Author: Фондација Метаморфозис

Platforma e Organizatave Civile për Luftimin e Korrupsionit reagon ndaj jotransparencës në procesin e negociatave të marrëveshjes ndërmjet Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe Qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar në lidhje me partneritetin për realizimin e projekteve infrastrukturore, ose siç e quan Qeveria, “Marrëveshje Qeveri me Qeveri”. Kjo është marrëveshja e dytë e këtij lloji, dhe ashtu si marrëveshja me Republikën e Hungarisë, ajo nënshkruhet pa u informuar paraprakisht dhe në kohë publiku për detajet dhe kushtet që pranohen.
Platforma konsideron se, ashtu siç ka transparencë të plotë në shpenzimin e parave nga kjo kornizë e kredisë, Qeveria duhej të siguronte transparencë edhe në procesin e negociatave dhe kushteve që janë përfshirë në marrëveshjen të cilën Qeveria e pranoi në seancën e saj më 20 maj 2025 dhe e nënshkroi më 22 maj në Londër.
Së këndejmi, Platforma i kërkon Qeverisë t’i nxjerrë publikisht detajet e marrëveshjeve të tilla përpara se të nënshkruhen marrëveshjet, dhe jo pasi ato të jenë nënshkruar dhe kushtet e tyre tashmë të jenë pranuar. Në fakt, në Strategjinë për menaxhim me borxhin publik 2025-2027 thuhet qartë se gjatë menaxhimit të borxhit, një nga parimet është “sigurimi i transparencës në procesin e krijimit të borxhit”.
Marrëveshjet për partneritet strategjik me vende mike si Mbretëria e Bashkuar nuk duhet të keqpërdoren për të negociuar fshehurazi dhe për t’i ngarkuar qytetarët me borxhe, për kushtet për të cilat ata nuk kanë qenë të informuar paraprakisht dhe nuk i kanë pasur njohuritë e nevojshme për të besuar se në emër të tyre është bërë zgjedhja më e mirë .
Link: Reagimi i Platformës ndaj jotransparencës së procesit të negocimit dhe marrëveshjes të a.q. marrëveshje Qeveri me Qeveri – Антикорупција | Платформа за борба против корупција

Profesorë universitarë, ekspertë nga shoqëria civile dhe njohës të procesit të digjitalizimit nga vendet europiane kanë debatuar në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë së Veriut në lidhje me Strategjinë e transformimit digjital të parlamentit. Në panel diskutimin me titull: “Parlamenti 2.0 – Ndryshimi, lidershipi, kapaciteti dhe përfshirja”, ekspertët kanë ndarë mendimet e tyre për një Strategji digjitale sa më efikase drejt synimit për një parlament sa më modern, shkruan Portalb.mk.
Milla Josifovska Danillovska, nga Fondacioni Metamorfozis në prezantimi e saj u fokusua në rëndësinë e përfshirjes së sektorit të shoqërisë civile në krijimin e mjeteve digjitale për parlamentin.
Sipas saj, përfshirja shoqërisë civile në krijimin e mjeteve digjitale për parlamentin është thelbësore për ndërtimin e një procesi të hapur, transparent dhe gjithëpërfshirës.
“Vlera e pjesëmarrjes së shoqërisë civile në këtë proces është e shumëfishtë. Shoqëria civile mund të ndihmojë në kapërcimin e hendekut midis institucioneve dhe qytetarëve. Promovimi i proceseve transparente dhe mjeteve digjitale që nuk dëmtojnë të drejtat dhe liritë e njeriut. Forcimi i besimit në Parlament duke sjellë zgjidhjet digjitale më afër qytetarëve. Inovacionet, shoqëria civile, veçanërisht ato që punojnë në fushën e teknologjisë, të dhënave të hapura, të drejtave digjitale ose politikave publike, shpesh sjellin zgjidhje dhe dizajne inovative që synojnë përdoruesit final. Kështu që, përfshirja e tyre ka vlerë të shtuar në krijimin e zgjidhjeve inovative që janë të lehta, relevante, të dobishme dhe të përshtatura për përdorim nga qytetarët”, tha Josifovska Danillovska.
Boban Stojanoski, zëvendës-sekretar i përgjithshëm i kuvendit theksoi se Strategjia paraqet hap të rëndësishëm në transformimin e kuvendit.
“Temë e rëndësishme. Një hap kyç në transformimin e kuvendit. Presim ndihmën e ekspertëve për të të Strategjinë sa më moderne, që do të jetë në dobi të kuvendit. Vizioni ynë është të krijojmë kuvend modern. Nevoja del nga dinamika e punëve në parlament. Synojmë avancimin e e-parlamentit, ueb faqes së kuvendit, avancimin e strukturës souftuerike, si dhe avancimin e internetit. Digjitalizimi do të lehtësojë komunikimin brenda institucional”, tha Stojanoski.
Për t’i ndarë përvojat e suksesshmë, në panel prezantoi edhe Karl Morten Koppel, nga Estonia, respektivisht nga sektori i TIK-ut, Parlamenti i Estonisë.
“Digital first, do të thotë te keni proces gjithëpërfshirës, i cili përdoruesve do u jep rezultate të shpejta. Është me rëndësi të mbeteni të pëkushtuar. Pse digjitalja është më e mirë. Sepse, është më e shpejtë. Siç merrni informacione ashtu edhe mund të ofroni informacione interesante që do rrisin efikasitetin. Më herët, letra ishte efikase, procesi realizohej me mesenxher. Por, kohërat kanë ndryshuar. Kemi elektronikën, kemi rrjetin dhe kjo e lehtëson komunikimin”, tha mes tjerash Koppel.
Ai foli edhe për risitë e reja në kuvendin e Estonisë, “Novitet në kuvendin e Estonisë është AI (Intelegjenca Artificiale). Është e mirë në gjenerimin e ideve. E përdorim për instruksione dhe këshilla. Ndonjëherë mund të merrni përgjigje jo të mira. Të mos frikësoheni nga AI, për momentin është “i shoqërueshëm. Aplikojeni”, theksoi Koppel.
Profesori universitar Boro Jakimovski vendosi theksin mbi kapacitetet akademike që mund t’i ofrojnë ekspertët vendor.
“Arsimi i lartë, institucionet shkencore dhe ekspertët kanë kapital që shteti duhet ta shfrytëzojë dhe të investojë në të njëjtin. Maqedonia e Veriut ka një nivel të mirë, dhe kjo falë inxhinierëve që dalin nga ky shtet. Është e madhë mundësia që mund të ofrojnë institucionet, AI është shumë i rëndësishëm. Ka mundësi për avancimin e bashkëpunimit mes institucioneve dhe akademive, për t’i dalë në ndihmë shoqërisë dhe shtetit”, tha profesori Jakimovski.
Irena Bojaxhievska nga Qendra për Menaxhimin me Ndryshime, tha se Strategjia e re duhet të ofrojë vendime për lehtësimin e punës, si të shërbimit në kuvend ashtu edhe deputetëve.
“Është e rëndësishme të mapohet nevoja e punonjësve dhe deputetëve. Është mirë kur dëgjojmë shembuj të suksesshëm, por duhet të shohim ku jemi sot, dhe pas një kohë, kur do kemi finalizuar strategjinë, të themi ja ku kemi mbërri”, tha Bojaxhievska.
Ndryshe, kryeparlamentari Afrim Gashi, në fjalimin e tij hyrës theksoi se transformimi digjital paraqet një realizim konkret të vizionit për kuvend të hapur, efikas dhe të besueshëm.
Kujtojmë se, gjatë vitit 2024, në Raportin e Progresit të Komisionit Evropian, Maqedonia e Veriut në fushën e digjitalizimit u vlerësua se përkundër disa përparimeve, përpjekjet për digjitalizim janë ende në faza të hershme dhe kanë shumë mangësi. Pavarësisht përparimeve në infrastrukturën e internetit dhe 5G, administrata dhe sektori i sigurisë kibernetike kërkojnë digjitalizim dhe forcim.
Link deri tekst origjinalit: Transformimi digjital i Kuvendit të RMV-së: Shoqëria civile si partner kyç në ndërtimin e një parlamenti modern – Portalb

Më 7 maj të vitit 2025, Fondacioni Metamorfozis mbajti një trajnim njëditor për përmirësimin e e sigurisë kibernetike në organizatat e shoqërisë civile. Trajnimi ishte i dedikuar për organizatat e shoqërisë civile që punojnë në mënyrë aktive me kategoritë e cenueshme të qytetarëve dhe përballen me rreziqe të shtuara në hapësirën digjitale.
Pesëmbëdhjetë përfaqësues të organizatave të shoqërisë civile patën mundësinë të mësonin rreth konceptit të gjurmëve digjitale, rëndësisë së mbrojtjes nga viruset, krijimit dhe mirëmbajtjes së fjalëkalimeve të forta, përdorimit të menaxherëve të fjalëkalimeve, si dhe këshilla praktike për forcimin e sigurisë kibernetike dhe zhvillimin e shprehive për higjienë të rregullt kibernetike.
Kjo trajnim është pjesë e projektit “MburojaKibernetike: “Qytetarë të Fuqizuar për Rezistencë Kibernetike”, i cili ka për qëllim të rrisë ndërgjegjësimin dhe rezistencën e qytetarëve dhe të organizatave ndaj kërcënimeve kibernetike, përmes edukimit, informimit publik dhe burimeve praktike. Projekti parashikon tre trajnime të këtilla, i pari prej të cilëve u mbajt më 9 prill, ndërsa trajnimi i fundit, i treti, do të mbahet më 4 qershor. Përveç trajnimeve, në kuadër të projektit do të prodhohen edhe podkaste dhe video për të përmirësuar vetëdijen e publikut dhe për të kuptuar rëndësinë e sigurisë kibernetike.
Qëllimi i projektit është të theksojë rëndësinë e higjienës së rregullt kibernetike dhe trajtimit efektiv të kërcënimeve kibernetike si p.sh. “phishing”-u, inxhinieria sociale, softuerët keqdashës (malware), vjedhja e të dhënave personale dhe të tjera. Përmes përpjekjeve bashkëpunuese, projekti synon të sigurojë që këtyre temave do t’u kushtohet vëmendje, burime dhe reagime adekuate për t’u përballë me sfidat që i sjell epoka digjitale.

Projekti “MburojaKibernetike: Qytetarë të Fuqizuar për Rezistencë Kibernetike mbështetet nga një grant nga Ndërhyrja Kombëtare e projektit rajonal “SMART Balkans – Shoqëria Civile për një Ballkan Perëndimor të Lidhur)” i zbatuar nga Qendra për Promovimin e Shoqërisë Civile (Centar za promociju civilnog društva – CPCD), dhe i mbështetur nga Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim (IDM), dhe me mbështetje financiare nga Ministria e Punëve të Jashtme të Mbretërisë së Norvegjisë.

Fundjavën e kaluar, Fondacioni Metamorfozis mori pjesë aktive në përgatitjet për sesionin studimor “Open your AIs”, i cili do të mbahet në qershor në Qendrën Rinore Evropiane në Strasburg, nën patronazhin e Këshillit të Evropës.

Ky sesion studimor paraqet një mundësi për të rinjtë për t’i eksploruar çështjet kyçe që lidhen me etikën dhe përdorimin e përgjegjshëm të inteligjencës artificiale. Përmes shkëmbimit të ideve, diskutimeve dhe aktiviteteve praktike, pjesëmarrësit do të krijojnë mjete, strategji dhe rekomandime që mund t’i zbatojnë drejtpërdrejt në punën e organizatave rinore.
Një seancë studimore organizohet në kuadër të programit Youth for Democracy në bashkëpunim me Connect International me partnerin Curiosite Centre de Formation dhe ekspertizën e Fondacionit Metamorfozis.

Mezi presim të takojmë 20 liderë të rinj nga e gjithë Evropa dhe së bashku të kontribuojmë në ndërtimin e një të ardhmeje digjitale më gjithëpërfshirëse dhe të drejtë, të bazuar në mbrojtjen e të drejtave të njeriut.
Thirrja për pjesëmarrje është e hapur deri më 9 maj. Më shumë informacion mund ka të gjeni në këtë link.

Maqedonia e Veriut po i nënshtrohet reformave në legjislacionin e saj për mediat, duke synuar përafrimin me standardet e Bashkimit Evropian (BE). Fondacioni Metamorfozis e mirëpret iniciativën e Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut për të harmonizuar legjislacionin kombëtar të mediave me standardet evropiane, veçanërisht në kontekstin e Kapitullit 23 të legjislacionit të BE-së dhe Ligjit Evropian për Lirinë e Medias (LELM). Megjithëse ndryshimet e propozuara në Ligjin për Media mund të përfaqësojnë një hap në drejtimin e duhur duke e zgjeruar kornizën rregullatore për të përfshirë mediat online, ato ngrenë shqetësime se për shkak se trajtojnë vetëm pjesërisht çështjet sistemore në mjedisin mediatik dhe nuk përputhen mjaftueshëm me dispozitat e LELM-së. Prandaj, ne bëjmë thirrje për një proces reformash gjithëpërfshirëse, inkluzive që ka për qëllim miratimin e një Ligji të ri për Mediat që i pasqyron plotësisht normat evropiane dhe garanton mbrojtjen e lirisë së mediave, pavarësinë redaktuese dhe të drejtat e gazetarëve.Për më tepër, megjithëse një ligj krejtësisht i ri për mediat ishte hartuar tashmë me ndihmën e ekspertëve të BE-së gjatë viteve të kaluara, për arsye të panjohura dhe pa dhënë shpjegime publike, Qeveria zgjodhi vetëm ta ndryshojë ligjin e vjetër ekzistues duke adresuar vetëm një pjesë të çështjeve kontestuese, në vend që të propozojë ligjin e ri gjithëpërfshirës.Ky dokument i qëndrimit i vlerëson ndryshimet e propozuara, duke nënvizuar si përparimet ashtu edhe sfidat e vazhdueshme, dhe ofron rekomandime për të siguruar lirinë gjithëpërfshirëse të mediave dhe përafrimin me direktivat e BE-së.

A jeni duke punuar në një organizatë rinore dhe jeni të interesuar për përdorimin etik të mjeteve të Inteligjencës Artificiale (IA)? Dëshironi të eksploroni se si IA-ja ndikon në pjesëmarrjen e të rinjve, të drejtat e njeriut dhe demokracinë?
Bashkohuni në sesionin studimor “Open your AIs” dhe bëhuni pjesë e një komuniteti të rinjve që sjellin ndryshime, të gatshëm për të përballuar të ardhmen e inteligjencës artificiale me një qasje kritike dhe të bazuar në të drejtat.
Sesioni i studimit është një hapësirë ku pjesëmarrësit mund të eksplorojnë sfidat kryesore që lidhen me inteligjencën artificiale, të shkëmbejnë ide dhe të bashkëkrijojnë mjete praktike, strategji ose rekomandime që mund të mbështesin drejtpërdrejt punën e tyre në organizatat rinore. Sesioni studimor i organizuar në kuadër të Programit Të Rinjtë për Demokracinë në bashkëpunim me “Connet International” në partneritet me “Curiosite Centre de Formation” dhe ekspertizën e Fondacionit Metamorfozis.
Ne jemi në kërkim të 20 pjesëmarrësve nga të gjitha shtetet anëtare të Këshillit të Evropës.
Duke marrë pjesë, ju do të:

Rritni kapacitetin digjital të organizatës suaj – Mësoni se si të vlerësoni në mënyrë kritike dhe të integroni me përgjegjësi mjetet e AI-së në punën dhe projektet tuaja të përditshme.
Eksploroni anën etike të AI-së – Reflektoni mbi përfitimet, rreziqet dhe dilemat etike që sjell inteligjenca artificiale dhe se si ato ndikojnë tek të rinjtë dhe shoqëritë tona.
Nxisni biseda kuptimplote – Merrni mjete dhe strategji praktike për të sjellë etikën e AI-së në programet tuaja dhe për të angazhuar të rinjtë në formësimin e së ardhmes së tyre digjitale.
Kuptoni politikat digjitale që kanë rëndësi – Zgjeroni njohuritë tuaja mbi Ligjin e AI-së të BE-së, Konventën e Ai-së të Këshillit të Evropës dhe mënyrat se si organizatat rinore si e juaja mund të kontribuojnë në qeverisjen gjithëpërfshirëse dhe të drejtë të AI-së.

Kur?
Dita e mbërritjes 22 qershor 2025
Dita e nisjes 28 qershor 2025
Ku?
Në objektin e Këshillit të Evropës të quajtur Qendra Evropiane Rinore në Strasburg, Francë.
Kush?

Jeni midis 18 dhe 30 vjeç?
Jeni anëtar i një organizate rinore apo punonjës me të rinjtë?
A jeni banor në një nga shtetet anëtare të Këshillit të Evropës?
Dëshironi të mësoni më shumë rreth politikave digjitale dhe rinore të Sektorit të Rinisë të Këshillit të Evropës?
Doni të kuptoni më mirë se si Inteligjenca Artificiale po ndikon në jetën e të rinjve?
A jeni të interesuar për qasjet etike, të bazuara në të drejtat e njeriut ndaj teknologjisë?

Atëherë, aplikoni për sesioni studimor deri më 9 maj 2025 përmes këtë formulari.
Shpenzimet?
Akomodimi, ushqimi, shpenzimet për vizë, si dhe shpenzimet e udhëtimit dhe të qëndrimit mbulohen nga Departamenti i të Rinjve i Këshillit të Evropës.
Kontributi i pjesëmarrësve do të jetë një tarifë prej 50 euro, të cilat do t’u kërkohet ta transferojnë nëpërmjet transferimit bankar në llogarinë e “Connect International” të paktën 3 javë përpara fillimit të sesionit studimor.
Afatet e procesit të aplikimit:
Afati i fundit për aplikim: 9 maj 2025
Informimi mbi statusin e aplikimit tuaj: 15 maj 2025
Linku i thirrjes origjinale: Call for participants to join our study session “Open your AIs” in Strasbourg | Connect INTERNATIONAL

Platforma e organizatave të shoqërisë civile për luftë kundër korrupsionit reagon ndaj rekomandimeve të Komisionit Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit (KSHPK), të paraqitura në një seancë publike të KSHPK-së, dhe të transmetuara përmes mediave, si pjesë e rishikimit antikorrupsion të Ligjit për qasje të lirë në informata me karakter publik.
Në vend që të kontribuojë në transparencë, llogaridhënie dhe luftë më të madhe kundër korrupsionit, KSHPK-ja, përmes indikacioneve të saj të pretenduara për “rreziqe rregullatore”, dërgon sinjale serioze shqetësuese për mbylljen e institucioneve dhe krijon mundësi për të kufizuar të drejtën e publikut, të informohet. Rekomandime të tilla jo vetëm që dëmtojnë rolin e KSHPK-së si një institucion kyç për parandalimin e korrupsionit, por edhe drejtpërdrejt hapin mundësi për keqpërdorime të reja me korrupsionin, veçanërisht në fushën e prokurimit publik.

Transparencë e zvogëluar – rritje e rreziqeve të prokurimit publik të korruptuar dhe të dëmshëm

Së pari, KSHPK-ja rekomandon rishqyrtimin e nenit që rregullon detyrimin për publikimin e të gjithë dokumentacionit për prokurimet publike. KSHPK-ja vlerëson se termi “i gjithë dokumentacioni” në lidhje me prokurimin publik nuk është përcaktuar saktësisht, prandaj mund të ndodhë që të publikohen informacione konfidenciale dhe shkelje të të drejtave të palëve të treta.”
Platforma sugjeron se zbatimi i dispozitës së Ligjit për qasje të lirë për qasje në të gjithë dokumentacionin për prokurimet publike, koncesionet dhe për marrëveshjet e partneritetit publik-privat (neni 10 paragrafi 1 alinea18) deri më tani në aplikacion ka mundësuar rritjen e transparencës dhe qasjes në dokumentet përkatëse nga organizatat e shoqërisë civile dhe mediat. Në këtë mënyrë, u zbuluan keqpërdorime në një numër procedurash tenderimi për të cilat u zhvilluan procedura gjyqësore, por edhe u parandaluan edhe prokurime publike të mundshme korruptive dhe të dëmshme.
Gjithashtu, KSHPK-ja duhet të kishte marrë parasysh se mbrojtja e të dhënave konfidenciale në prokurimin publik tashmë është e rregulluar në Ligjin për prokurimin publik (neni 30). Gjithashtu i sugjerojmë KSHPK-së, se Ligji për qasje të lirë rregullon qasjen e pjesshme, si dhe përjashtimet në rastet kur kërkohet mbrojtja e informacionit me një shkallë të fshehtësisë. Rikujtojmë KSHPK-në dhe publikun se në janar 20205, me ndryshimet në Ligjin për prokurim publik është bërë tashmë një regres i mbrojtjes nga korrupsioni në prokurimin publik në mënyrë të tillë që kontrolli administrativ i prokurimit publik i zbatuar nga Byroja për prokurim publik u shfuqizua. Në kushtet kur, sipas vlerësimeve të të gjithë aktorëve relevantë ndërkombëtarë dhe vendas, korrupsioni në prokurimin publik është i përhapur edhe me buxhetin shtetëror historikisht më të lartë, huamarrjet e reja dhe indikacionet e përditshme për keqpërdorimin e parave publike, KSHPK-ja bën rekomandime për kufizimin e transparencës, duke minuar kështu rolin e një institucioni kyç për parandalimin e korrupsionit.

Rekomandime me pasoja negative afatgjata që ndikojnë në pavarësi

KSHPK-ja ofron udhëzime për përshkrimin dhe specifikimin e një procedure, si dhe caktimin e një afati për Kuvendin e Republikës së Maqedonisë së Veriut në rastet kur konstaton ndërprerjen e detyrës dhe shkarkimin e Drejtorit të Agjencisë për Mbrojtjen e të Drejtës për Qasje të Lirë në Informacione me Karakter Publik dhe zëvendësit të tij, para skadimit të mandatit.
Për Platformën, ky rekomandim është i motivuar politikisht sepse u bë menjëherë pas një përpjekjeje të deputetëve në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë së Veriut për të miratuar ndryshime në Ligjin për qasje të lirë, i cili parashikonte shkarkimin e parakohshëm të Drejtorit të Agjencisë në rast se shumica parlamentare nuk do të miratonte raportin vjetor të punës. Ne i sugjerojmë KSHPK-së, se organet e pavarura rregullatore, siç është Agjencia për Mbrojtjen e të Drejtës për Qasje të Lirë, dhe vetë KSHPK-ja, kanë mandat më të gjatë se mandati i zyrtarëve të zgjedhur në pushtetin ekzekutiv, në mënyrë që të jenë partiakisht dhe politikisht të pavarur. Për rekomandimin e dhënë, tashmë rregullohet në Ligjin për qasje të lirë që në rast të përfundimit të detyrës ose shkarkimit të Drejtorit të Agjencisë, deri në zgjedhjen e Drejtorit të ri të Agjencisë, funksioni i Drejtorit të Agjencisë, kryhet nga Zëvendësdrejtori, me të gjitha kompetencat që ka pasur Drejtori. Kështu, i vetmi argument për këtë rekomandim të KSHPK-së nuk mund të jetë “zvarritja, selektiviteti dhe pasiguria e mundshme në menaxhimin e institucionit”.

Rekomandime për vendosjen e kritereve të cilat do të zvogëlojnë transparencën ekzistuese

KSHPK-ja i referohet detyrimit të mbajtësve të informacioneve të azhurnojnë rregullisht listën e informacioneve në dispozicion të tyre dhe atë ta bëjnë publike. KSHPK-ja vlerëson se kjo dispozitë “nuk ka kritere të sakta se çfarë informacioni duhet të publikohet domosdoshmërisht, as në çfarë mënyre dhe në çfarë formati, gjë që lë një diskrecion të gjerë për mbajtësit e informacionit për të vendosur se çfarë të publikojnë dhe si. KSHPK-ja e konsideron këtë “një rrezik të transparencës së kufizuar me mundësinë e zbulimit selektiv ose fshehjes së informacionit me interes publik”.
Platforma është e shqetësuar se KSHPK-ja ka gjetur rrezik për transparencë të kufizuar në kushtet kur Ligji për qasje të lirë përcakton formën për publikimin e informacionit dhe dokumenteve si më poshtë: (a) informacioni publikohet në çdo formë të krijuar ose në dispozicion të mbajtësit të informacionit në përputhje me kompetencat e tij dhe (b) qasja në një dokument sigurohet pavarësisht nga forma fizike ose karakteristikat e tij, tekst i shkruar ose i shtypur, harta, skema, fotografi, imazhe, vizatime, skica, materialet e punës, si dhe regjistrimet e zërit, tonit, regjistrime magnetike ose elektronike, regjistrime optike ose video në çdo formë, si dhe pajisje portative për përpunimin automatik të të dhënave me memorie të integruara ose portative për ruajtjen e të dhënave në formë digjitale (neni 3). Për më tepër, shqetësuese është mosnjohja e problematikës nga KSHPK-ja, kur thotë se “nuk ka kritere të sakta se çfarë informacioni duhet të publikohet detyrimisht”. Me Ligjin për qasje të lirë është përcaktuar se të gjitha informatat e krijuara dhe në dispozicion të institucioneve, përveç të përjashtimeve (neni 6), janë informata publike. Ekziston edhe një institut i “transparencës aktive”, që do të thotë se janë përcaktuar informacionet që duhet të publikohen detyrimisht pa u kërkuar. Çfarë kriteresh rekomandon KSHPK-ja është e paqartë, dhe është edhe më shqetësuese ajo që thonë për formatin, duke mos marrë parasysh fillimin e paralajmëruar të procesit për përgatitjen e Ligjit për të dhëna të hapura dhe ripërdorimin e të dhënave nga sektori publik.

Rekomandime të vonuara gjatë një procesi aktiv për ndryshime në Ligj

KSHPK për dispozitat përcaktoi ekzistencën e përgjegjësisë joproporcionale për kundërvajtje. Vetëm 500 euro janë parashikuar për personin udhëheqës nëse ai nuk cakton një ndërmjetësues për informacione dhe nuk jep informacion për publikun për atë person, por janë parashikuar 250 euro edhe për zyrtarin për kundërvajtje të shumta – azhurnimi i listës së informacionit, ndihma për aplikantët, respektimi i afateve për t’iu përgjigjur kërkesave. KSHPK gjithashtu rekomandoi që të bëhet dallimi i qartë i përgjegjësisë për kundërvajtje midis udhëheqësit dhe nëpunësit për informacion në Agjenci, në përputhje me kompetencat e tyre aktuale.
Për Platformën, është tregues fakti se KSHPK-ja vë në dukje “rreziqet rregullatore” të pretenduara në Ligjin për qasje të lirë, për të cilat është njoftuar për ndryshim të Ligjit para 5 muaj më parë, përkatësisht më 21 nëntor 2024, dhe aktualisht po zhvillohen konsultime publike përmes ENER për ndryshimet e propozuara. KSHPK-jaka vënë në dukje një disproporcion në përgjegjësinë e individëve përgjegjës dhe zyrtarëve, por mungojnë propozimet se çfarë rekomandon konkretisht. Theksojmë se shoqëria civile vite me radhë është angazhuar për ekzistencën e dispozitave për përgjegjësi kundërvajtëse të personave përgjegjës që në mënyrë të paarsyeshme nuk lejojnë qasje në informacion ose pengojnë zyrtarin nga zbatimi i sekondës së vendosur për të siguruar qasje në informacion.
Prandaj, Platforma konsideron se zgjidhjet e propozuara që mund të ndikojnë negativisht në luftën kundër korrupsionit janë të papranueshme dhe në kundërshtim me përpjekjet evropiane për hartimin e politikave publike demokratike, gjithëpërfshirëse dhe eksperte.
Për më tepër, Platforma është e shqetësuar se gjatë shqyrtimit të Ligjit për qasje të lirë nga KSHPK-ja, mungojnë aspektet kryesore të rishikimit kundër korrupsionit, siç është përfshirja e disa aktorëve, përkatësisht gjatë përgatitjes së Raportit, nuk kanë siguruar bashkëpunim me shoqërinë civile që do të siguronte pavarësi dhe objektivitet në analizë.
Rikujtojmë se rishikimi antikorrupsion i ligjeve (të propozuara) është një mekanizëm parandalues me qëllim zbulimin, parandalimin dhe minimizimin e rreziqeve në lidhje me mundësinë e korrupsionit dhe konfliktit të interesave që mund të rezultojnë gjatë zbatimit të ligjeve. Me udhëzime të tilla, KSHPK-ja jo vetëm që nuk avancon sistemin për parandalimin e korrupsionit, por rrezikon t’i japë legjitimitet politikave dhe praktikave që çojnë në kapjen e institucioneve dhe mosdisponueshmërinë e informacioneve me interes publik, të cilat për momentin janë informacione me karakter publik.
U bëjmë thirrje institucioneve kompetente, veçanërisht Ministrisë së Drejtësisë dhe Kuvendit, të marrin parasysh mekanizmat ligjorë ekzistues dhe të mos u nënshtrohen udhëzimeve që kufizojnë transparencën, e cila është një mjet kryesor në luftën kundër korrupsionit.

Ndryshimet në Ligjin për Media të Maqedonisë së Veriut që u miratuan dje në Kuvend synojnë, siç është shkruar nga Qeveria dhe ministria kompetente, të përmbushin Udhërrëfyesin për Reformat në seksionin e Kapitullit 23 dhe të harmonizohen me legjislacionin evropian, duke përfshirë deri tani mediat online në sferën e rregulluar. Edhe pse ndryshimet e fundit respektojnë disa nga kërkesat nga dëgjesat publike, këto ndryshime janë ende vetëm harmonizim i pjesshëm me legjislacionin evropian, që nënkupton një zgjidhje të pjesshme, analizon Vërtetëmatësi.
Shkruar nga: Teofil Blazevski
Ndryshimet në Ligjin për Media të Maqedonisë së Veriut që u miratuan dje në Kuvend, kanë të bëjnë më së shumti me përfshirjen e mediave online në legjislacion, një kërkesë kjo e vetë pronarëve të mediave online, por edhe pjesë e legjislacionit modern evropian, konkretisht Aktit Evropian për Lirinë e Medias (EMFA).
Pasi u ngrit kjo temë, e cila më së shumti u shty në kohën e qeverisë së kaluar nga portalet që i përkasin Shoqatës për Mbrojtjen dhe Promovimin e Mediave në Internet ONLINEMEDIA.MK, por edhe pasi të dyja shoqatat e gazetarëve dhe Sindikata e Pavarur e Gazetarëve dhe Punëtorëve të Mediave ndryshuan qëndrim se nuk ka nevojë për rregullim të portaleve – ai qëndrim ishte edhe qëndrimi i BE-së deri para disa viteve, Ministrisë për transformimin digjital, përgatiti ndryshimet në Ligjin për Media. Këto amendamente janë përgatitur vitin e kaluar ka fundi i vitit, por pasi organizatat dhe ekspertët kërkuan debat publik, ai zgjati deri në muajin mars dhe prej atëherë propozimi për amendamente është dorëzuar në Kuvend, ku dje (24 prill) u miratua.
Çfarë duhet(j) të arrihet me këto ndryshime?
Ndryshimi kryesor i këtij ligji është përfshirja e mediave online si media e rregulluar me të drejta dhe përgjegjësi dhe krijimi i Regjistrit të Mediave Online, i cili me zgjidhjen ligjore do të menaxhohet nga rregullatori.
Por një nga qëllimet kryesore të ligjit është garantimi i lirisë së shprehjes dhe lirisë së medias, diçka që bie nën të drejtat themelore apo grupin e parë në procesin e negociatave me BE-në – Fundamentale, dhe propozuesi, Qeveria, shkruante në hyrje të amendamenteve të propozuara:
Miratimi i ndryshimeve në zgjidhjen ligjore do të jetë në përputhje me rekomandimet e përcaktuara në Udhërrëfyesin për Sundimin e Ligjit, i cili mbulon prioritetet kryesore të reformës në “Kapitullin 23 – Gjyqësori dhe të Drejtat Themelore” në fushën e lirisë së shprehjes. Zbatimi i rekomandimeve të përfshira në politikat evropiane do të mundësojë rritjen e transparencës së mediave online në aspektin e pronësisë, reklamimit dhe financimit, përmirësimin e konkurrencës, mbrojtjen e pavarësisë editoriale dhe përmirësimin e të drejtave të gazetarëve. Në këtë mënyrë, media online do të ushtrojë të gjitha të drejtat, por edhe detyrimet, si të gjitha mediat e tjera.
A është e vërtetë kjo?
Përgjigja për këtë pyetje është vetëm e pjesshme. Kështu thonë ekspertë të Sindikata e pavarur e gazetarëve dhe punonjësve të mediasë dhe OJQ-ve, të cilët së bashku me SHGM-në kanë kërkuar që të mos ketë zgjidhje të pjesshme, si dhe nga një pjesë e sektorit joqeveritar që ka marrë pjesë në disa nga debatet publike.
Snezhana Trpevska nga Instituti RESIS, eksperte e politikave mediatike, na tha se ndryshimet janë të pjesshme dhe se harmonizimi me legjislacionin evropian është i pjesshëm ose minimal, konkretisht me EMFA që ka hyrë në fuqi në maj të vitit të kaluar. Trpevska citon argumentet e mëposhtme:

Përkufizimi i medias online nuk është në përputhje me EMFA-në, as me Ligjin për Shërbimet Mediatike Audio dhe Audiovizuale( LSHMAA). Në EMFA flasin për ofrues të shërbimeve mediatike, ashtu si në LSHMAA, dhe këtu janë ende botues mediash.
Nuk ka dispozita për mbrojtjen e pluralizmit (neni 22 i EMFA-s) – sepse përqendrimi i pronësisë në sektorin online nuk është i rregulluar (dispozitat në LASHMAA janë të vjetruara dhe nuk vlejnë për sektorin online).
Nuk ka dispozita për mbrojtjen e gazetarëve në redaksi nga ndërhyrjet arbitrare të pronarëve dhe drejtorëve të mediave, as nuk ka garanci për statusin e tyre të punës (neni 6.3 i EMFA-s)
Nuk ka detyrime për pronarët e mediave për të raportuar konfliktet e interesit (neni 6.3 i EMFA-s)
Nuk ka dispozita që mbrojnë gazetarët nga survejimi digjital – spyware (neni 4 i EMFA-s).

Gjithashtu, Trpevska shton se ministria kompetente, edhe pse bëhet e ditur, nuk e di nëse do të fillojë puna për ligje të reja që do të jenë konsistente dhe do të zbatojnë çështjet e tjera të përfshira në EMFA, e që janë: puna e shërbimit publik (nenet 5.1, 5.2, 5.3 EMFA), përqendrimi i pronësisë (neni 22 nga EMFA), moderimi i përmbjatjeve në rrjtet sociale (neni 18 nga EMFA)..
Në fakt, kjo rrjedh nga vetë Udhërrëfyesi për Zbatimin e Reformave të Sundimit të Ligjit, ku Qeveria, në versionin e dhjetorit 2023, caktoi një afat deri në vitin 2028 për këto ndryshime:
“Ndryshimet në ligje të ndryshme, të miratuara në faza të ndryshme, do të rregullojnë median online, pozicionin e shërbimit kombëtar të transmetimit, mbrojtjen ligjore të gazetarëve, të drejtat sociale dhe të punës, konkurrencën, qëndrueshmërinë dhe pluralizmin etj (derri në vitin 2028), thuhet në Udhërrëfyesin i cili është miratuar në Kuvend, që sipas informacioneve tani është në proces revizioni.”
Nga Sindikata e Pavarur e Gazetarëve dhe Punonjësve të Media shprehën kënaqësinë që qeveria e ka pranuar vërejtjen se tre punonjës të përhershëm në mediat online – si kusht për të hyrë në Regjistrin e Mediave Online – mund të rrezikojnë ekzistencën e shumë mediave online, veçanërisht në nivel lokal, ndaj nëpërmjet amandamenteve përmes një grupi deputetësh që të reduktojnë numrin në dy punonjës të përhershëm, me përjashtim të një të punësuari dhe një punonjësi të jashtëm të angazhuar me pagesë për mediat lokale dhe mediat e specializuara të cilat i kanë definuar si ” mediume me fushveprim të vogël ose/dhe të specijalizua. Por, na rikujtojnë edhe për zgjidhjen parciale që kjo mënyrë e jep:
“Sindikata e pavarur e gazetarëve dhe punonjësve të mediasështë është e kënaqur që kërkesat tona për ndryshime dhe amendamente në Ligjin për Mediat në fund u pranuan. Këto ndryshime janë mbi të gjitha domethënëse dhe të një rëndësie të madhe për mediat lokale, të cilat janë në një situatë të palakmueshme dhe përballen me sfida serioze, por edhe për mediat jofitimprurëse, të specializuara dhe shoqërore. Megjithatë, theksojmë edhe një herë se për të përmirësuar seriozisht situatën, është e nevojshme hapja e një procesi të plotë, gjithëpërfshirës të hartimit të një ligji krejtësisht të ri të medias, i cili do të harmonizohet me Aktin Evropian për Lirinë e Medias dhe që do të përfshijë përkufizime që do të jenë në hap me përparimin teknologjik dhe akoma më e rëndësishmja për ne, për të forcuar nenet e ligjit që do të forcojnë mekanizmat për mbrojtjen e të drejtave të gazetarëve të lirë dhe profesionistëve të medias që e mbrojnë interesin publik”, tha kryetari i SPGPM-së, Pavle Belovski.
Ky ishte përfundimi pas panelit të dytë debat kushtuar ndryshimeve në ligj në fund të muajit mars, ku morën pjesë mbi 50 përfaqësues të sektorit joqeveritar, shoqata relevante mediatike dhe ekspertë. Mirëpo, ndër konkluzionet nga këto debate që i janë dërguar ministrisë kompetente ka qenë “përputhja e plotë me rregulloret evropiane, veçanërisht me EMFA-në”, si dhe se “zgjidhjet e pjesshme nuk janë të qëndrueshme dhe afatgjate dhe është e nevojshme të hartohet një ligj krejtësisht i ri për media”.
Çfarë propozoi Fondacioni Metamorfozis?
Fondacioni Metamorfozis, si organizatë joqeveritare që është botuese e tri mediave online – portaleve të internetit, avokon edhe për zgjidhjen e plotë të kësaj çështjeje. Në debatin publik dhe në komentet e ENER-it kur u publikua versioni i parë i Projekt-amandamenteve të Ligjit për Media, u theksua që Fondacioni Metamorfozis konsideron që është e nevojshme të miratohet një ligj i ri për media, i cili do të rregullojë në mënyrë gjithëpërfshirëse të gjitha çështjet e hapura në përputhje me normat dhe standardet evropiane. Që do të thotë, kundër zgjidhjeve të pjesshme.
Për çështjen e numrit të punonjësve, Metamorfozis konsideron nëse vendoset një kusht i tillë, atëherë numri duhet të jetë maksimumi dy punonjës, por edhe ligjvënësi duhet të jetë i vetëdijshëm se po rrezikon mediat lokale dhe të specializuara, ndaj duhet të bëhet përjashtim:
“Publikuesi i përmbajtjes informative në formë teksti, audio ose audiovizuale përmes mediumit online – portalit të internetit, si përjashtim, mund të ketë vetëm një person në marrëdhënie të rregullt pune, nëse adresa dhe puna e tij e përditshme ndodh në komunat dhe rajonet e Republikës së Maqedonisë së Veriut jashtë Shkupit, pra bie në kategorinë e mediave lokale ose rajonale ose kanë të bëjnë me përmbajtje informative të destinuara për grupet e interesit të përgjithshëm dhe të kategorive të rrezikuara të qytetarëve, të cilat janë në interes të përgjithshëm dhe komente të qytetarëve, thuhet në komentet që Metamorrfozis i dorzoi në ENER në fund të nëntorit 2025.”
Ka argumente të tjera në këto propozime (siç është nevoja që përcaktimi i mediave online të përfshijë profilet e tyre në mediat sociale për shkak të pajtueshmërisë me DSA-në), të cilat mund t’i lexoni KËTU.
Meqë ra fjala, Qeveria në Programin e saj për vitin 2025 parashikoi (fq. 29 dhe 30) që MTD-ja në muajin prill të dorëzonte në Kuvend Projektligjin për Shërbimet Digjitale, i cili është pjesë e Agjendës së Reformave për Harmonizimin me BE-në, me DSA-në., por nuk mund të gjendet as në RVKERR(ENER) dhe as në Kuvend përmes kërkimit.
Së fundi, BE-ja iu referua gjithashtu gjithëpërfshirjes në harmonizim, dhe jo zgjidhjeve të pjesshme në lidhje me median, në raportet e saj si në vitin 2023 (f. 11) ashtu edhe në vitin 2024 (f. 7).

Më 9 prill të vitit 2025, Fondacioni Metamorfozis mbajti një trajnim njëditor për përmirësimin e sigurisë kibernetike në organizatat e shoqërisë civile. Rreth dhjetë përfaqësues të organizatave të shoqërisë civile që janë aktive në punën me grupet e cenueshme të qytetarëve u njohën me termin gjurmë digjitale, pse është e rëndësishme mbrojtja me antivirus, çfarë është një fjalëkalim i mirë, si të përdoret një menaxher i fjalëkalimeve dhe këshilla të shumta praktike për rritjen e sigurisë kibernetike dhe praktikimin e higjienës kibernetike.

Trajnimi është pjesë e projektit “MburojaKibernetike: Qytetarë të Fuqizuar për Rezistencë Kibernetike”. Në kuadër të projektit janë planifikuar tre trajnime, si dhe podkaste dhe video për të rritur ndërgjegjësimin e publikut dhe kuptimin për rëndësinë e sigurisë kibernetike. Qëllimi i projektit është të nxjerrë në pah çështjet e higjienës së duhur dhe të rregullt kibernetike dhe trajtimin efektiv të kërcënimeve kibernetike (phishing, inxhinieri sociale, softuerët keqdashës (malware), dezinformatat online, vjedhjen e të dhënave personale, etj.) dhe të sigurojë që këto tema të marrin vëmendjen, burimet dhe përpjekjet e përbashkëta të nevojshme për zgjidhje efektive.

Projekti “MburojaKibernetike: Qytetarë të Fuqizuar për Rezistencë Kibernetike mbështetet nga një grant nga Ndërhyrja Kombëtare e projektit rajonal “SMART Balkans – Shoqëria Civile për një Ballkan Perëndimor të Lidhur” i zbatuar nga Qendra për Promovimin e Shoqërisë Civile (Centar za promociju civilnog company – CPCD), dhe i mbështetur nga Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim (IDM), dhe me mbështetje financiare nga Ministria e Punëve të Jashtme të Mbretërisë së Norvegjisë.

Kontrolli i fakteve është thelbësor, por i pamjaftueshëm më vete. Nevojitet një qasje shumështresore që kombinon verifikimin e fakteve me edukimin mediatik, bashkëpunimin ndërmjet mediave, sektorit joqeveritar dhe institucioneve qeveritare. Kjo do të thotë, një qasje gjithëpërfshirëse e të gjithë shoqërisë për të trajtuar dezinformimin. Kjo ishte një nga idetë kryesore që u shfaq në pjesën e dytë të konferencës me titull “Së bashku për të vërtetën: Një qasje gjithëpërfshirëse e shoqërisë për mbrojtjen e demokracisë”, organizuar nga Fondacioni Metamorfozis me rastin e Ditës Ndërkombëtare të Kontrollit të Fakteve, raporton Vërtetmatësi.
Shkruan: Matej Trojaçanec
Sesioni “Demokracia në rrezik: Kontrolli i fakteve dhe moderimi i përmbajtjes në mediat sociale – Përballimi i sfidave duke krijuar një mjedis të favorshëm” diskutoi gjendjen e kontrollit të fakteve në vendet e Ballkanit Perëndimor. Jona Pllumbi, nga organizata e verifikimit të fakteve Faktoje, vuri në dukje se Shqipëria është veçanërisht e ndjeshme ndaj dezinformatave.
“Nuk jemi gati të përballemi me dezinformimin. Po mundohemi të përgatitemi për zgjedhjet parlamentare të majit, por nuk mjafton. Duhet një qasje e shumëanshme ndaj problemit”, tha Pllumbi.
Prandaj, siç e përmendi Pllumbi, Faktoje ka nisur një bashkëpunim me Universitetin e Tiranës për integrimin e edukimit mediatik në arsim, pasi niveli i edukimit mediatik është në një nivel shumë të ulët. Plumbi trajtoi edhe një problem tjetër, si të arrihet tek audienca që nuk është e interesuar për informacion të saktë, pra ata që konsumojnë përmbajtje të shkurtër si ato në TikTok. “Kur shkruanim analiza të gjata për dezinformatat për emigrantët në Shqipëri, a ishte dikush i interesuar? Jo. Aktivitetin më të madh e kishim në videot 40 sekondash,” tha Pllumbi.
Maida Qulahoviq, nga “Pse jo” nga Bosnja dhe Hercegovina, u ndërlidh me temën me përvojën e tyre. Nëpërmjet shërbimeve të verifikimit të fakteve “Istinomer” dhe “Raskrinkavanje”, ata u përpoqën së bashku me platformat të adresojnë problemin duke ndjekur kodin e praktikës, por pa sukses:
“Pa një legjislacion të qartë, platformat nuk do të bëjnë asgjë, pra do të zbatojnë vullnetarisht masat për të adresuar dezinformimin. Gjatë zgjedhjeve të fundit, ne u përpoqëm të punojmë me platformat për postimet dhe përmbajtjet që shkelin kodin e sjelljes [të platformave të Metës], përmbajtje të paligjshme ose ato që bien ndesh me kodin zgjedhor, dhe u raportua vetëm për një pjesë të përmbajtjes.Nga 119 përmbajtje të paraqitura, përgjigje morëm për 25. Vetëm 3 u hoqën, por vetëm pasi apeluam vendimin paraprak”. tha Qullahoviq
Naço Strigulev, nga Blue Link, Bullgari, vazhdoi të njëjtën temë, duke thënë se nuk mund të mbështetemi në platformat për të mbrojtur hapësirën e informacionit, sepse ato janë në fund të fundit kompani të orientuara drejt fitimit:
“Platformat nuk e kanë problem të shndërrohen në armë kundër demokracisë dhe rendit demokratik, sepse një përmbajtje e tillë sjell klikime dhe ndërveprim me përmbajtjen. Nga ana tjetër, ato fitojnë nëpërmjet saj.”
Strigulev më tej përmendi se algoritme të tilla janë kudo dhe citoi Alexandra Gies duke thënë se algoritme të tilla [për shembull, faqet “Për ty”] duhet të rregullohen dhe të fiken gjatë periudhave zgjedhore. Strigulev gjithashtu tërhoqi vëmendjen për chatbot-ët e ndryshëm që përdorin teknologjinë e bazuar në inteligjencën artificiale (AI) dhe tha se midis 6 dhe 50 për qind ndajnë dezinformatat që e dimë se janë të lidhura me Kremlinin, duke përfshirë ndarjen e burimeve nga rrjeti i faqeve Pravda. Rrjeti në të cilin janë publikuar plot 3.6 milionë artikuj vetëm në vitin 2024.
Folësja e fundit ishte Despina Kovaçevska, nga Fondacioni Metamorfozis, dhe ajo e përfundoi këtë diskutim me një vështrim kritik ndaj gjuhës së urrejtjes dhe se si ajo lidhet me dezinformimin:
“Gjuha e urrejtjes justifikon dezinformimin, shton stigmën dhe paragjykimet. Dhe, sidomos kur kemi media joprofesionale që ndjekin klikimet dhe përfitojnë në vend që të kontrollojnë plotësisht faktet, atëherë kam një problem të madh”, tha Kovaçevska
Si përfundim, pati një konsensus se Ligji për Shërbimet Digjitale ishte rruga më e mirë për harmonizimin e ligjeve vendase në procesin e anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Ky proces nuk duhet të bëhet sa për sy e faqe, por të jetë një proces gjithëpërfshirës dhe transparent, veçanërisht nëse duam që platformat kryesore ta marrin më seriozisht këtë rajon – ranë dakord folësit.
Pjesëmarrësit në konferencën e 2 prillit, 2025. Foto Vanço Xhambaski
Biznesi, ndonjëherë, di të tregojë integritet
Diskutimi përfundimtar i konferencës u fokusua në “Rasti i biznesit për integritetin e informacionit”. Fjala hyrëse u dha nga moderatori i diskutimit Dragan Kremer, ekspert i medias, i cili theksoi disa shembuj si nga Serbia ashtu edhe nga Mbretëria e Bashkuar, si dhe nga gazeta Sun dhe faqja e internetit Breitbart në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të cilat kanë filluar të humbasin reklamuesit (pra kompanitë që reklamojnë në mediat e tyre) për shkak të përmbajtjes që publikojnë. Kompanitë kanë hequr dorë publikisht nga reklamimi, të cilin e kanë përdorur edhe si një lloj mjeti PR për të paraqitur vlerat që qëndrojnë pas kompanive. Domethënë, për çfarë vlerash nuk duan të mbështesin apo të lidhen fare me Breitbart dhe Sun, që përhapin dezinformata, përmbajtje raciste dhe ksenofobike.
Rasha Nedelkov, drejtoresha e programeve të Crta-së serbe, u ndërlidh me shembullin e Televizionit Happy, ku pothuajse e njëjta gjë ka ndodhur. Shumë kompani kanë anuluar reklamat e tyre nga mediat që shpërndajnë shumë qartë lajme të rreme, përmbajtje të manipuluar – veçanërisht përmbajtje që lidhen me luftën në Ukrainë.
Por ndikimi nuk kufizohet vetëm te kompanitë dhe markat vendase, por edhe tek ato ndërkombëtare. Marko Milosavljeviq, profesor në Universitetin e Lubjanës, shpjegon se reklamat nga reklamuesit ndërkombëtarë mund të jenë një thikë me dy tehe.
“Ashtu si kjo funksionon për ato kompani që luftojnë kundër përmbajtjes problematike, ka edhe nga ato që promovojnë gjuhën e urrejtjes. Çfarë do të ndodhë në BE dhe në Ballkanin Perëndimor, a do të fillojnë platformat kryesore të ndalojnë reklamat nga mediat që mbrojnë kontrollin e fakteve, transparencën dhe saktësinë? Do të ketë pasoja të mëdha për ekosistemin mediatik,” vuri në dukje Milosavljeviç.
Ai ndau shembullin e kompanive që nuk pajtohen me politikat e administratës së Donald Trump, dhe ato mund të frikësohen dhe të reduktojnë reklamat e tyre dhe paratë mund të ridrejtohen në media që përhapin dezinformata dhe “ngjallin panik”.
Presidentja e Federatës Evropiane të Gazetarëve, Maja Sever, iu referua një tjetër reklamuesi që është shpesh ofruesi më i madh i reklamave – vetë shtetet dhe qeveritë. Sipas Severit, në reklamat qeveritare mungojnë kriteret transparente dhe kjo është reflektuar në hulumtimin, i cili tregon se fondet publike janë të përqendruara vetëm në disa media të etabluara, ndërsa mediat e pavarura nuk marrin “asnjë denar”.
“Kjo nuk është aq për shkakë të përmbajtjes që publikojnë, por të pavarësisë editoriale që kanë mediat. Ne duhet të gjejmë një mënyrë për të vendosur reklamimin e përgjegjshëm si normë, jo përjashtim,” tha Sever.
Fjalën përmbyllëse e mbajti Vladimir Petreski, kryeredaktor i Vërtetmatësit. Ai thekson se këto gjëra mund të interpretohen në të njëjtën mënyrë si thënia “voto me portofolin tënd”, pra të bësh zgjedhje bazuar në atë që është më e qëndrueshme financiarisht. Petreski tregoi shembullin e X (dikur Twitter) duke thënë:
“Kompania (X) nuk është rikuperuar [financiarisht] që kur Elon Musk e mori përsipër. Kompanitë filluan të bojkotojnë masivisht vendimet e moderimit të përmbajtjes, pas së cilës Musk u përpoq të padiste reklamuesit.”
Por, ai thekson se situata në Maqedoni është ndryshe, sepse një bojkot i tillë mund të (keq)përdoret si arsye për padi, gjegjësisht mund të interpretohet si fyerje, dëmtim i reputacionit, përmes të ashtuquajturave padi SLAP. E, në anën tjetër, problem tjetër është orteku i mashtrimeve digjitale dhe interneti që janë shfaqur në rrjetet sociale maqedonase: “Ne i shikojmë reklamat dhe shohim se ato janë në gjuhë të ndryshme nëpër rajone të tëra, më së shpeshti për barna mjekësore”, thotë Petreski. Por problemi me mashtrimet është se sapo rishikohen, ato zhduken menjëherë dhe shfaqen të reja – një tregues që ata kanë kanale të mira ku mund t’ua shesin informacionin agjentëve të të dhënave ose thjesht të vjedhin para nga përdoruesit.