe transparent të Agjendës së Gjelbër për Ballkanin Perëndimor në nivel lokal, me bashkëpunim aktiv të sektorit civil me të gjitha palët e interesuara dhe përfshirje në krijimin e politikave.