Author: Фондација Метаморфозис

Kontrollimi i hapësirës së informacionit është një luftë e vazhdueshme. Kërcënimet informative kanë qenë gjithmonë një pengesë për demokracinë dhe zgjedhjet e lira dhe të ndershme përgjatë gjithë historisë njerëzore. Por, me shfaqjen e internetit dhe rrjeteve sociale numri i sulmeve informative është rritur në mënyrë drastike dhe ndikimi i tyre ndaj proceseve demokratike është bërë edhe më shkatërrues. Zgjedhjet, si një komponent i shtrenjtë dhe qenësor i jetës shoqërore sot në shoqëritë demokratike janë një nga mekanizmat më të cenueshëm– ato vazhdimisht janë nën sulmin e aktorëve të brendshëm dhe të jashtëm, transmeton Portalb.mk.
Ishin këto konkluzionet e panelit të diskutimit me titull “Demokracia në rrezik: Integriteti i zgjedhjeve përkundër kërcënimeve informative – Përvojat në Ballkanin Perëndimor dhe BE dhe zvogëlimi i rrezikut” që u mbajt sot në kuadër të konferencës “Bashkë për të vërtetën: Një qasje gjithpërfshirëse e të gjithë shoqërisë për mbrojtjen e demokracisë”.
Diskutimi mblodhi së bashku folës nga disa vende të Ballkanit Perëndimor dhe BE-së, të cilët i ndanë përvojat e shoqërive të tyre sa i përket ndikimit të kërcënimeve informative pas zgjedhjeve demokratike.
Tragjedia në Koçan në të cilën humbën jetën 59 të rinj i nxiti PR dhe mekanizmat e tjerë që partitë politike zakonisht i përdorin para zgjedhjeve – spin, kahëzimin e emocioneve, thirrjen në rregulla dhe moral, etikën në media, madje i përfshinë edhe të ashtuquajturat “ferma të boteve” me gjuhë të urrejtjes dhe me kërcënime. Këtë e theksoi drejtoresha ekzekutive e Këshillit për Etikë në Mediat e Maqedonisë (KEMM), Biljana Georgievska.
Sipas saj instrumentalizimi i këtillë i tragjedisë nga ana e partive bëhet në bashkëpunim me disa nga mediat tradicionale dhe ato online, të cilat i përhapin narrativet e partive politike pa përpunim kritik.
“Përfshirja e të gjithë këtyre mekanizmave ishte rezultat i dhe i inicuar nga fatkeqësia, por koha kur ndodhi ishte vërtet e duhur – 6 muaj para zgjedhjeve lokale, periudhë kur tek ne fillon të zhvillohet një fushatë jozyrtare zgjedhore”, tha Georgievska.
Foto: Vanço Xhambaski
Siç shtoi ajo, as kjo tragjedi jo vetëm që nuk i bashkoi mediat në një thirrje të përbashkët për sigurinë e të gjithë qytetarëve të këtij vendi në të ardhmen, por edhe i ndau ato nga aspekti i shkallës së raportimit për tragjedinë.
“Ato madje shkuan edhe në ekstreme – disa kërkojnë largimin e kamerave, gjoja për mbrojtur privatësinë e viktimave dhe familjeve, të tjerë shesin pikëllimin për pëlqime dhe klikime”, shtoi drejtoresha ekzekutive e KEMM.
“Fabrika e PR” e të gjitha partive politike është lëshuar me rrezikun e dëmtimit të integritetit të zgjedhjeve të ardhshme, vlerësoi Georgievska.
Ajo theksoi se pa një rregullim të qartë procesi zgjedhor do vazhdojë të jetë në rrezik dhe theksoi se është i nevojshëm rishikimi urgjent i Kodit Zgjedhor dhe të bëhet dallimi mes mediave të përgjegjshme dhe atyre të papërgjegjshme.
Emilija Petreska-Kamenjarova nga Agjencia për Shërbime Mediatike Audio dhe Audiovizuele (ASHMAA) theksoi se edhe pse mediat tradicionale i nënshtrohen monitorimit dhe kanë rregulla të qarta, për fushatat online nuk ka udhëzime precize.
Në zgjedhjet e fundit të dyfishta (parlamentare dhe presidenciale) në vend janë monitoruar mbi 5 milionë sekonda reklama radiotelevizive – shifër që sipas Petreska-Kamenjarova flet për vëllimin e mjeteve financiare të ndara për reklamim politik. Por, në hapësirën digjitale nuk ka pothuajse kurrfarë rregullimi.
“Ajo zbarztirë që ekziston është e mbushur me një fushatë që po bëhet gjithnjë e më e ashpër. Jemi dëshmitarë, shohim, ka hulumtime që tregojnë qartë se gjithnjë e më shumë fushatat po kalojnë në hapësirën online dhe se kemi një rritje të aktivitetit të funksionerëve në rrjetet sociale gjatë fushatës. Kjo rritje është aq e madhe sa që edhe ODIHR në raportin e tij për zgjedhjet e mëparshme tha se duhet të zbatohen rregulla të qarta në Kodin zgjedhor për pjesëmarrjen e funksionerëve në fushatat në rrjetet sociale”, tha Petreska-Kamenjarova.
Foto: Vanço Xhambaski
Siç shtoi ajo, ASHMAA ka vendosur të iniciojmë një kod të sjelljes për fushatat online, por si organ rregullator nuk mund ta bëjë këtë vetëm. Ata kanë nevojë për bashkëpunim me palët e tjera.
Madalina Voinea nga Ekspert Forum, Rumani, ndau përvojën e vendit të saj me një kandidat në zgjedhjet presidenciale të vitit të kaluar, i cili edhe pse kishte zhvilluar një fushatë masive në internet, nuk ka deklaruar asnjë shpenzim për të. Ai paralajmëroi për dështimin institucional për ta rregulluar hapësirën digjitale dhe theksoi TikTok-un si “një nga mjetet më të fuqishme për komunikimin politik” në Rumani.
“Ka shumë zbraztira kur bëhet fjalë për lejimin e fushatave të tilla që të bëhen virale. Ka shumë pak masa për t’i parandaluar fushatat e tilla. Ajo që e zbuluam ne në hulumtimin tonë ishte se që nga shtatori janë aktivizuar rreth 30.000 profile – jo vetëm një muaj para zgjedhjeve, por edhe pas zgjedhjeve. Ka mungesë transparence kur bëhet fjalë për financimin e reklamave. Nuk ka informacion se sa para janë shpenzuar, për emrin e atij që e ka publikuar reklamën dhe ishte shumë e vështirë të definohej shtrirja e këtij problemi. Ne mund t’i shohim vetëm rrjetet e koordinuara dhe të gjithë e dimë se kjo është një përpjekje e koordinuar për të ndikuar në hapësirën informative,” theksoi Voinea.
Ajo sqaroi se në rrjetet sociale janë krijuar edhe shumë profile false, të cilat kanë publikuar satira dhe shaka mbi të cilat është ndërtuar fushata e komunikimit e kandidatit kontrovers.
“Kjo kryesisht ishte një fushatë ku u përdorën të njëjtat fjali, me emra dhe përmbajtje që ishin “copy-paste”. Ky ishte një tregues i qartë se kjo ishte një fushatë e koordinuar, por gjithashtu ishte edhe e papritur. Ishte e qartë se po aktivizohej dhe çaktivizohej. Pasi kandidatura e tij u anulua përfundimisht, profili i tij zyrtar tani është krejtësisht ndryshe. Gjithashtu, numri i profileve të tilla pothuajse u përgjysmua“, tha Voinea.
Foto: Vanço Xhambaski
Ajo theksoi se Rumania para zgjedhjeve nuk kishte asnjë mekanizëm të vetëm për t’u përballur me kërcënime të tilla online, por pas zgjedhjeve filloi ngritja e kapaciteteve institucionale dhe adoptimi i praktikave të ngjashme me ato në BE.
“Ne i trajtuam me mirësjellje platformat. Kjo na kushtoi shumë. Ka ardhur koha që të flasim më pak për bashkëpunimin, ndërsa më shumë për harmonizimin. E ardhmja jonë është në rrezik”, përfundoi Voinea.
Tamara Brankoviq nga CRTA, Serbi, tha se ndryshe nga vendet e tjera ku për ndërhyrje në zgjedhje akuzohen aktorë të huaj, në Serbi problemi është “i brendshëm” dhe “vetë shteti është burimi më i madh i manipulimit dhe dezinformatave”.
“Ne parimisht jemi mjaft tradicionalë në mënyrën se si informojmë dhe qeveria dhe presidenti Vuçiç e përdorin qasjen në media për ta shkelur kushtetutën për ta centralizuar pushtetin. Vetëm në vitin 2024 Vuçiç u shfaq më shumë se 350 herë drejtpërdrejt në televizion me mbulim dhe transmetim të drejtpërdrejtë. Vit pas viti paraqitjet e tij televizive po bëhen gjtihnjë e më të shpeshta”, tha Brankoviç.
Ajo është e mendimit se është qenësore që qytetarëve t’u jepen mjete që do tu mundësojnë atyre të kuptojnë se diçka nuk është në rregull me procesin zgjedhor dhe se BE-ja duhet të përfshihet më aktivisht.
Foto: Vanço Xhambaski
Bardhi Bakija nga “Sbunker”, Kosovë, i theksoi tendencat autoritare dhe fushatat dezinformative që vijnë nga kufijtë brenda vendit, siç tha ai sidomos nga veriu, por edhe nga narrativat ekstremiste globale. Analizat e tij tregojnë se pikëpamjet e dikurshme margjinale, tani përmes rrjeteve sociale po bëhen të zakonshme, sidomos tek të rinjtë.
“Cila do që të jetë përgjigjja jonë ndaj kësaj ne duhet të kemi parasysh se sa të avancuara janë metodat dhe strategjia e këtyre aktorëve. Një nga gabimet më të mëdha që mund të bëjmë këtu është që t’i nënvlerësojmë fushatat dezinformative, metodologjinë e tyre, sofistikimin e tyre dhe aftësinë e tyre për të ndikuar tek audienca e re,” paralajmëroi Bakija nga “Sbunker”.
Foto: Vanço Xhambaski
Ky panel u moderua nga Nikolla Petroviq nga ISAC, Serbi, i cili theksoi se demokracia është shumë më tepër se zgjedhje të lira – është një luftë kundër kërcënimeve që e minojnë besimin tek institucionet, e sidomos kur ato kërcënime vijnë në formën e dezinformatave, manipulimit të fshehtë dhe spinit mediatik. Paneli u mbyll me një mesazh të qartë: shoqëritë demokratike duhet të jenë të përgatitura, elastike dhe të informuara për ta mbrojtur të vërtetën dhe integritetin e procesit zgjedhor.

Ndërtimi i urave të bashkëpunimit. Shkëmbimi i mësimeve nga përvojat e ndryshme me lajmet e rreme dashakeqe. Krijimi i platformave strategjike. Domosdoshmëria e të vepruarit në mënyrë strategjike. Janë disa nga konkluzionet kryesore të sesionit të dytë me titull: “Pasqyrë gjeopolitike e kërcënimeve të informacionit- leksione të mësuara nga Europa të ndara me Ballkanin perëndimor”, që u zhvillua në kuadër të konferencës ndërkombëtare në Shkup, me fokus verifikimin e fakteve, shkruan Portalb.mk.
Martha Turnbull, drejtoreshë e Qendrës Europiane të Ekselencës, Finlandë, në fjalën e saj tha se në dekadën e fundit qendra e cila përfaqëson ka realizuar fushata të shumta në luftën kundër dezinformimit.
“Shohim aktorë të ndryshëm që ndajnë lajme të rreme, disa prej tyre vinë nga jashtë, disa janë brenda shteteve. Rusia mbetet ende aktori kryesor në rajonin euroatlantik, por shohim edhe aktor nga Kina. Shohim rritje të kërcënimeve. Kemi raste kur rusët krijojnë qendra në vendin tuaj dhe pastaj reagojnë. Po bëhet sfidë e rëndë që ti luftojmë këto aktivitete. Prandaj, duhet ndërgjegjësim, detektim, mbledhje të të dhënave, etj. I domosdoshëm është edukimi mediatik, për parandalimin e keqinformimit dhe kontrollin e mediave sociale. Duhet të punojmë, të ndajmë informacion dhe të mbrohemi në mënyrë të sinkronizuar”, tha Turnbull.
Sipas Bodin Verhoek, nga Divizioni për diplomaci publike- NATO, kemi kërcënime të dëmshme, përmbajtje manipulative, koordinim dhe manipulim me qëllim.
“Ne nënvizojmë cilave informata duhet t’u japim përgjigje dhe reagojmë. NATO dhe aleatët do të vazhdojnë të bashkëpunojnë më njëra tjetrën, për t’u kundërvënë me kohë. Konceptin strategjik e kemi edhe në kinezisht edhe në rusisht, që të jenë të pranishëm edhe për audiencën që e flasin të njëjtën gjuhë. Ne nëse nuk e tregojmë storjen tonë, të tjerët do e thonë për ne. Kemi lansuar fushatë në Ukrainë, e përkrahim në kontinuitet.
Askush nuk mund të veprojë vet. Edhe ne kemi shumë partnerë. Është e rëndësishme që kemi këtë konferencë sot, për të shkëmbyer leksionet e mësuara, për ta ndihmuar njëri tjetrin”, theksoi Verhoek, duke shtuar se komunikimet strategjike duhet të jenë shtyllë ndaj luftës kundër dezinformimit.
Sanda Svetoka, eksperte e lartë, NATO StratCom, Letoni, në fjalën e saj veçoi përvojat nga analiza e saj.
“Çdoherë kemi qenë në cakun e Rusisë, por kjo na ka dhënë shumë mësime se si të merremi me këto çështje. Kemi mbledhur një bazë njohurish për taktikat e rusëve dhe çfarë taktika përdorin në rajon.
Shkëmbim të rregullt të informacioneve rreth vepruesve negativ. Zhvilluam një bazë të mirë për narrativat e armiqve. Nga viti 2020 filluam të fokusohemi jo vetëm te aktivitetet e rusëve por edhe të kinezëve në rajon. Ndarja e informacionet është kryesore. Synimet e armiqve janë të ngjashme për secilin vend. Idea është të koordinohemi për t’i kundërshtuar.
Sipas Katarina Klingova, bashkëpunëtore e lartë, GLOBSEC, Sllovaki, krijimi i rezistencës është proces, kjo është diçka që duhet të ndihmohet edhe nga shteti edhe nga shoqëria civile.
“OJQ-të mund të bëjnë punën më të madhe, janë më fleksibile, kanë platforma të ndryshme dhe bashkëpunim. Duhet bashkëpunim i të gjithë akterëve shtetëror. Duhet të krijojmë hapësirë, ekspertët ta ndajnë përvojën e tyre. Disa e bëjnë, por disa nuk kanë hapësirë.
“Ndajmë informacione, që kreatorët e politikës mund ndërtojnë politika. Duhet nxjerrë leksione, për të analizuar mësimet dhe për t’i ndarë të njëjtat. Mirëkuptimi është tejet i rëndësishëm. Pastaj vijon fleksibiliteti dhe multidisiplina”, theksoi Laura Jasper – Analiste Strategjike, HCSS, Holandë.
“Dezinformatat e rusëve duan ta argumentojnë okupimin e tyre dhe të prezantohen si mbrojtës. Vazhdojnë këto retorika edhe sot. Duhet të fokusohemi në vende që janë target i Rusisës. Të analizohen narrativat e Rusisë, të ndjekim teknologjitë me të cilat ndahen informacionet malinje, të krijohen rrjete dhe bashkëpunime të organizatave për vërtetimin e fakteve. Pushtetet duhet të bashkëpunojnë gjithashtu, dhe të bllokojnë këto porosi që kërcenojnë sigurinë publike. Nuk është qëllimi vetëm të detektohen kanalet e lajmeve të rreme por edhe të dënohen të njëjtit, edhe pse është e vështirë”, tha mes tjerash, Sonya Dimitrova-Martinyuk – Redaktore, StopFake, Ukrainë.
Verifikues faktesh, gazetarë, studiues, politikëbërës dhe drejtues të shoqërisë civile nga i gjithë Ballkani Perëndimor dhe Evropa sot dhe nesër në Shkup, në kuadër të konferencës ndërkombëtare të organizuar nga Fondacioni Metamorfozis do të ndajnë përvojat e tyre dhe mësimet nga lufta kundër dezinformimit si dhe do punojnë në krijimin e një rrjeti që do jetë platformë që do sfidojë lajmet e rreme dashakeqe dhe do edukojë opinionin se si të mbrohet nga të njejtat.

Mungesa e mekanizmave ligjorë dhe institucionalë për mbrojtjen e hapësirës digjitale në Ballkan e bën rajonin të prekshëm ndaj manipulimeve, dezinformatave dhe ndikimeve të huaja. E përderisa Bashkimi Evropian me Ligjin për Shërbime Digjitale (DSA) vendos rregulla të qarta për transparencë dhe llogaridhënie më të madhe të platformave online, vendet e rajonit ende nuk kanë një kornizë të tillë rregullative, transmeton Portalb.mk.
Lufta kolektive kundër dezinformatave nuk ka të bëjë vetëm me korrigjimin e të pavërtetave. Ajo fokusohet në ruajtjen e shoqërive tona demokratike në të cilat qytetarët marrin vendime dhe debatojnë duke u bazuar në argumente. Lufta fokusohet në përforcimin e edukimit mediatik në të gjitha nivelet, me çka shoqëritë bëhen më rezistente ndaj ndikimeve dhe ndërhyrjeve të jashtme. Sot verifikimi i fakteve është nën sulm, e bashkë me këtë edhe demokracia. Kjo u theksua sot në konferencën me titull “Bashkë për të vërtetën: Qasje gjithëpërfshirëse e gjithë shoqërisë për mbrojtjen e demokracisë”, e cila po mbahet në Shkup nën organizimin e Fondacionit Metamorfozis, ndërsa me rastin e Ditës Ndërkombëtare të Verifikimit të Fakteve, 2 Prill.
Konferencën e hapi Ben Nupnau, zëvendës ambasador i Delegacionit të Bashkimit Evropian në Maqedoninë e Veriut, pastaj foli Stefan Mundges, Koordinator i Rrjetit Evropian për Standardet e Verifikimit të Fakteve (EFCSN), si dhe drejtori i Fondacionit Metamorfozis, Bardhyl Jashari.
“Metamorfozis është një shembull në Maqedoni dhe më gjerë për luftën kundër dezinformatave. Ju me punën tuaj luftoni kundër cenimit të vlerave demokratike. Në BE kemi mekanizma për t’i luftuar dezinformatat me Ligjin për Shërbime Digjitale dhe Ligjin për Lirinë e Medias. Platformat online që i kemi janë transparente dhe përmes tyre përhapet gazetaria e pavarur. Ne jemi me ju kur bëhet fjalë për një mbrojtje më të madhe të gazetarëve dhe verifikuesve të fakteve. Kjo konferencë është një mundësi për t’i shkëmbyer praktikat dhe për t’i përforcuar përpjekjet tona për ruajtjen e demokracisë dhe të mediave të pavarura”, tha Nupnau, zëvendës ambasador i Delegacionit të Bashkimit Evropian në vendin tonë.
Foto: Vanço Xhambaski
Stefan Mundges, Koordinatori i Rrjetit Evropian për Standardet e Verifikimit të Fakteve (EFCSN) theksoi se përforcimi i demokracisë dhe vazhdimi i luftës kundër përhapjes së dezinformatave është detyrë e të gjithëve.
“T’ju gënjejnë dhe t’ju manipulojnë, do të thotë të mos jeni të lirë. Po takohemi këtu në një kohë krize. Verifikimi i fakteve është nën sulm, e me këtë edhe demokracia. Këto sulme vijnë nga Lindja, por po fillojnë të vijnë edhe nga Perëndimi. Presioni politik nga SHBA po bën që kompanitë e mëdha amerikane të teknologjisë të tërhiqen nga lufta kundër dezinformatave. Programi i “Meta”-s nuk është i përkryer, por është programi më i mirë për verifikimin e fakteve në një rrjet të madh social. Ai nuk e heq përmbajtjen, por e verifikon vërtetësinë. Rreth 95% e përdoruesve që i shohin këto etiketime nuk klikojnë në postim, sepse nuk duan të shohin përmbajtje të rrejshme. Nëse “Meta” i jep fund verifikimit të fakteve Evropa do të jetë më e cenueshme, ndërsa do të ketë edhe zvogëlim të të ardhurave të verifikuesve të fakteve. “Меta“ nuk është e vetmja që po tërhiqet, por edhe “TikTok”-u, “Microsoft”-i, “Google”, thekson Mundges.
Foto: Vanço Xhambaski
Ai shtoi se verifikuesit e fakteve janë nën sulm në Ballkanin Perëndimor dhe se ndaj tyre ka bastisje dhe hetime të pabaza dhe se situata nuk është e mirë. Mundges e theksoi kontrollin policor në zyrat e organizatës së shoqërisë civile CRTA nga Serbia, e cila është gjithashtu anëtare e EFCSN-së.
“Çfarë mund të ndryshojmë? Verifikuesit e fakteve nuk do të zhduken, ne kemi një projekt të madh me të cilin do të punojmë për ta përforcuar rrjetin tonë pan-evropian për të gjithë aktorët relevant, sepse puna e verifikuesve të fakteve është me vlerë dhe do vazhdojë të funksionojë pavarësisht nga ndikimi politik”, shtoi Mundges.
Drejtori Ekzekutiv i Fondacionit Metamorfozis, Bardhyl Jashari, foli për nevojën e harmonizimit urgjent të kornizës rregullative të vendeve të Ballkanit me parimet e Ligjit për Shërbime Digjitale.
“Vendet e Ballkanit Perëndimor ende nuk kanë mekanizma mbojtëse institucionale për mbrojtjen e të drejtave të njerëzve në internet. Për dallim nga BE-ja ne nuk përfitojmë nga mbrojtja që e ofron Ligji për Shërbime Digjitale, edhe pse të gjithë ne jetojmë në të njëjtën hapësirë ​​digjitale. Kjo krijon një hendek të rrezikshëm në sigurinë dhe integritetin e internetit në Evropë. Prandaj kërkojmë harmonizim urgjent të kornizës rregullative të vendeve të Ballkanit me parimet e Ligjit për Shërbime Digjitale dhe krijimin e një kornize rajonale të fuqishme për integritetin e informacionit”, tha Jashari.
Ai theksoi se qytetarët nga Ballkani Perëndimor janë më të ekspozuar ndaj përmbajtjeve të dëmshme dhe të paligjshme në internet dhe se dezinformatat janë kudo – ato depërtojnë në diskursin politik, e minojnë besimin dhe e shtrembërojnë realitetin.
“Ndërkohë platformat e mediave sociale, e sidomos të ashtuquajturat platforma të mëdha online, vazhdojnë të përfitojnë nga algoritmet dhe i amplifikojnë mosmarrëveshjet dhe dezinformatat, edhe pse në masë të madhe janë të papërgjegjshme në rajonin tonë”, shtoi Jashari.
Foto: Vanço Xhambaski
Përmes një video adresimi në këtë Konferencë mori pjesë edhe Soren Liborius, këshilltar kryesor në Shërbimin Evropian të Veprimit të Jashtëm (EEAS).
“Dezinformatat janë një problem qenësor me të cilin ne duhet të vazhdojmë të përballemi. Në vitin 2015, krerët e shteteve anëtare të BE-së dhe qeverive ranë dakord se duhej bërë diçka për të luftuar dezinformatat nga Rusia. Pastaj vijoi fillimi i luftës në Dombas, si dhe ndodhën të gjitha aktivitetet që çuan deri në agresionin e sotëm dhe për këtë arsye u vendos se duhej të themelohet një ekip për luftë kundër përpjekjeve aktuale të Rusisë për përhapjen e dezinformatave. ЕЕАС ka një platformë publike në të cilën ne i komunikojmë gjetjet tona për publikun, tendencat e pranishme, si dhe si janë të lidhura ato me zhvillimet politike. Ne kemi përgatitur edhe një metodologji tonën. Në platformën euvsdisinfo.eu kemi një bazë të të dhënave në të cilën ka qasje publiku, ka edhe shembuj se si pala ruse bën përhapjen e dezinformatave”, tha Liborius.
Raporti i EEAS mbi kërcënimet nga manipulimet e huaja dhe ndërhyrjet në informim u prezantua nga analistja e të dhënave Chiara Pacenti, e cila foli për FIMI dhe kërcënimin në nivel global. Ajo theksoi se Ukraina është objektivi kryesor kur bëhet fjalë për sulmet ruse FIMI, të cilat kanë për qëllim t’i dobësojnë lidhjet perëndimore, NATO-n, BE-në, G7-ën.
Konferenca e sotme ndërkombëtare gjithëditore fokusohet te kërcënimet nga dezinformatat, manipulimet dhe ndërhyrjet e huaja (FIMI), integriteti zgjedhor, verifikimi i fakteve dhe bashkëpunimi ndërsektorial. Në Tiranë në mbrëmje do të mbahet forumi “Demokracia është e rëndësishme – faktet janë të rëndësishme” e organizuar nga qendra “Faktoje”. Forumi do ta theksojë peizazhin e verifikimit të fakteve në Shqipëri, bashkëpunimin rajonal dhe do të nderojë ekselencën gazetareske me çmimin Fatos Baxhaku.

Më 28 mars 2025 u mbajt konferenca përmbyllëse e Programit për Aktivizëm Digjital. Konferenca u mbajt në Varshavë të Polonisë, me pjesëmarrjen e mbi 100 aktivistëve civilë, përfaqësues të organizatave të shoqërisë civile dhe ekspertë në fushën e digjitalizimit dhe përdorimit të mjeteve inovative. Programi për Aktivizëm Digjital ishte një projekt trevjeçar i TechSoup Global, kurse Fondacioni Metamorfozis ishte partner në zbatimin e aktiviteteve në Maqedoninë e Veriut, Serbi dhe Kosovë.
Përmes Programit për Aktivizëm Digjital, u zbatuan 18 grante për mbështetjen e shoqërisë civile në Maqedoninë e Veriut, Serbi dhe Kosovë, më shumë se 100 pjesëmarrës ishin pjesë e trajnimeve për sigurinë kibernetike, vizualizimin e të dhënave, ndërtimin e komuniteteve dhe komunikimin me publikun, si dhe njohjen dhe parandalimin e dezinformatave. Në kuadër të Programit për Aktivizëm Digjital u mbajtën dy edicione të konferencës ndërkombëtare Megafon, ku rreth 15 pjesëmarrës nga Ballkani Perëndimor patën mundësinë të njihen, të rrjetëzohen dhe të mësojnë nga ekspertë të fushës së inteligjencës artificiale, teknikave të komunikimit dhe parandalimit të dezinformatave. U përgatitën dhe u shpallën 47 video të shkurtra mbi temat e edukimit mediatik, të dhënave të hapura, sigurisë kibernetike dhe higjienës kibernetike, si dhe inteligjencës artificiale.
Programi për Aktivizëm Digjital kishte për qëllim rritjen e kapaciteteve të organizatave të shoqërisë civile nga Maqedonia e Veriut, Serbia dhe Kosova, përmes njohjes me mjetet teknologjike inovative për punë, trajnimeve për sigurinë kibernetike dhe njohjes së dezinformatave, mentorimit që synon drejtpërdrejt nevojat specifike të organizatave dhe ndërtimin e rrjeteve mbështetëse.

🎯 Bashkohuni me ne në Shkup dhe Tiranë më 2 prill për Ditën Ndërkombëtare të Verifikimit të Fakteve!
🗓️ 2 prill 2025 | Shkup dhe Tiranë
#TogetherForTruthFaktet Kanë Rëndësi në Mbrojtjen e Demokracisë
🧩 Për të shënuar Ditën Ndërkombëtare të Verifikimit të Fakteve, Rrjeti Kundër Dezinformimit në Ballkan (ADN-Balkans) ju fton t’u bashkoheni dy ngjarjeve rajonale që do të mbahen në Shkup dhe Tiranë, duke mbledhur verifikues faktesh, gazetarë, studiues, politikëbërës, dhe drejtues të shoqërisë civile nga i gjithë Ballkani Perëndimor dhe Evropa.
🔹 SHKUP | 10:00–16:30 | 📍 Hoteli “Holiday Inn”
Agjenda gjendet në këtë link
Konferencë ndërkombëtare gjithëditore e organizuar nga Fondacioni Metamorfozis, që do të fokusohet në kërcënimet e dezinformimit, manipulimin dhe ndërhyrjen e huaj në informacion (FIMI), integritetin e zgjedhjeve, verifikimin e fakteve dhe bashkëpunimin ndërsektorial.
🔹 TIRANË | 17:00–19:00 | 📍 Destil
Një forum mbrëmjeje i organizuar nga QENDRA Faktoje, që do të prezantojë peizazhin e verifikimit të fakteve në Shqipëri, bashkëpunimin rajonal dhe do të nderojë përsosmërinë gazetareske me Çmimin Fatos Baxhaku.
💬 Çfarë të Pritni

Vështrimet më të fundit nga Shërbimi Evropian i Veprimit të Jashtëm (EEAS) mbi kërcënimet e manipulimit dhe ndërhyrjes së huaj në informacion (FIMI)
Analizë e ndikimit gjeopolitik të dezinformimit mbi marrëdhëniet NATO-BE-Ballkani Perëndimor
Përvojat rajonale mbi integritetin e zgjedhjeve, përgjegjësinë e platformave dhe moderimin e përmbajtjeve
Mjetet dhe qasjet për ndërtimin qëndrueshmërisë shoqërore ndaj manipulimit online
Ceremonia e ndarjes së çmimit për të njohur përsosmërinë e gazetarisë investiguese në Shqipëri
Mundësi për bashkëpunim ndërkufitar, rrjetëzim dhe shkëmbim

🎙️ Folësit e dalluar
📍 Konferenca e Shkupit

Ben Nupnau – Zëvendës Shef i Delegacionit, Bashkimi Evropian në Maqedoninë e Veriut
Manon Janssen – Zëvendës Ambasadore e Mbretërisë së Holandës në Maqedoninë e Veriut
Stephan Mündges – Koordinator, Rrjeti Evropian i Standardeve për Verifikimin e Fakteve (EFCSN)
Bardhyl Jashari, Drejtor Ekzekutiv, Fondacioni Metamorfozis, Maqedoni e Veriut
Chiara Pacenti – Analiste e të dhënave, EEAS
Martha Turnbull – Drejtoreshë, Qendra e Ekselencës Hybrid, Finlandë
Beaudine Verhoek – Divizioni i Diplomacisë Publike i NATO-s
Sanda Svetoka – Eksperte e Lartë, NATO StratCom, Letoni
Katarina Klingova – Bashkëpunëtore e Lartë, GLOBSEC, Sllovaki
Laura Jasper – Analiste Strategjike, HCSS, Holandë
Sonya Dimitrova-Martinyuk – Redaktore, StopFake, Ukrainë
Ioana Cosma – Drejtoreshë Vendi, IFES
Tamara Brankoviq – Zëvendës Drejtore e Programeve, CRTA, Serbi
Bardhi Bakija – Drejtor Ekzekutiv, Sbunker, Kosovë
Biljana Georgievska – Drejtoreshë Ekzekutive e Këshillit për Etikë në Media të Maqedonisë
Emilija Petreska-Kamenjarova – Zëvendës Shefe e Programeve – Agjencia për Shërbime Audio dhe Audiovizuale Mediatike e Republikës së Maqedonisë së Veriut
Ruurd Oosterwoud – Themelues dhe CEO, DROG, Holandë
Jona Plumbi – Gazetare, Faktoje, Shqipëri
Maida Çulahoviq – Eksperte për media dhe politika digjitale, “Why Not”” (“Pse jo”), Bosnje dhe Hercegovinë
Naço Strigulev – Gazetar, Blue Link, Bullgari
Despina Kovaçevska – Specialiste për monitorimin e mediave – Fondacioni Metamorfozis, Maqedonia e VeriutMaja Sever – Presidente e Federatës Evropiane të Gazetarëve
Marko Milosavljeviq – Profesor, Universiteti i Lubjanës, Slloveni
Rasha Nedeljkov – Drejtor i programeve, CRTA, Serbi
Goran Rizaov – Menaxher i Programeve Mediatike – Fondacioni Metamorfozis, Maqedoni e Veriut

📍 Konferenca e Tiranës

Klodiana Kapo – Drejtoreshë Ekzekutive, QENDRA Faktoje, Shqipëri
Bardhyl Jashari, Drejtor Ekzekutiv, Fondacioni Metamorfozis, Maqedoni e Veriut
Coral Garcia – Maldita.es, Spanjë
Enzo Panizio – Pagella Politica, Itali
Silvio Gonzato – Ambasador, Delegacioni i BE-së në Shqipëri

🎉 Përfshin ceremoninë e ndarjes së çmimit “Fatos Baxhaku” për gazetarinë investiguese dhe një koktej për rrjetëzim.
✨ Bëhuni pjesë e lëvizjes rajonale për integritetin e informacionit.
Të mbështesim së bashku të vërtetën – përtej kufijve, përtej sektorëve dhe anembanë Evropës.
📲 [LINKU]#TogetherForTruth #FactCheckingDay #ADNBalkans #DemocracyMatters #InfoIntegrity

Fondacioni për Internet dhe Shoqëri – “Metamorfozis”, për të dytin vit radhazi, shpall
KONKURS
Për çmimin vjetor “Ilija Zhupanoski” për gazetarët, organizatat e shoqërisë civile dhe individët që kontribuojnë në përballjen me dezinformatat në vend.
Do të ndahen dy çmime vjetore në kategoritë e mëposhtme:
A. Punimi më i mirë gazetaresk, gjegjësisht profesional i përgatitur nga organizatat e shoqërisë civile dhe individët , i cili mund të jetë në lidhje me:

verifikime komplekse të fakteve për të ekspozuar dezinformatat e përhapura në diskursin publik;
verifikime të fakteve me qëllim të ekspozimit të serive të dezinformatave të ngjashme ose të lidhura tematikisht në diskursin publik;
analiza të problemit të dezinformatave ose të segmenteve tematike apo të tjera të kësaj dukurie me rekomandime për tejkalimin e tij;
analiza të tendencave të ardhshme në fushën e dezinformatave dhe pritshmëritë për llojet dhe tendencat e mundshme të dezinformimit në të ardhmen (pre-bunking);
punime profesionale/analitike/hulumtime, gjetje që e avancojnë përballjen me dezinformatat;
storje hulumtuese për origjinën dhe/ose lëvizjen/përhapjen e dezinformatave në sferën publike dhe pasojat e tyre;
analiza të pasojave të shkaktuara nga dezinformatat shumë të dëmshme dhe dëmet që priten prej tyre në të ardhmen;
zbulimin e narrativeve dhe veprimeve dezinformuese të pranishme në rajon dhe në Evropë, të cilat kanë shtrirje (ose tendencë për të arritur shtrirje) për të shkaktuar dëm në Maqedoninë e Veriut; dhe
punime të tjera profesionale dhe gazetareske në fushën e përballjes me dezinformatat.

B. Përmbajtja multimediale edukative e përgatitur nga të rinjtë e moshës nga 18 deri në 28 vjeç, ku teknologjitë e informacionit dhe komunikimit janë përdorur në mënyrë kreative dhe inovative, për të arritur tek të rinjtë dhe për t’i edukuar ata për të forcuar rezistencën ndaj dezinformatave.
Të drejtë pjesëmarrjeje kanë të gjithë ata që kanë krijuar dhe publikuar material autorial (individualisht ose në grup, nga kategoritë nën A. dhe B. të shënuara në Konkurs) në një gazetë, në televizion ose në portale në internet gjatë periudhës nga 1 nëntori 2024 deri më 1 tetor 2025.
Në konkurs, autorët mund të aplikojnë edhe me një seri përmbajtjesh të ndërlidhura, por që kanë të bëjnë me një temë konkrete. Me aplikimin në Konkurs, autori pranon që punimi i tij të ribotohet në Përmbledhjen e punimeve, e cila është një botim i veçantë elektronik, të cilën do ta përgatisë Metamorfozis, pas përfundimit të Konkursit.
Materialet e dorëzuara do të shqyrtohen nga një komision i përbërë nga përfaqësues relevantë të mediave dhe sferës publike.
Gjatë vlerësimit të materialeve, përparësi do t’u jepet atyre materialeve të cilat:

I referohen dezinformatave që kanë kapacitet të lartë për të shkaktuar dëme në shoqëri;
Ekspozojnë dezinformata që kanë të bëjnë me interesin e gjerë publik, gjegjësisht prekin një numër të madh të qytetarëve të Republikës së Maqedonisë së Veriut;
I shtojnë njohuritë ose arrijnë në njohuri të reja për problemin e dukurisë së dezinformimit dhe ofrojnë zgjidhje për trajtimin e këtij problemi; dhe
Kanë një qasje kreative, bashkëkohore, efektive dhe novatore në prezantimin e gjetjeve për publikun e gjerë.

Konkursi është i hapur deri më 1 tetor 2025. Aplikimet duhet të dorëzohen në info@metamorphosis.org.mk me shënimin: Për çmimin vjetor “Ilija Zhupanoski” për gazetarët, organizatat e shoqërisë civile dhe individët që kontribuojnë në përballjen me dezinformatat në vend.
Çmimi për kategorinë e parë “Punimi më i mirë gazetaresk, gjegjësisht profesional” është 2.000 euro në kundërvlerë në denarë.
Çmimi për kategorinë e dytë “Përmbajtje multimediale edukative e përgatitur nga të rinjtë e moshës nga 18 deri në 28 vjeç,” është 1.000 euro në kundërvlerë në denarë.
Punonjësit e Fondacionit “Metamorfozis” nuk kanë të drejtë të marrin pjesë në Konkurs. Gjithashtu, në Konkurs nuk kanë të drejtë të marrin pjesë as bashkëpunëtorët e jashtëm të “Metamorfozis” me materiale të cilat kanë qenë/janë përgatitur dhe publikuar në kuadër të projekteve që i realizon “Metamorfozis”.
Aplikimi përbëhet nga:
Formulari i plotësuar për kategorinë përkatëse (në dispozicion të bashkëngjitura).
A formulari i aplikimitB formulari i aplikimit

Për informacione dhe pyetje shtesë, na kontaktoni me e-mail në info@metamorphosis.org.mk me shënimin: “Çmimi vjetor “Ilija Zhupanoski” për gazetarët, organizatat e shoqërisë civile dhe individët që kontribuojnë në përballjen me dezinformatat në vend” më së voni deri më 1 shtator 2025.

Platforma e organizatave të shoqërisë civile për luftë kundër korrupsionit shpreh ngushëllime të thella për qytetarët e vrarë tragjikisht nga zjarri në “diskotekën” në Koçan dhe shpreh urimet e sinqerta për shërim sa më të shpejtë të të lënduarve.
Zjarri në Koçan është vetëm i fundit nga një seri ngjarjesh që tregojnë se korrupsioni vret. Për fat të keq, pas rastit në Llaskarc, rastit të “Besa Trans”, zjarri në spitalin modular në Tetovë, duhej të ndodhte edhe zjarri në “diskotekën” në Koçan në mënyrë që të kujtohej përsëri se korrupsioni sistematik prej dekadash merr jetë.
Platforma ndjek nga afër procedurat në rastin e zjarrit në Koçan dhe sugjeron se më e pakta që duhet të sigurohet tani është një hetim gjithëpërfshirës, i plotë, i paanshëm dhe mbipartiak. Kërkojmë që hetimi të kryhet në mënyrë të përgjegjshme dhe transparente dhe për të, të raportojnë ata që janë ligjërisht kompetentë për ta bërë këtë.
Në këtë pikë, përgjegjësia është thelbësore dhe askush nuk duhet të përjashtohet prej saj, pavarësisht nëse apo cilës parti i përkasin, cilës përkatësi fetare apo etnike, dhe pavarësisht nëse janë ish-funksionarë apo funksionarë aktualë. Derisa të krijojmë një sistem në të cilin njerëzit e duhur me integritet janë në pozicionet e duhura, nuk duhet të heqim dorë.
Në ekzistencën e deritanishme prej një dekade të platformës së organizatave të shoqërisë civile për luftë kundër korrupsionit vazhdimisht reagojmë dhe kërkojmë ndryshime në segmente të ndryshme të sistemit, të cilat nëse do të ishin pranuar, do të kishin parandaluar pikërisht ngjarje të tilla. Nevojiten ndryshime sistematike që do të demonstrojnë se ekziston një vullnet dhe angazhim i vërtetë për një luftë pa kompromis kundër korrupsionit nga të gjithë palët e interesuara, dhe veçanërisht ato kompetente. Për fat të keq, praktika ka treguar vazhdimisht se dëshira për pasurim personal ka qenë gjithmonë mbi dëshirën për të krijuar një sistem në të cilin rregullat dhe procedurat do të respektohen në mënyrë të barabartë nga të gjithë, në të gjitha nivelet e shoqërisë.
Duke marrë parasysh shpalljen e ditëve të zisë, Platforma do të përmbahet nga komentet e mëtejshme për rastin konkret për momentin, por njoftojmë se gjatë javës së ardhshme do të organizojmë një konferencë për shtyp në të cilën do të shpallim kërkesat tona specifike që presim të zbatohen nga autoritetet kompetente dhe këtë do ta vëzhgojmë në mënyrë që të fillojë një luftë kolektive pa kompromis kundër korrupsionit.
Mbështetur nga:Shoqata Estima, Manastir

Me ftesë të Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut, Milla Josifovska Danillovska, Menaxhere e programeve në Fondacionin Metamorfozis ishte folëse në tryezën e rrumbullakët me temën: “Digjitalizimi i administratës publike në kontekstin e integrimit evropian – avantazhet dhe sfidat” që u mbajt më 6 mars 2025 në Shkup.
Së bashku me Stanisllav Vasillkovskin nga Ministria e Transformimit Digjital dhe Valentin Fetaxhokoskin nga Agjencia për Mbrojtjen e të Dhënave Personale, Josifovska Danillovska dha një pasqyrë të gjendjes së digjitalizimit të administratës publike në Republikën e Maqedonisë së Veriut, nga perspektiva e sektorit civil dhe institucioneve shtetërore.

Burimi: Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut
Sfidat kryesore në transformimin digjital
Josifovska Danillovska në prezantimin e saj theksoi se digjitalizimi nuk duhet parë vetëm si pjesë e procesit të integrimit evropian, por si një reformë themelore që do të sjellë përmirësimin e shërbimeve publike dhe rritjen e cilësisë së jetës së qytetarëve. Ajo vuri në dukje se e re Plani i Rritjes së BE-së përcakton detyrime dhe afate konkrete në fushën e digjitalizimit, të cilat shteti duhet t’i përmbushë për të siguruar progres të vazhdueshëm.
Josifovska Danillovska theksoi se sigurina kibernetike është një nga sfidat më të mëdha që kërkon, ndër të tjera, harmonizimin e legjislacionit me Direktivën NIS2, si dhe formimin dhe operacionalizimin e CERT-ve kombëtare dhe qeveritare në përputhje me standardet e BE-së, në mënyrë që të mundësohet një nivel i lartë i sigurisë kibernetike për mbrojtjen gjithëpërfshirëse dhe zhvillimin e mëtejshëm të shoqërisë.
Po ashtu, ajo theksoi se është i nevojshëm harmonizimi me Rregulloren për Identitetin Digjital të BE-së dhe eIDAS2, si dhe zbatimi i një sistemi të vetëm të menaxhimit të dokumenteve në të gjitha institucionet shtetërore. Josifovska Danillovska shtoi se pa ndërveprueshmëri (interoperabilitet), edukim digjital dhe shërbime elektronike funksionale, transformimi digjital nuk do të japë rezultate reale. Theks i veçantë u vu në rëndësinë e nevojës për Portofolin e Identitetit Digjital në përputhje me standardet e BE-së dhe nevojat e qytetarëve, me synimin për qasje të sigurt, të shpejtë dhe të unifikuar në shërbimet elektronike publike dhe private, duke lehtësuar njohjen ndërkufitare të dokumenteve digjitale dhe duke rritur besimin, sigurinë dhe efikasitetin në transaksionet digjitale të qytetarëve.

Burimi: Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut
Edukimi digjital dhe të dhënat e hapura – faktorë kyç për digjitalizim të suksesshëm
Josifovska Danillovska theksoi se edukimi digjital është një nga parakushtet për një transformim të suksesshëm digjital. Pa qytetarë dhe administratë publike me edukim digjital, digjitalizimi nuk do të japë rezultate efektive. Ajo theksoi se është e nevojshme qasje strategjike ndaj edukimi digjital, përmes arsimit formal dhe joformal, aktivitete edukative të përshtatura dhe fushatave masive për ngritjen e vetëdijes, në mënyrë që qytetarët t’i kuptojnë dhe t’i shfrytëzojnë përfitimet e digjitalizimit.
Lidhur me futjen në përdorim të zgjidhjeve të bazuara në inteligjencën artificiale në ofrimin e shërbimeve publike, Metamorfozis kreu një hulumtim mbi ndikimin e inteligjencës artificiale në të drejtat e njeriut, duke analizuar rregulloret dhe standardet etike evropiane dhe ndërkombëtare. Josifovska Danillovska theksoi se para aplikimit të inteligjencës artificiale në sektorin publik, është e nevojshme të vendosen strategji dhe politika të qarta që do të sigurojnë që teknologjia të mos ndikojë negativisht në të drejtat e njeriut, sidomos gjatë vendimmarrjes së automatizuar. Ajo gjithashtu foli për rëndësinë e harmonizimit me Ligjin e BE-së për Inteligjencën Artificiale, miratimin e standardeve etike për krijimin dhe përdorimin e inteligjencës artificiale, si dhe nënshkrimin dhe ratifikimin e Konventës Kornizë të Këshillit të Evropës për IA-në dhe të Drejtat e Njeriut, Demokracinë dhe Sundimin e Ligjit.
Përveç kësaj, ajo e theksoi rëndësinë e të dhënave të hapura për një transformim të suksesshëm digjital. Të dhënat e hapura nuk janë të rëndësishme vetëm për shkak të transparencës, por edhe për faktin se sistemet e bazuara në inteligjencën artificiale përmirësohen vetëm nëse kanë qasje në informatat dhe të dhënat përkatëse. Në këtë drejtim, ajo theksoi se është e nevojshme të miratohet dhe të zbatohet Ligji për të Dhënat e Hapura dhe Ripërdorimin e të Dhënave në Sektorin Publik në përputhje me Direktivën e BE-së për të Dhënat e Hapura (2019/1024/BE).
“Të gjitha këto procese i prekin drejtpërdrejt qytetarët. Prandaj, konsiderojmë se institucionet duhet të jenë të hapura për bashkëpunim me sektorin e shoqërisë civile, i cili ofron ekspertizë në mbështetjen e reformave dhe qasje për kategori të ndryshme qytetarësh – që nga faza e hartimit të politikave dhe zgjidhjeve, e deri te zbatimi dhe vlerësimi i tyre. Vetëm në këtë mënyrë mund të ndërtojmë një ekosistem të fuqizuar digjitalisht që i shërben vërtet qytetarëve” – përfundoi Josifovska Danillovska.

RRJETI I ORGANIZATAVE TË SHOQËRISË COVILE PËR PARNTERITET PËR QEVERI TË HAPUR publikon:
THIRRJE TË HAPUR
për shprehjen e interesit për zgjedhjen e sërishme të 5 (pesë) anëtarëve nga organizatat e interesuara të shoqërisë civile nga Rrjeti i OSHC-ve për PQH në Këshillin Drejtues të Rrjetit të OShC-ve për PQH.
Çdo anëtar i Rrjetit mund të emërojë përfaqësuesin e tij në Këshillin Drejtues.
Emërimi i anëtarëve të rinj të Këshillit Drejtues bëhet me shkrim, duke parashtruar një formular emërimi, i cili shërben për të konfirmuar përshtatshmërinë e kandidatit të emëruar.
Kriteret e përshtatshmërisë për kandidatët e emëruar janë si më poshtë:

Të paktën 5 vjet angazhim aktiv në një nga fushat prioritare;
Kredibilitet profesional i vërtetuar përmes një biografie të shkurtër profesionale;
Arritje specifike në fushat e veprimit të Rrjetit dhe më konkretisht në fushat e PQH-së. Kjo dëshmohet përmes punimeve, analizave etj. të bashkangjitura.
Deklaratë e motivimit personal dhe një plan i shkurtër me ide se si kandidati i emëruar mund të kontribuojë për PQH-në përmes angazhimit në Këshillin Drejtues.

Me këtë thirrje ftohen të gjitha organizatat e interesuara të shoqërisë civile që janë anëtare të Rrjetit të OSHC-ve për PQH të aplikojnë duke dorëzuar aplikacionin e bashkëngjitur dhe dokumentet e nevojshme të shënuara në thirrje, me të cilat vërtetohet përmbushja e kritereve.
Afati për dorëzimin e aplikimeve është 31 mars (e hënë) 2025.
Aplikimi për anëtarësim në Këshillin Drejtues të Rrjetit të OSHC-ve për PQH bëhet në mënyrë elektronike, duke dorëzuar një aplikim të plotësuar dhe dokumentet e nevojshme në adresën e mëposhtme të e-mailit: danche@metamorphosis.org.mk
Formularin e aplikimit mund ta shkarkoni këtu.

Është e nevojshme të forcohet transparenca dhe mbikëqyrja e reklamimit të paguar politik në mediat online gjatë fushatës zgjedhore. Kjo është premisa bazë nga e cila filloi zbatimi i projektit “Paratë, Mediat dhe Zgjedhje në Maqedoninë e Veriut”, të cilin e zbaton Fondacioni Ndërkombëtar për Sisteme Zgjedhore (IFES) së bashku me Fondacionin Metamorfozis. E si kulminacion i zbatimit të aktiviteteve të projektit, më 4 dhe 5 mars 2025, në Shkup, u mbajt konferenca ndërkombëtare “Klikimet, Paratë dhe Ndikimi: Rolet dhe Përgjegjësitë e Mediave Online në Zgjedhje.”
Joana Kozma, Drejtoreshë e Zyrës së IFES-it në Maqedoninë e Veriut, në fjalën e saj hyrëse theksoi se qëllimi i kësaj ngjarjeje është ta lehtësojë shkëmbimin e praktikave të mira ndërkombëtare dhe rregulloreve për mbikëqyrjen e fushatave politike dhe mediave online gjatë zgjedhjeve, si dhe të shihet, nëse disa nga ato praktika mund të inkorporohen në praktikën kombëtare dhe kornizën ligjore të vendit.
Në fjalën e tij përshëndetëse, Drejtori Ekzekutiv i Fondacionit Metamorfozis, Bardhyl Jashari, theksoi se gjatë zbatimit janë identifikuar zbrazëtirat dhe dobësitë kritike në reklamimin e paguar politik në mediat online gjatë fushatës zgjedhore për zgjedhjet parlamentare.
Në kuadër të sesionit “Numërimi mbrapsht deri në zgjedhjet në Maqedoninë e Veriut: Si të forcohet transparenca dhe mbikëqyrja e reklamimit të paguar politik gjatë fushatës mediatike, duke përfshirë edhe në portalet e internetit”, u diskutua mbi mënyrat e mundshme për të përmirësuar mbikëqyrjen, raportimin dhe transparencën e portaleve në internet gjatë zgjedhjeve – një rishikim i sfidave aktuale rregullatore, etike dhe praktike në lidhje me zgjedhjet e ardhshme.
Maksim Acevski, kryerevizori shtetëror në Entin Shtetëror të Revizionit, theksoi se institucioni shpenzon burime të vlefshme njerëzore dhe para për monitorimin e procesit zgjedhor, të cilin e monitoron vazhdimisht një sektor i tërë i përbërë nga revizorë të autorizuar.
“Me vite kemi thënë se ka nevojë për ndryshime të Kodit Zgjedhor, të cili e miratojnë aktorët politikë pa u konsultuar me ne” – theksoi Acevski. Sipas tij, kjo fushë duhet të rregullohet, veçanërisht në pjesën e portaleve në internet, duhet të përcaktohen kritere për shpërndarjen e mjeteve, si dhe të rregullohet më tej politika ndëshkuese.
Drejtori i Agjencisë për Shërbime Audio dhe Audiovizuale Mediatike, Zoran Trajçevski, në prezantimin e tij përsëriti se ASHAAM-i konsideron se nuk duhet të ketë reklamim të paguar politik nga buxheti i shtetit. Ai foli edhe për tendencën për të ridrejtuar fushatat zgjedhore në rrjetet sociale. Ai tha se gjatë zgjedhjeve presidenciale është vërejtur se bartësit e funksioneve publike dhe kandidatët kanë përdorur profilet e tyre në Facebook për kryer fushatë të hapur, me transmetime të drejtpërdrejta, fjalime, fotografi dhe video të takimeve të tyre me qytetarët.
“Kështu ata mobilizuan një numër më të madh mbështetësish dhe fituan më shumë shikues. Zhvillimi i fushatës në rrjetet sociale në vendin tonë nuk është fare i rregulluar”, shtoi Trajçevski.
Ministri i Transformimit Digjital, Stefan Andonovski në këtë ngjarje theksoi se kjo ministri ka marrë njërën nga kompetencat që ka të bëjë me politikat në fushën mediatike.
“Portalet janë në numër shumë më të madh në krahasim me mediat tradicionale, edhe pse shumë prej tyre janë fantazmë. Përgatitja e Ligjit për Mediat është në fazë të avancuar, dhe pres që së shpejti ai të gjendet në seancë të qeverisë, dhe më pas në Kuvend”, tha ministri.
Ditën e dytë të konferencës e hapi Zëvendësambasadori i Ambasadës Britanike në Shkup, Daniel Filler, me fjalë nderi.
“Është e rëndësishme të nxjerrim mësime nga çdo cikël zgjedhor si një hap i radhës për të përmirësuar integritetin e zgjedhjeve të ardhshme. “Projekti “Paratë, Mediat dhe Zgjedhjet”, i financuar nga Mbretëria e Bashkuar, ofron prova dhe propozime për një mbikëqyrje të përmirësuar të shpenzimeve publike në fushatën zgjedhore në internet dhe rolin e mediave në formësimin e diskursit publik” – tha Filler.
Pasoi sesioni “Monitorimi i reklamave të paguara politike: rolet institucionale dhe kushtet e ndryshueshme në epokën dinamike digjitale”, ku u diskutua për praktikat (dhe sfidat) kombëtare dhe ndërkombëtare në mbikëqyrjen e reklamimit të paguar politik dhe sigurimin e harmonizimit, veçanërisht në lidhje me fushatën online gjatë zgjedhjeve. Folës ishin Emilija Janevska, shefe e Sektorit për Çështje Programore të Agjencisë për Shërbime Audio dhe Audiovizuale Mediatike, Magnus Oman, Drejtor i Zyrës Rajonale të IFES-it për Evropën dhe këshilltar i lartë për financimin politik, si dhe Noemi Arcidiacono nga Zyra e OSBE-së për Institucione Demokratike dhe të Drejtat e Njeriut (ODIHR). Sesioni u moderua nga Dançe Danillovska-Bajdevska, Drejtore e programeve në Fondacionin Metamorfozis.
Në sesionin e fundit të konferencës “Mjetet dhe metodologjitë për monitorimin dhe raportimin etik të mediave online”, folësit Sam Power, ekspert ndërkombëtar për financimin politik dhe partiak, Universiteti i Bristolit dhe Biljana Georgievska, Drejtoreshë Ekzekutive e Këshillit për Etikë në Media në Maqedoni, diskutuan për aplikimin e mjeteve dhe metodologjive për monitorimin dhe raportimin e aktiviteteve të mediave online gjatë zgjedhjeve. Sesioni hapi një diskutim mbi praktikat e mira, zgjidhjet teknologjike (duke përfshirë edhe përdorimin e IA-së) dhe qasjet rregullatore për të siguruar transparencë, llogaridhënie dhe saktësi në mbikëqyrjen e mediave digjitale. Sesioni u moderua nga Zllatko Simonovski nga Fondacioni Ndërkombëtar për Sisteme Zgjedhore (IFES).
Mbi 70 pjesëmarrës dhe 12 folës të pranishëm në konferencën dyditore “Klikimet, Paratë dhe Ndikimi: “Rolet dhe Përgjegjësitë e Mediave Online në Zgjedhje” diskutuan për mënyrat se si portalet online gjatë zgjedhjeve dhe në një kohë të rritjes së fushatave digjitale dhe ndikimi i tyre mund të kontribuojnë në raportimin etik dhe të drejtë për kandidatët dhe partitë pjesëmarrëse në zgjedhje, me ç’rast dolën përfundimet e mëposhtme:

Nuk ka ligje konkrete që e rregullojnë reklamimin politik në internet, prandaj ka nevojë të bëhet rregullimi ligjor i kësaj fushe duke i dhënë kompetenca një institucioni apo organi të caktuar.
Derisa të arrihen zgjidhjet konkrete ligjore, është e dëshirueshme të krijohen mekanizma për zbatimin dhe monitorimin e përmbajtjeve të dëmshme përmes bashkëpunimit me organizatat e shoqërisë civile dhe mjeteve digjitale.
Duhen urgjentisht kritere që do të garantojnë se paratë e shtetit për fushatat zgjedhore do të përfundojnë në portale të besueshme.

Ekzistojnë praktika të mira ndërkombëtare që mund të ndihmojnë në rregullimin e punës së portaleve online dhe në përgjithësi në financimin dhe raportimin për paratë e shpenzuara në fushatat zgjedhore, duke i përfshirë edhe mjetet e inteligjencës artificiale.

Vëmendje duhet t’i kushtohet edhe pronësisë së portaleve online, pasi kjo shpesh mund të zbulojë një lidhje të padukshme midis partive dhe përmbajtjes favorizuese që publikohet.

Konferenca “Klikimet, Paratë dhe Ndikimi: Rolet dhe Përgjegjësitë e Mediave Online në Zgjedhje” u organizua në kuadër të projektit “Paratë, Mediat dhe Zgjedhjet në Maqedoninë e Veriut”, të financuar nga Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar me mbështetjen e Ambasadës Britanike në Shkup.